Στο σημερινό 4σέλιδο «Νεολαία» μπορούμε να βρούμε:

-- Συνέντευξη με την Χριστίνα Ρίζου, υπεύθυνη της Παιδικής Θεατρικής Ομάδας της ΚΝΕ, που λειτουργεί στο Στέκι Πολιτισμού της Οργάνωσης.

-- Αφιέρωμα «Οκτωβριανή Επανάσταση και Παιδεία»: Η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες στη Σοβιετική Ενωση.

-- Συνεχίζουν τις κινητοποιήσεις τους οι φοιτητές που δεν πήραν τη μετεγγραφή τους.

Από την παράσταση «Το καπλάνι της βιτρίνας» το 2016

Η ομάδα συναντιέται και κάνει πρόβες κάθε Κυριακή, από τις 5.30 μ.μ. έως τις 7 μ.μ., στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ (Τροίας 36), και είναι ακόμα ανοιχτή για καινούργια παιδιά που ίσως θελήσουν να συμμετάσχουν.

Τις δυο προηγούμενες χρονιές, η παιδική θεατρική ομάδα παρουσίασε στο Φεστιβάλ όμορφες παραστάσεις με τα έργα «Το καπλάνι της βιτρίνας» και «Κοντά στις ράγες», βασισμένα στα αντίστοιχα βιβλία της Αλκης Ζέη. Μέσα από αυτές τις επιλογές, πέρα από το θεατρικό παιχνίδι, τα παιδιά της ομάδας είχαν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με πολύ αξιόλογα λογοτεχνικά έργα, να διαβάσουν τα βιβλία και όχι μόνο το κείμενο της παράστασης.

Μια χρονιά πριν από αυτά τα έργα, στο 41ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», το 2015, μια ομάδα παιδιών συμμετείχε στη θεατρική παράσταση «Τα παιδιά της Αθήνας», βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Δημήτρη Ραβάνη - Ρεντή. Τότε ήταν που προέκυψε η ιδέα της λειτουργίας παιδικής θεατρικής ομάδας σε μόνιμη βάση.

Για το ξεκίνημα, τη λειτουργία και τους στόχους της θεατρικής ομάδας, ο «Ριζοσπάστης» μίλησε με την υπεύθυνη της ομάδας, Χριστίνα Ρίζου, που είναι νηπιαγωγός και έχει μεταπτυχιακό στο Θέατρο στην Εκπαίδευση.

Στην προεπαναστατική Ρωσία μάς ταξίδεψε η θεατρική ομάδα το 2017 με το έργο «Κοντά στις ράγες»

-- Ξεκίνησε από την ανάγκη και των παιδιών να συμμετέχουν σε κάποια θεατρική παράσταση και να έρθουν κοντά στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Κάπως έτσι ξεκίνησε η ομάδα. Με παιδιά που ήθελαν να βάλουν τη δική τους σφραγίδα στο χώρο του Παιδότοπου (τότε δεν υπήρχε ο Μικρόκοσμος), για να παρουσιάσουν κι αυτά ένα δικό τους έργο. Και μετά προέκυψε η ανάγκη και η θέληση να γίνει κάτι πιο σταθερό και συστάθηκε σιγά - σιγά η ομάδα μας, στην αρχή με πιο λίγα παιδιά, μετά καθώς άρχισε και μαθευόταν, ήρθαν και άλλα. Ετσι έχουμε φτάσει στην τρίτη χρονιά. Οι πρόβες μας πια έχουν βρει και χώρο στο Στέκι της ΚΝΕ.

-- Πόσα παιδιά συμμετέχουν και τι δουλεύετε αυτόν τον καιρό, τι κάνετε στις πρόβες;

-- Αυτήν τη στιγμή την ομάδα απαρτίζουν δεκαπέντε παιδάκια ηλικίας 9 έως και 13 ετών και είμαστε ακόμα στο πρώτο διάστημα που δουλεύουμε τη σύνδεση της ομάδας, να νιώσουμε πρώτα απ' όλα ομάδα, και κάποιες θεατρικές έννοιες όπως ο χώρος, ο χρόνος, τα επίπεδα ενέργειας, κάνουμε κάποιους αυτοσχεδιασμούς και μαθαίνουμε πώς στεκόμαστε πάνω στη σκηνή, πώς μπορούμε να αρθρώσουμε λόγο. Σιγά - σιγά με τη νέα χρονιά θα αρχίσουμε να μπαίνουμε και σε κειμενάκια (όχι της παράστασης που θ' ανεβάσουμε) ως ασκησούλες, να βάλουμε στο στόμα μας λόγια που δεν είναι δικά μας αλλά πρέπει να γίνουν.

-- Πέρα από το να δουλέψετε και να παρουσιάσετε ένα έργο στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, όπως και τις προηγούμενες χρονιές, ποιος είναι ο στόχος γενικότερα σε αυτήν τη δουλειά με την παιδική θεατρική ομάδα;

-- Ο στόχος μας είναι πρώτα απ' όλα τα παιδιά να μάθουν να δουλεύουν ομαδικά και να στηρίζουν ο ένας τον άλλο. Να κάνουν μια συλλογική προσπάθεια. Μαθαίνει ο ένας τα προτερήματα και τα ελαττώματα του άλλου και καταφέρνουν έτσι να αλληλοσυμπληρώνονται πολύ αρμονικά.

