Δεν θα καταλάβουμε πώς το ΚΚΕ πήρε την πολιτική απόφαση για τη δημιουργία των φωτο-κινηματογραφικών συνεργείων του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, εάν δεν δούμε τη συνολική εικόνα της πάλης του για την καλλιέργεια του ιστορικού διαλεκτικού κριτηρίου. Εάν δεν δούμε την πάλη του για τη μόρφωση, τη διαφώτιση, την ενημέρωση, την πάλη του ενάντια στη λήθη, την ανάδειξη, σε τελευταία ανάλυση, της ιστορικά χρήσιμης αλήθειας.

Πλευρές ιδιαίτερα χρήσιμες σε αυτήν την ιστορική φάση στο φόντο ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου και με τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς να περνάνε σε νέα, πιο οξυμένη φάση, με ορατούς κινδύνους μιας γενικευμένης ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης. Οπου η διαπάλη από τα αστικά επιτελεία για την παρέμβαση στις συνειδήσεις ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, παίρνοντας υπόψη και τα νέα μέσα, έχει πάρει ύψιστη μορφή στρατηγικού χαρακτήρα για τα επιτελεία τους. Το συμπέρασμα της αυτοτελούς παρέμβασης της πρωτοπορίας και σε τέτοιες πλευρές τίθεται επί τάπητος.

Ηδη από τον Μεσοπόλεμο το ΚΚΕ μαζί με τις εκδόσεις του μαρξιστικού βιβλίου, τα σεμινάρια και τις διαλέξεις έκανε προβολές ριζοσπαστικών έργων. Καλούσε τους εργάτες να δουν προοδευτικά και ριζοσπαστικά έργα στον κινηματογράφο.

Δεν έμεινε όμως μόνο εκεί. Ηδη από το 1932 βοήθησε να πραγματοποιηθεί η πρώτη πολιτική ταινία στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία του συντρόφου Στέλιου Τατασόπουλου, η «Κοινωνική Σαπίλα», ταινία που ασχολήθηκε με τη δεινή κατάσταση των άνεργων και φτωχών εργατικών πληθυσμών των αστικών κέντρων και απεικόνισε τους αγώνες για την οργάνωση της βιομηχανικής εργασίας σε συνδικάτα.

Αυτή η δραστηριότητα του Κόμματος είναι μία κόκκινη κλωστή που ξεκινάει από τον Μεσοπόλεμο και που φτάνει στην περίοδο της Κατοχής - Αντίστασης. Εκεί ωριμάζει οργανωτικά και κορυφώνεται με τα φωτο-κινηματογραφικά συνεργεία και του ΔΣΕ.

Το ΚΚΕ στην Κατοχή έχει στο νου του την καταγραφή της δρώσας Ιστορίας. Ετσι πρωτοστατεί το 1943 στην ίδρυση του Σωματείου Καλλιτεχνών Κινηματογράφου. Πρόκειται για ένα φυτώριο αντίστασης για τον μορφωτικό εξοπλισμό αλλά και για την οργάνωση της κινηματογράφησης της περιόδου στην Αθήνα.

Από αυτήν την ομάδα ο Στέλιος Τατασόπουλος γυρνά και επίκαιρα που προβλήθηκαν στους κινηματογράφους κατά την απελευθέρωση. Σε μία από τις διηγήσεις του μας πληροφορεί ότι σε συνεννόηση με το Κόμμα παίρνει τον οπερατέρ Ηλία Περγάντη για να τραβήξουν πλάνα από το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.

Τη ζωή και τη δράση των ανταρτών καταγράφουν πάρα πολλοί φωτογράφοι, ανάμεσά τους οι Σπύρος Μελετζής, Κώστας Μπαλάφας κ.ά.

Από το 1943 μέχρι το 1945 δημιουργείται το φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ που δρούσε μέσα στις γραμμές του ΕΛΑΣ, σε διάφορα σημεία της χώρας. Επικεφαλής ήταν ο Δημήτρης Μεγαλίδης και μέλη του συνεργείου οι Ιωάννης Νισυρίου, Θανάσης Παπαδούκας και Κώστας Μακρής.

Ο Δημήτρης Μεγαλίδης στον πρόλογο του λευκώματος του αγώνα στα 1946 γράφει:

«...Με χίλιους κόπους και κινδύνους γυρίστηκαν 5.000 μέτρα κινηματογραφικής ταινίας και δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες. Μάχες του ΕΛΑΣ και του ΕΛΑΝ, σκηνές από την Αυτοδιοίκηση, τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, η ΠΕΕΑ και το Εθνικό Συμβούλιο, η ενεργητική συμμετοχή του λαού, όλου του υπέροχου αυτού λαού...».