Δεν είναι δηλαδή στόχος μας η ανάδειξη κάποιου ταλέντου, αλλά το πώς συλλογικά θα καταφέρουν να πραγματοποιήσουν μια παράσταση από την αρχή μέχρι το τέλος, από τις πρόβες μέχρι και το ανέβασμα. Προσπαθούμε όσο μπορούμε να έχουμε λόγο και σε άλλα κομμάτια της παράστασης, όχι μόνο στο θεατρικό κείμενο, αλλά και στη σκηνογραφία, σε αυτά που θα φορέσουν και να δουν τι χρειάζεται για το ανέβασμα μιας παράστασης.

Μετά στο επίπεδο του θεατρικού κειμένου, δουλεύουμε και το περιεχόμενο σε κάθε παράσταση που ανεβάζουμε, τι μηνύματα δηλαδή θέλουμε να περάσουν. Τι θέλουμε να κατανοήσουν τα παιδιά και αυτά τα ίδια τι θέλουν να απευθύνουν προς τους συνομηλίκους τους και όποιους τους παρακολουθήσουν.

Μάθημα από λογοπαιδαγωγό σε μοσχοβίτικο παιδικό σταθμό

Βέβαια, η θεσμική, και όχι μόνο, κατοχύρωση του δικαιώματος των παιδιών με κάθε είδους αναπηρία να τους παρέχεται καθολική εκπαίδευση, δωρεάν, με ευθύνη του κράτους, ήταν κοινωνικό και ιστορικό άλμα που επιτεύχθηκε στη σοσιαλιστική κοινωνία, καθώς βασικό μέτρο προόδου και εξέλιξής της είναι ο άνθρωπος, οι ανάγκες του και η ικανοποίησή τους.

Αν και η θετικά ανισότιμη παρέμβαση στον τομέα της Εκπαίδευσης που έκανε σχεδιασμένα αυτή η κοινωνία, για να αντισταθμίσει το έλλειμμα που προέκυπτε από την ίδια την αναπηρία, είχε τεράστια κοινωνική σημασία, αυτό που πραγματικά απέδειξε την υπεροχή του σοσιαλιστικού συστήματος ήταν η κοινωνικά, κεντρικά σχεδιασμένη, δημιουργία των προϋποθέσεων για την πρόληψη και την εξάλειψη των αναπηριών, στο βαθμό φυσικά που το επέτρεπαν η πρόοδος της επιστήμης και τα επιτεύγματά της.

Μονάδα αποκατάστασης για κινητικά προβλήματα

Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη μέριμνα και τη φροντίδα της εργαζόμενης γυναίκας και του παιδιού, ιδρύοντας δίκτυο κέντρων συμβουλευτικής, κατοχυρώθηκε η άδεια μητρότητας με πλήρεις αποδοχές. Οι παιδιατρικές πολυκλινικές ήταν υπεύθυνες για την υγεία του βρέφους από τη στιγμή που αποχωρούσε από το μαιευτήριο. Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους ζωής ενός βρέφους, γίνονταν καθολικά και υποχρεωτικά 16 ιατρικές εξετάσεις από διάφορες ειδικότητες γιατρών. Αυτά τα μέτρα πρόληψης είχαν εξαλείψει ασθένειες που προκαλούσαν αναπτυξιακές διαταραχές και είχαν λυθεί στο σοσιαλισμό, ενώ στην ίδια ιστορική φάση επιβίωναν στην καπιταλιστική κοινωνία και ευθύνονταν για τη μη τυπική ανάπτυξη των παιδιών.

Βέβαια, υπήρχαν και αιτίες που με δεδομένη την ανάπτυξη της επιστήμης δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ή να εξαλειφθούν, όπως οι τραυματισμοί, κάποιες λοιμώδεις ασθένειες κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, λειτουργικές ανεπάρκειες στο έμβρυο, γι' αυτό και αναπτύχθηκε ένα ευρύ δίκτυο ειδικών σχολείων για την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες.

Ετσι, η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση εξελίχθηκε και προόδευσε ακολουθώντας τα στάδια της Γενικής Αγωγής, καθώς θεωρούνταν αναπόσπαστο κομμάτι του ενιαίου εκπαιδευτικού συστήματος, αναγνωριζόταν ως δημόσιο, δωρεάν και καθολικό δικαίωμα.

Στα μέσα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, όλα τα παιδιά με ειδικές ανάγκες βρήκαν πλήρη φροντίδα στο σύστημα των ειδικών σχολείων των μεγάλων πόλεων της ΕΣΣΔ, ενώ την ίδια περίοδο το καθήκον αυτό άρχισε να υλοποιείται στις περιφερειακές πόλεις.

Σε όλο το φάσμα της Προσχολικής Αγωγής και υποχρεωτικής Εκπαίδευσης υπήρχε πρόβλεψη για ειδικές δομές ανάλογα με την αναπηρία και το έλλειμμα και το πρόγραμμα ήταν προσαρμοσμένο στις ανάγκες των παιδιών. Λειτουργούσαν με επιτυχία δομές Προσχολικής Αγωγής για παιδιά με οπτικές, ακουστικές αδυναμίες, με νοητική στέρηση και διαταραχές λόγου.