Συνολικά από την κινηματογράφηση του συνεργείου έχουν διασωθεί και βρεθεί μόνο κάτι λιγότερο από 11 λεπτά.

Στα ΕΑΜικά συνεργεία συμμετείχαν επίσης ο Πρόδρομος Μεραβίδης, ο Ηλίας Παρασκευάς, ο Φ. Π., ο Γιώργος Καβουκίδης και άλλοι. Αρκετοί, για λόγους πρόληψης, χρησιμοποιούσαν μόνο τα αρχικά του ονόματός τους. Τα πλάνα τους κινηματογραφούν ειδικότερα τις μέρες της απελευθέρωσης της Αθήνας, τον εορτασμό των 26 χρόνων του ΚΚΕ στην πλατεία του Δημοτικού Θεάτρου στον Πειραιά και στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, τη συγκέντρωση για τη συμπλήρωση των 4 χρόνων από την ίδρυση του ΕΑΜ στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Ηδη από το 1946 υπάρχουν μια σειρά φωτογράφοι που φωτογραφίζουν ή κινηματογραφούν τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού σε όλη την Ελλάδα, όπως ο καπετάν Σαμιώτης, φωτογράφος που το πραγματικό του όνομα ήταν Ταλάρας Σταύρος και σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης με τον αστικό στρατό.

Από το 1947 παίρνεται η απόφαση να μαζευτεί κεντρικά κινηματογραφικός και φωτογραφικός εξοπλισμός λόγω έλλειψης και να διατεθεί ανάλογα.

Μέλημα του ΔΣΕ ήταν η καταγραφή (φωτογραφική και κινηματογραφική) των δραστηριοτήτων του, πρακτική την οποία είχε ακολουθήσει πριν από αυτόν και ο ΕΛΑΣ. Ετσι, το 1948 ιδρύεται το φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο που υπάγεται στο Τμήμα Διαφώτισης του Αρχηγείου του ΔΣΕ.

Πρώτη φορά το συνεργείο συγκροτείται από τους Γιώργο Σεβαστίκογλου, Μάνο Ζαχαρία, Απόστολο Μουσούρη και συναντιέται στο χωριό Πευκόφυτο. Σε εκείνη τη φάση από εξοπλισμό έχουν κάποιες φωτογραφίες με διαφορετικό φορμά. Μια 35άρα και μια 16άρα κινηματογραφική όπου αργότερα το Αρχηγείο του ΔΣΕ έστειλε άλλη μια 16άρα «Παγιάρ».

Νωρίτερα όμως ο Σεβαστίκογλου έχει τραβήξει (μάλλον και με τον φωτογράφο Πέτρο Κλειούση) αρκετές φωτογραφίες από την Αλεβίτσα και τον Χάρο. Μετέπειτα έρχονται στο κινηματογραφικό συνεργείο οι Φώτης Ματσάκας, Βλαδίμηρος Παλαιστής, ο Φαέθων και ο Γιάννης που σκοτώθηκε από νάρκη...

Η ομάδα αυτή είχε χρεωθεί την κινηματογράφηση επικαίρων και φωτογραφιών από τη ζωή και τη δράση του ΔΣΕ, τα οποία μεταφέρονταν στην Τσεχοσλοβακία για την τεχνική επεξεργασία με σκοπό τη διανομή τους. Ανάμεσα σε αυτά που φωτογράφισαν και κινηματογράφησαν είναι: Στρατιωτική εκπαίδευση και μάχες, εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις επιδιώξεις του ΔΣΕ, η οργάνωση της ζωής στις ελεύθερες περιοχές, το Υγειονομικό του ΔΣΕ, η γυναίκα και η νεολαία στον ΔΣΕ, εικόνες από καθημερινές στιγμές στις ελεύθερες περιοχές, η φροντίδα για την επιβίωση και προστασία των παιδιών, η επίσκεψη του Γάλλου κομμουνιστή ποιητή Πωλ Ελυάρ στον Γράμμο και το Βίτσι μαζί με γαλλική αντιπροσωπεία, τον Ιούνη του 1949, οχυρωματικά έργα.