Κατά τη δεκαετία του '50 παρεχόταν πλήρης δευτεροβάθμια 12ετής εκπαίδευση σε παιδιά με οπτικές αδυναμίες. Τα παιδιά με απουσία ακουστικής αίσθησης ή με δεύτερης κατηγορίας βαρηκοΐα ολοκλήρωναν το πρόγραμμα σπουδών της 8χρονης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ τα παιδιά με μεγάλη βαρηκοΐα ολοκλήρωναν το πρόγραμμα της τυπικής δεκάχρονης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε 12 χρόνια. Τα σχολεία αυτά ήταν εξοπλισμένα με διάφορα οπτικά βοηθήματα, που στόχευαν στη βελτίωση της όρασης και αύξαναν το ρυθμό ανάγνωσης κατά 50%, ήταν σημαντικά για τη διαφύλαξη της όρασης και αποφεύγονταν οι αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική τους ανάπτυξη.

Τα ειδικά σχολεία για παιδιά με νοητική καθυστέρηση παρείχαν 8χρονη πρωτοβάθμια μόρφωση και επαγγελματική εκπαίδευση. Το 1962 ιδρύθηκαν ειδικά σχολεία για παιδιά που έπασχαν από σοβαρές διαταραχές λόγου (αλαλία, αφασία, ειδικές δυσφρασίες, δυσλαλίες κ.λπ.). Ενώ, στα τέλη του 1960, σε πολλά σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης λειτουργούσαν τάξεις λογοθεραπείας, για να βοηθήσουν τους μαθητές με διαταραχές λόγου.

Επίσης, υπήρχαν ειδικά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για παιδιά με κινητικά και αισθησιοκινητικά προβλήματα.

Ιδρύθηκαν ειδικά απογευματινά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για εργαζόμενους ενήλικες οι οποίοι είχαν προβλήματα όρασης ή ακοής, μερικής ή ολικής.

Μετά την αποφοίτησή τους από το ειδικό σχολείο, κυρίως τα παιδιά με κινητικές και αισθητηριακές αναπηρίες μπορούσαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε τεχνικά σχολεία, μάλιστα ορισμένα από αυτά είχαν ειδικά τμήματα για μαθητές με ακουστική ανεπάρκεια, σε σχολεία καλών τεχνών και σε πανεπιστημιακά ιδρύματα. Αποφοίτησαν από τα σχολεία αυτά και κατάφεραν να γίνουν δάσκαλοι, μηχανικοί και ερευνητές. Σε πάνω από 200 αποφοίτους αυτών των σχολείων απονεμήθηκε ο τίτλος του Υποψήφιου Διδάκτορα της Επιστήμης, όπως ο εξέχων ακαδημαϊκός Σοβιετικός μαθηματικός L.S. Pontryagin, η διδάκτωρ παιδαγωγικών επιστημών, με ολική απώλεια ακοής και όρασης, ερευνήτρια στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ελλειμματολογίας της Μόσχας, O.I. Skorokhodova, και δεκάδες άλλοι.

Οι μαθητές όλων των ειδικών σχολείων, αφού ολοκλήρωναν την υποχρεωτική εκπαίδευση λαμβάνοντας γενική και επαγγελματική μόρφωση, είχαν εγγυημένη εργασία. Γύρω στο 50% των παιδιών με νοητική στέρηση δούλευαν σε συνηθισμένες επιχειρήσεις και δουλειές για τις οποίες είχαν προετοιμαστεί από το σχολείο. Για τους εφήβους που λόγω σοβαρής αναπηρίας δεν μπορούσαν να αναλάβουν πλήρη ή μερική εργασία, προβλέπονταν θέσεις εργασίας ειδικά γι' αυτούς. Ενα μικρό ποσοστό παιδιών με βαριά νοητική στέρηση ή ταυτόχρονες διαταραχές προσλαμβανόταν με κεντρικό σχεδιασμό σε προστατευόμενα εργαστήρια.

Η πλούσια αυτή παιδαγωγική δραστηριότητα, το ολοκληρωμένο σύστημα Ειδικής Εκπαίδευσης ήταν αποτέλεσμα των προτεραιοτήτων που έθεσε η κοινωνία στην έρευνα. Ετσι, ιδρύθηκαν τμήματα εντός των παιδαγωγικών σχολών με αποκλειστικό επιστημονικό αντικείμενο την Ειδική Εκπαίδευση. Η επιστημονική έρευνα διεξαγόταν με τις συντονισμένες προσπάθειες των ερευνητικών κέντρων της ΕΣΣΔ, όπως ήταν το Επιστημονικό Ινστιτούτο Ερευνας και Ελλειμματολογίας της Ακαδημίας Παιδαγωγικών Επιστημών, μαζί με τα τμήματα Ελλειμματολογίας των παιδαγωγικών σχολών σε όλη την ΕΣΣΔ. Το ερευνητικό ενδιαφέρον του Ινστιτούτου αφορούσε στη μελέτη όλων των ζητημάτων που σχετίζονται με την Ειδική Εκπαίδευση και το δυναμικό του απαρτιζόταν από επιστήμονες παιδαγωγούς, ψυχολόγους, γιατρούς και ερευνητές της Φυσιολογίας. Ηταν το μοναδικό, στο είδους του, παγκόσμια, με ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων στον τομέα της Ειδικής Αγωγής.

Η Ελλειμματολογία, που θεμελιώθηκε και αναπτύχθηκε στη Σοβιετική Ενωση και εξακολουθεί και υπάρχει στην καπιταλιστική Ρωσία, είναι ένα σύνθετο επιστημονικό πεδίο, που μελετά όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση και καθοδήγηση των παιδιών και ενηλίκων με ειδικές ανάγκες και επεκτείνεται στην εργασιακή και επαγγελματική τους κατάρτιση. Το φάσμα που κάλυπτε η Ελλειμματολογία στην περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ήταν ευρύ και αφορούσε στις κλινικές, ψυχολογικές, φυσιολογικές, παιδαγωγικές και τεχνικές μελέτες, όπως είναι η εξέλιξη των τεχνολογικών μέσων και η εφαρμογή ειδικών συσκευών στη διδακτική πράξη.

Η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση λειτουργούσε στο πλαίσιο των γενικών αρχών του σοσιαλιστικού σχολείου και υπηρετούσε τους ευρύτερους κοινωνικούς σκοπούς που σχετίζονταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή, την προετοιμασία του για μια μελλοντική, ανεξάρτητη ζωή ως ενεργού μέλους της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Η ειδικότερη αντίληψη της επιστήμης της Ελλειμματολογίας που υπηρετούσε την παραπάνω γενική αρχή ήταν αυτή της αναπλήρωσης του ελλείμματος ως ανάγκη και δικαίωμα του κάθε ανάπηρου παιδιού ή ενήλικα.

Εξίσου σημαντική αρχή ήταν η όσο πιο πρώιμη έναρξη της Ειδικής Εκπαίδευσης, γιατί όσο πιο νωρίς ξεκινούσε η στοχευμένη, διεπιστημονική παρέμβαση για την αναπλήρωση του ελλείμματος, αποφεύγονταν η εμφάνιση και η εξέλιξη δευτερευόντων ελλειμμάτων. Γι' αυτό είχε δημιουργηθεί ένα διευρυμένο σύστημα προσχολικών δομών με νηπιαγωγεία, πρωινούς βρεφικούς σταθμούς και ειδικές ομάδες μέσα στα νηπιαγωγεία, όπου φοιτούσαν παιδιά με αισθητηριακές αναπηρίες, αναπηρίες λόγου και νοητική στέρηση.

Μετά την ολοκλήρωση της επτάχρονης φοίτησης στις προσχολικές δομές, διεπιστημονική σχολική επιτροπή εκτιμούσε τη συνολική ανάπτυξη του παιδιού, τις ικανότητές του, τις δυνατότητές του και πρότεινε την ανάλογη δομή, είτε του γενικού είτε του ειδικού σχολείου, που ανταποκρινόταν στις ανάγκες του.

Παράλληλα, με το πλούσιο παιδαγωγικό έργο για την Ειδική Εκπαίδευση, ήδη από τη δεκαετία του '60, οι Σοβιετικοί επιστήμονες που δραστηριοποιούνταν στον τομέα αυτό, απαντούσαν στις αστικές θεωρίες περί ένταξης όλων των παιδιών με ειδικές ανάγκες στη Γενική Εκπαίδευση. Βασικό επιχείρημά τους ήταν η αντιπαράθεση μεταξύ της ουσιαστικής ένταξης των παιδιών με αναπηρία, κόντρα στην υποκριτική ένταξη των αστικών θεωριών.

Η ουσιαστική ένταξη, για τη σοσιαλιστική κοινωνία, αφορά τον τελικό σκοπό, που είναι, διαχρονικά ο σημαντικότερος, η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία, η αυτονομία του, η ανεξαρτησία του, η κοινωνική προσφορά μέσα από την παραγωγική εργασία. Αλλωστε, αυτό δεν είναι και το ουσιαστικότερο για το κάθε άτομο, είτε ανήκει στους τυπικά αναπτυσσόμενους είτε στους αποκλίνοντες; Το μέσο που υπηρετεί τον παραπάνω σκοπό είναι η Εκπαίδευση και πρωταρχικής σημασίας είναι η εξατομικευμένη ενίσχυση, διαφοροποιημένη ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών με αναπηρία. Γι' αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα, στον ιδιαίτερο τομέα της Ειδικής Εκπαίδευσης, εξασφάλιζε αυτές τις αναγκαίες προϋποθέσεις και όλα τα εφόδια προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτό το καθήκον.