Για τη δράση του συνεργείου ο Μάνος Ζαχαρίας διηγείται: «Εμείς παίρναμε εντολές από τη στρατιωτική διοίκηση να πάμε στην τάδε μονάδα, γιατί "κάτι θα γίνει", στην άλλη μονάδα για να γυρίσουμε τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων, να επισκεφθούμε το νοσοκομείο που λειτουργούσε μέσα σε σπηλιές, κάπου θα γινόταν μια σύσκεψη, και έτσι τριγυρνάγαμε στις βουνοκορφές του Γράμμου καταγράφοντας...».

Με την έναρξη της μεγάλης επίθεσης του αστικού στρατού στον Γράμμο, το καλοκαίρι του 1948, το συνεργείο μετακόμισε στην περιοχή των Πρεσπών. «Εκεί, η κατάσταση ήταν εντελώς αλλιώτικη. Ο χώρος που κατείχε ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν μεγαλύτερος, υπήρχε οργανωμένη ζωή, αγροτικός συνεταιρισμός, καλλιεργημένη γη (...) Ολα αυτά έπρεπε να τα καταγράψουμε. Ορμητήριο ο Πυξός και ατέλειωτες ώρες πεζοπορίας. Πολλές φορές κάναμε και μια βδομάδα να γυρίσουμε πίσω, αλλά πάντα στα κουτιά μας υπήρχαν καταχωρισμένα ανεπανάληπτα γεγονότα, μοναδικά πρόσωπα, καθημερινές σκηνές πολέμου - κομμάτια Ιστορίας και μνήμης».

Στα υλικά των φωτο-κινηματογραφικών συνεργείων στηρίχτηκε μεγάλο τμήμα της εκδοτικής δουλειάς: Φωτογραφίες σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά στην Ελεύθερη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα δινόταν υλικό για κινηματογραφικά Επίκαιρα και σε άλλες χώρες, ειδικά στις σοσιαλιστικές. Δημιουργήθηκαν 3 λευκώματα, το ένα μετά την υποχώρηση και το άλλο για τα δίχρονα του ΔΣΕ, το οποίο φτιάχτηκε μέσα στη διάρκεια των μαχών, σε διάστημα 10 ημερών. Ακόμα, ένα λεύκωμα για τις μαχήτριες του ΔΣΕ. Εχει ιδιαίτερη αξία να σημειώσουμε πως την περίοδο δράσης του ΔΣΕ δημιουργήθηκαν και ξενόγλωσσες εκδόσεις που είχαν στόχο τη διεθνή προβολή του ΔΣΕ. Ανάμεσά τους και εκδόσεις με ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις, όπως το φωτογραφικό λεύκωμα του ΔΣΕ στην αγγλική, στη γαλλική και στη ρωσική γλώσσα με υψηλή ποιότητα εκτύπωσης φωτογραφιών.

Η μοναδική ταινία που γίνεται κατορθωτό να παρουσιαστεί στην Ελεύθερη Ελλάδα είναι «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» στις 2 Μάρτη του 1949 στην Α' Συνδιάσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών.

Στις 29 - 30 Αυγούστου του 1949 οι κύριες δυνάμεις του ΔΣΕ υποχώρησαν από τον Γράμμο και το Βίτσι και πέρασαν στο έδαφος της Αλβανίας. Η συντεταγμένη υποχώρηση του ΔΣΕ διαφύλαξε τη δύναμή του από τον εγκλωβισμό, την εξόντωση και την ομηρία από τον αστικό στρατό. Με μαχητικό πνεύμα οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ εντάχθηκαν στην προσπάθεια της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, μαζί τους οι φωτογράφοι και κινηματογραφιστές του ΔΣΕ οι οποίοι καταγράφουν μοναδικές εικόνες από την αρχική παραμονή τους αλλά και από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στις σοσιαλιστικές χώρες. Τα τεκμήρια αυτά υπάρχουν στο Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης» με τις φωτογραφίες από τα αρχεία του Αποστόλου Μουσούρη και του Φώτη Ματσάκα.

Οι φωτογράφοι και κινηματογραφιστές του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ τράβηξαν χιλιάδες μέτρα φιλμ και φωτογραφιών, των οποίων η ύπαρξη σήμερα αγνοείται και πρέπει να βρεθούν, να ενωθούν με τα υπόλοιπα τεκμήρια στο Αρχείο του Επιμορφωτικού Κέντρου «Χαρίλαος Φλωράκης». Ο συνεχής εμπλουτισμός πρέπει να είναι μάχιμη μέριμνά μας, ώστε να είναι ένας πόλος μελέτης και αξιοποίησης από νέους ιστορικούς, κινηματογραφιστές και επιστήμονες...