Αντίθετα, στο πλαίσιο του αστικού σχολείου, όχι μόνο δεν υπάρχει πρόβλεψη για εξατομικευμένη, παιδαγωγική παρέμβαση ανά περίπτωση παιδιού με βάση τις ανάγκες του, η όποια ειδική παρέμβαση που επιτυγχάνεται είτε είναι ευκαιριακή είτε πανάκριβη, ενώ το ουσιαστικότερο ζήτημα της ένταξης στην κοινωνία αφορά μια ελάχιστη μειοψηφία αναπήρων και γίνεται με ευκαιριακό και όχι μόνιμο τρόπο. Με αποτέλεσμα η πλειοψηφία αυτών των ατόμων να ζουν μεταξύ επιδοματικής πολιτικής, στα όρια της ανέχειας και του απόλυτου περιθωρίου. Εκ του αποτελέσματος μπορούμε να πούμε ότι οι αστικές ευαισθησίες περί ισότιμης πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, που υπηρετούνται μέσα από την παιδαγωγική τους ένταξη, γκρεμίζονται μπροστά στη βάρβαρη πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν αυτά τα άτομα.

Φυσικά, το σοβιετικό σχολείο δεν απέκλειε τη δυνατότητα της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο, αλλά θα έπρεπε να εξασφαλίζονται ορισμένες προϋποθέσεις, όπως η ικανότητα των παιδιών να παρακολουθήσουν τη διδακτική διαδικασία ή να τους παρέχεται ο κατάλληλος, ειδικός τεχνικός εξοπλισμός (π.χ. ακουστικά βοηθήματα). Βέβαια, η θέση αυτή δεν ήταν γενικευμένη και αφορούσε συγκεκριμένα τα παιδιά που μπορούσαν να συμβαδίσουν με τη μαθησιακή ύλη και το ρυθμό της.

Τα ειδικά σχολεία παρείχαν μόρφωση όμοια με αυτή των γενικών δημοτικών σχολείων και ταυτόχρονα διατρέχονταν από την αρχή της διαφοροποιημένης, εξατομικευμένης παρέμβασης, που με αντισταθμιστικές παρεμβάσεις βελτίωναν την ψυχολογική, φυσική κατάσταση των παιδιών, διορθώνονταν οι διαταραχές λόγου, μάθαιναν να είναι αυτόνομα και προετοιμάζονταν για την ένταξή τους στη σοσιαλιστική κοινωνία.

Θεμελιώδης παιδαγωγική αρχή ήταν η έμφαση που δινόταν στη δυνατότητα του παιδιού και όχι στο έλλειμμα, που απέρρεε από τη γενική τοποθέτηση της διαλεκτικής υλιστικής ψυχολογίας του L.S. Vygotsky, ότι η Εκπαίδευση, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να βλέπει το αύριο και όχι το χτες του μαθητή. Αυτή η γενική αρχή είχε πλήρη εφαρμογή στην Ειδική Εκπαίδευση.

Για να επιτευχθεί η παραπάνω αρχή, βασικό μέσο ήταν η διαφοροποιημένη και εξατομικευμένη διδακτική παρέμβαση για κάθε είδους αναπηρία, καθώς κάθε περίπτωση παιδιού ήταν διαφορετική. Φυσικά, η εξατομίκευση έπονταν της πρώτης γενικής ένταξης σε κάποιο ειδικό σχολείο ανάλογα με την κύρια αναπηρία, όμως εντός του σχολικού πλαισίου, με διεπιστημονική προσέγγιση και παρακολούθηση του παιδιού, διαμορφωνόταν το κατάλληλο παιδαγωγικό πρόγραμμα που ανέπτυσσε παραπέρα τις ικανότητές του και τα ενδιαφέροντά του, ανάλογα με τις δυνατότητές του.

Βασικό μέσο αγωγής και παιδαγωγικής παρέμβασης ήταν η δουλειά με το χέρι, που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων, όπως είναι ο κινητικός συντονισμός, η ωρίμανση των αισθητηριακών λειτουργιών και ως αποτέλεσμα αυτής η νοητική ανάπτυξη και παραπέρα η κοινωνικοποίηση του παιδιού, που δεν αφορά στενά στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων και επαφών, αλλά στην αφομοίωση όλης της κοινωνικής πείρας και εξέλιξης.

Ο Αλεξάντρ Μεστεριάκωφ με τους μαθητές του, Αλεξάντρ Σουβόροφ, Σεργκέι Σιρότκιν και Νατάσα Κορνέγιεβα

Η μέθοδος που εφαρμόστηκε για την εκπαίδευση των παιδιών ήταν αυτής της «διαιρεμένης λειτουργικής δράσης», που ακολουθούσε τα εξής στάδια: Αρχικά ο δάσκαλος έκανε όλες τις πράξεις μόνος του, κρατώντας τα χέρια του κωφάλαλου και τυφλού παιδιού στα δικά του και οδηγώντας τα και στο τελικό στάδιο φτάνει ένα απλό σήμα του παιδαγωγού - ένα ειδικό άγγιγμα του χεριού - για να καταφέρει το παιδί να κάνει όλες τις ενέργειες που έμαθε. Στην πραγματικότητα, αυτή η μέθοδος ήταν η εφαρμογή της θεμελιακής φιλοσοφικής θεωρίας του Βιγκότσκι ότι τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου διαμορφώνονται κάτω από την επιρροή της κοινωνίας, μέσω των εργαλείων, του λόγου και των κανόνων συμπεριφοράς.

Οι απόφοιτοι της σχολής δεν ήταν ταλέντα, ήταν τα λογικά προϊόντα του κολοσσιαίου έργου που βασίστηκε στη μέγιστη αξιοποίηση και ενεργοποίηση του εναπομείναντος αισθητήριου συνδέσμου του παιδιού με τον έξω κόσμο, στις εναπομείνασες αισθήσεις, της αφής και τις παλμικές και οσφρητικές αισθήσεις. Ομως, για να χρησιμοποιηθούν αυτές οι πηγές γνώσης, έπρεπε να βρεθεί μια συγκεκριμένη βάση για την ανάπτυξή τους και άρχισε μια μακρόχρονη αναζήτηση. Τελικά, η διαδικασία της μάθησης του χειρισμού των αντικειμένων έδωσε την ένδειξη για τη διάπλαση του ανθρώπινου νου.

Ο χειρισμός αυτός αφορούσε αντικείμενα φτιαγμένα από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο. Μέσω τέτοιων πράξεων μπορεί το τυφλόκωφο παιδί αρχικά να συνειδητοποιήσει τις λειτουργικές ιδιότητες των αντικειμένων, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται από τον κοινωνικό άνθρωπο, και ν' αναγνωρίσει τα αντικείμενα ως πράγματα που υπάρχουν ξεχωριστά το ένα από το άλλο και από το άτομο που τα χειρίζεται. Ετσι, εντάσσεται στη «διαδικασία της εργασίας» και την «εργασιακή επικοινωνία» και το παιδί καταλήγει να βλέπει τον έξω κόσμο με ανθρώπινο τρόπο και να παίρνει ανθρώπινες εικόνες απ' αυτόν τον κόσμο. Με τη χρήση των αντικειμένων τού προσφέρεται η βάση για να κάνει χειρονομίες, που αρχικά είναι η ίδια η πράξη που δείχνει το ίδιο το αντικείμενο (κουτάλι, πετσέτα κ.τ.λ.). Σιγά - σιγά, η χειρονομία «μειώνεται» και γίνεται περισσότερο συμβολική, προετοιμάζοντας έτσι τον προφορικό, αρχικά δακτυλικό λόγο και, έχοντας μάθει καλά τη γλώσσα, έχουν μπροστά τους νέους ορίζοντες για την ανάπτυξη της νοημοσύνης και της προσωπικότητας και νέες δυνατότητες για λειτουργικές δραστηριότητες που εμπλέκουν τις αισθήσεις.

Το μυστικό της επιτυχίας ήταν ότι όλη η διαδικασία της εκπαίδευσης και της διδασκαλίας ήταν συνδεδεμένη με τον βαθμιαίο μετασχηματισμό των πράξεων από εξωτερικά αντικείμενα σε εσωτερικές πράξεις, δηλαδή την «εσωτερίκευση» της εξωτερικής δραστηριότητας.

Κλείνοντας τη σύντομη αναφορά σε αυτό το κεφαλαιώδες έργο, θα αναφέρουμε το εξής περιστατικό από το βιβλίο του Ιλιένκωφ «Μάθετε να σκέφτεστε από τους νέους»: «Οταν οι τέσσερις μαθητές του Μεστεριάκωφ κράτησαν ένα πυκνό ακροατήριο από εκατοντάδες φοιτητές και δασκάλους συνεπαρμένο για τρεις ώρες, μια από τις πολλές σημειώσεις από το ακροατήριο έγραφε "το πείραμά σας δεν ανατρέπει την παλιά αλήθεια του υλισμού, όπου τίποτα δεν υπάρχει στο νου εάν πρώτα δεν τυπωθούν στις αισθήσεις; Δεν βλέπουν και δεν ακούν τίποτα, αλλά καταλαβαίνουν τα πάντα καλύτερα από εμάς". Μετέδωσα αυτήν την ερώτηση, γράμμα - γράμμα, μέσω του δακτυλικού αλφαβήτου στον Σάσα Σοβόροφ. Ημουν σίγουρος ότι θα μπορούσε να απαντήσει καλύτερα από μένα. Και πράγματι απάντησε γρήγορα και καθαρά μιλώντας μέσα στο μικρόφωνο: "Ποιος σας είπε ότι δεν βλέπουμε και δεν ακούμε τίποτα; Βλέπουμε και ακούμε με τα μάτια και τ' αυτιά των φίλων μας, όλων των ανθρώπων, όλης της ανθρωπότητας"».

Θα προσθέταμε εμείς σήμερα, μετά από τις αντεπαναστατικές ανατροπές, ότι αυτή η ανθρωπότητα ήταν η σοσιαλιστική, που οδήγησε, στην κυριολεξία από το χέρι, τον ανάπηρο άνθρωπο από το σκοτάδι της ανάγκης, που γεννά το έλλειμμα, στο φως της ολόπλευρης ανθρώπινης ύπαρξης, που γεύεται ισότιμα τη ζωή και προσφέρει ισότιμα στη ζωή.

Από τις πρόσφατες κινητοποιήσεις των φοιτητών που διεκδικούν τη μετεγγραφή τους

Οπως προκύπτει από τα στοιχεία που δημοσιοποίησε το υπουργείο Παιδείας, ο αριθμός των αιτήσεων μετεγγραφής φοιτητών και σπουδαστών που αδυνατούν να σπουδάσουν μακριά από τον τόπο κατοικίας συνέχισαν και φέτος να αυξάνονται. Συγκεκριμένα, φέτος ήταν 2.000 περισσότερες από πέρσι, ενώ και πέρσι είχε σημειωθεί αύξηση κατά περίπου 2.000 συγκριτικά με το προηγούμενο έτος. Από τις 14.038 αιτήσεις που κατατέθηκαν συνολικά, εγκρίθηκαν μόνο 7.574, μετά και από τις ενστάσεις που έγιναν δεκτές. Προκειμένου να πάρει μετεγγραφή ένας φοιτητής, μοριοδοτείται ανάλογα με το αν πληροί μια σειρά οικονομικά ή/και κοινωνικά κριτήρια, τα οποία τα τελευταία χρόνια έχουν αυστηροποιηθεί πολύ. Επιπλέον, υπάρχει περιορισμός ως προς τον αριθμό μετεγγραφέντων που θα δεχτούν τα κεντρικά πανεπιστήμια, ο οποίος δεν πρέπει να ξεπερνά το 15% των εισακτέων του, αφήνοντας εκτός μετεγγραφών παιδιά που συγκέντρωσαν ακόμα και 6 και 7 μόρια, που προκύπτουν από το συνδυασμό οικονομικών και άλλων κριτηρίων.

Η αναλογία 1 προς 2, που ισχύει για τις εγκεκριμένες αιτήσεις μετεγγραφής, δεν είναι απλός αριθμός, αλλά έχει πρόσωπο. Πρόκειται για παιδιά που έχουν σοβαρούς οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους που τους εμποδίζουν να έχουν πρόσβαση στο αντικείμενο που θέλησαν να σπουδάσουν, γιατί οι οικογένειές τους δεν μπορούν αντικειμενικά να συντηρήσουν ένα επιπλέον νοικοκυριό σε άλλη πόλη, μακριά από τη μόνιμη κατοικία. Που πέρασαν μαζί με χιλιάδες άλλους νέους μία δύσκολη περίοδο προετοιμασίας για τις πανελλαδικές, με τις οικογένειές τους να ανταποκρίνονται με πολλή προσπάθεια στο κόστος των φροντιστηρίων, ή με αδέλφια που ήδη σπουδάζουν σε διαφορετική πόλη.

Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί για χιλιάδες παιδιά και τις οικογένειές τους είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής που θεωρεί... προσωπικό πρόβλημα του κάθε νέου το αν και πώς θα καταφέρει να σπουδάσει, που εξαρτά τη μόρφωση ολοένα και περισσότερο από την τσέπη του καθένα, που αυξάνει ολοένα το κόστος των σπουδών, που βλέπει σαν κόστος και πελάτες, με ανταποδοτικά κριτήρια, τους φοιτητές.

Με στόχο τη διεκδίκηση μετεγγραφής για όσους φοιτητές έκαναν αίτηση, στις 30 Νοέμβρη συγκροτήθηκε Επιτροπή Αγώνα από φοιτητές που πέρασαν στις σχολές των Νηπιαγωγών, των Δασκάλων, της Νομικής, της Φιλοσοφικής και του ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Αθήνας και του Πολυτεχνείου, αλλά δεν κατάφεραν να πάρουν τη μετεγγραφή τους στην Αθήνα. Οι φοιτητές επισήμαναν πως η πολιτική της κυβέρνησης τους αφήνει έξω από τις σχολές, αναγκάζει τους γονείς τους να βάλουν ακόμα πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη ή και να μην σπουδάσουν καθόλου. Τόνισαν παράλληλα πως τη στιγμή που το υπουργείο αρνείται τις μετεγγραφές τους, στις πόλεις που πέρασαν δεν υπάρχουν δωρεάν και επαρκείς εστίες για όλους, δηλαδή δεν πληρούνται ούτε κατά διάνοια οι προϋποθέσεις για να μπορέσουν να σηκώσουν οι οικογένειές τους ακόμα ένα τέτοιο ενδεχόμενο κόστος.

Η Βαλεντίνα, μέλος της Επιτροπής, πέρασε στο τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στη Φλώρινα, έχοντας άνεργους γονείς και με έναν από αυτούς να έχει και πρόβλημα υγείας. Οπως μας εξηγεί, «ούτε το ένα σπίτι δεν μπορεί να συντηρηθεί, πόσο μάλλον και δεύτερο στη Φλώρινα». Μέσα από αυτήν τη διαδικασία συναντήθηκε με άλλα παιδιά, για τα οποία το να πάρουν μετεγγραφή είναι όρος για να σπουδάσουν. Μας μιλά για περίπτωση φοιτήτριας στην οποία το γεγονός ότι έχει χάσει τον πατέρα της και η μητέρα της είναι άρρωστη «κοστολογείται» με 2 μόρια, όχι αρκετά για να πάρει μετεγγραφή, και είναι αδύνατο να σπουδάσει στην πόλη που πέρασε ή και να ξαναδώσει πανελλαδικές εξετάσεις. Αλλος φοιτητής έχει ήδη προσπαθήσει δίνοντας τρίτη φορά πανελλαδικές να περάσει στην πόλη διαμονής του, γιατί δεν μπορεί να ανταποκριθεί η οικογένειά του σε σπουδές σε άλλη πόλη. Χιλιάδες παιδιά σε όλη τη χώρα βρίσκονται σε αντίστοιχη θέση κάθε χρόνο.

Μιλώντας για την εμπειρία από τη συμμετοχή στην Επιτροπή και την αγωνιστική διεκδίκηση μέσα από αυτή, σημειώνει πως «στην αρχή ήμασταν απογοητευμένοι. Σιγά - σιγά γινόμασταν περισσότεροι, κινητοποιηθήκαμε, αποσπάσαμε δεσμεύσεις μέσα από τις παρεμβάσεις μας στη Βουλή, στο υπουργείο, στις διοικήσεις των σχολών και των ιδρυμάτων. Εγινε καθαρό ότι με το να κλαίμε τη μοίρα μας δεν κερδίζουμε τίποτα, ότι λύση προκύπτει μέσα από τη μαζική πάλη με άλλα παιδιά από διάφορες πόλεις, με διαφορετικά βάσανα ο καθένας, αλλά στη βάση των κοινών αναγκών μας. Σε αυτόν το δρόμο συνεχίζουμε».

Κάτω από την πίεση, το υπουργείο Παιδείας προχώρησε πριν μερικές μέρες σε εξαγγελίες σχετικά με τις μετεγγραφές. Ειδικότερα, ο υπουργός Παιδείας Κ. Γαβρόγλου, κατά τη διάρκεια της συζήτησης στη Βουλή για τον προϋπολογισμό του 2018, δήλωσε πως «θα νομοθετήσουμε άμεσα ώστε καμία οικογένεια να μην συντηρεί πάνω από ένα σπίτι, εκτός από εκεί που θα μένουνε οι ίδιοι. Κάτω από ένα εισόδημα τα παιδιά θα μπορούν να έρχονται εκεί που ζουν οι οικογένειές τους. Αυτό είναι μία δέσμευση. Θα το καταθέσουμε αυτές τις μέρες και θα ψηφιστεί και θα ισχύει από το δεύτερο εξάμηνο μετά το Φεβρουάριο», σημείωσε.

Στο μεταξύ, η κυβέρνηση εξακολουθεί την πολιτική της συρρίκνωσης της φοιτητικής μέριμνας, που αφήνει εκτός εστιών χιλιάδες φοιτητές που σπουδάζουν μακριά από τα σπίτια τους. Σύμφωνα με το Πανελλαδικό Συντονιστικό Συλλόγων Οικότροφων, που έχουν συγκροτήσει φοιτητές από 10 Συλλόγους από διάφορες περιοχές της χώρας, «μόλις το 9% των 150.000 φοιτητών που έχουν φύγει από τον τόπο τους έχει πρόσβαση σε δωμάτιο και κάθε χρόνο εκατοντάδες πρωτοετείς μένουν άστεγοι, σε πολλές περιπτώσεις οι υποδομές των εστιών είναι παμπάλαιες και κακοσυντηρημένες, οι χώροι υγιεινής είναι απαράδεκτοι, ενώ οι χώροι πολιτισμού και άθλησης είναι συχνά ανύπαρκτοι. Η δωρεάν σίτιση αλλού έχει καταργηθεί και αλλού απειλείται άμεσα, οι υπηρεσίες φύλαξης - καθαριότητας - συντήρησης παρέχονται από ελλιπείς εργολαβίες και κακοπληρωμένους εργαζόμενους».

Η Επιτροπή Αγώνα Φοιτητών που δεν πήραν μετεγγραφή σημειώνει πως το επόμενο διάστημα θα συνεχιστούν οι αγωνιστικές διεκδικήσεις με συντονισμό, κινητοποιήσεις, ψηφίσματα προς το υπουργείο Παιδείας, τη Βουλή, τα ιδρύματα. Οπως σημειώνει, από πλευράς υπουργείου άκουσαν πως αν οι πρόεδροι των τμημάτων των σχολών τού κάνουν έγγραφο με το πόσους μπορούν να δεχτούν παραπάνω, θα τους κάνει όλους δεκτούς, οι πρόεδροι των σχολών τούς παρέπεμψαν στην κυβέρνηση. Στις 19 Δεκέμβρη, μετά από παρέμβαση στη Σύγκλητο του ΕΚΠΑ, ο πρύτανης επανέλαβε για άλλη μια φορά ότι είναι διατεθειμένος να δεχτεί όσους του πουν τα τμήματα, σύμφωνα με τους φοιτητές.

Η Επιτροπή απευθύνει τώρα κάλεσμα σε όλους τους φοιτητές που ακόμα δεν έχουν πάρει τη μετεγγραφή τους να προχωρήσουν άμεσα σε κινητοποιήσεις στα ιδρύματά τους και στους προέδρους των τμημάτων τους, να πιέσουν άμεσα να προχωρήσουν οι δεσμεύσεις και να ξεκινήσουν οι απαιτούμενες διαδικασίες για να προχωρήσουν οι μετεγγραφές.