Εναν μόλις μήνα μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ στις 23/2/1943, κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της μικρής παράνομης εφημεριδούλας «Νέα Γενιά». Τον Απρίλη του 1946 η κυκλοφορία της είχε φτάσει τα 45.000 φύλλα, γεγονός πρωτοφανές για τον περιοδικό Τύπο της χώρας...

Από τη «Σύγχρονη Εποχή» κυκλοφορούν δύο τόμοι με το περιοδικό «Νέα Γενιά» της ΕΠΟΝ σε φωτογραφική ανατύπωση, που περιέχουν τα τεύχη της περιόδου Νοέμβρη 1944 - Σεπτέμβρη 1945 και Σεπτέμβρη 1945 - Μάρτη 1946. Ο σημερινός αναγνώστης θα εκπλαγεί από την πλούσια ύλη του περιοδικού, από τους πολλούς συνεργάτες από τον χώρο της επιστήμης, της τέχνης, της πολιτικής. Οι σελίδες του πλημμυρίζουν, εκτός από το μήνυμα της αντίστασης του λαού μας, και από ανθρωπισμό, ευαισθησία, αλληλεγγύη, διεθνισμό, τόλμη και θάρρος.

Αφορμή για αυτήν την αναδρομή μας, ένα δισέλιδο του πασχαλιάτικου φύλλου (αριθμός 49, 5/5/1945) που απευθύνεται στα «Αετόπουλα», τα παιδιά που πήραν μέρος στον αγώνα στο πλευρό της ΕΠΟΝ με ηρωισμό και αυταπάρνηση. Ποιηματάκια, μικρές ιστορίες και σπαζοκεφαλιές αποτελούν την ύλη του δισέλιδου, που το υπογράφει ο «Πέτρος Γρανίτης».

Ποιος είναι όμως ο «Πέτρος Γρανίτης»; Είναι ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος τότε ήταν ΕΠΟΝίτης και δημοσίευε κείμενά του στη «Νέα Γενιά», καθώς και σε άλλα έντυπα της ΕΠΟΝ.

Την «αποκάλυψη» έκανε το 2006, εδώ στον «Ριζοσπάστη», η αγαπημένη μας συντρόφισσα Αριστούλα Ελληνούδη. Την είχε συγκινήσει το γλυκό και παιχνιδιάρικο κείμενο και έψαχνε να βρει ποιος κρυβόταν πίσω από το ψευδώνυμο. Την απάντηση της την έδωσε ο αξέχαστος Νίκος Καραντηνός, ο «Διονύσης» της ΕΠΟΝ, που μεγαλούργησε στον παράνομο Τύπο της εποχής και ήταν ο αρχισυντάκτης της «Νέας Γενιάς».

Αγαπημένα μου αετόπουλα Χριστός Ανέστη

Η «Νέα Γενιά» σάς εύχεται καλό Πάσχα. Ελάτε να τσουγκρίσουμε τα κόκκινα αυγά μας και να πούμε χρόνια πολλά και χαρούμενα. Εδωσα παραγγελία να στολίσουν γιορτάσιμα σήμερα τις σελίδες σας, να τις κάμουν πραγματικά ανοιξιάτικες. Και να βάλουν παραμυθάκια, ποιήματα και παιχνίδια.

Φέρτε κι εσείς, καλά μου παιδιά, το τραγούδι σας, τη δροσιά και το κέφι σας και τότε θα γιορτάσουμε πολύ όμορφα την Ανοιξη και την Πασχαλιά.

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Τα παιδιά που 'ναι λουλούδια

μεγαλώνουν με τραγούδια.

Το τραγούδι είν' η χαρά

τραραρό, τραραραρά.

* * *

Τραγουδάμε την ειρήνη

π' όλα τα καλά μας δίνει.

Σαν πουλάκια στα κλαριά

νιώθουμε τη λευτεριά.

* * *

Ντο, ρε, μι, εμπρός, ελάτε

τραγουδάτε και γελάτε!

Και κατόπι θα σας πω

κάποιο χαρωπό σκοπό.

* * *

ΕΙΡΗΝΗ

Η Ειρήνη χάραξε

και χαρά στην πλάση,

σε μεγάλους και παιδιά,

σ' ουρανούς και δάση.

* * *

Αχ, ειρήνη, Ρήνα μου,

έλα στα παιδάκια

να ξεχάσουν πόλεμους

πείνες και φαρμάκια.

* * *

Τώρα χίλια φαγητά

θε να τρώμε πάλι

κι όχι αυτή την άνοστη

σούπα του μπακάλη.

* * *

Τα χλομά τα μάγουλα

σ' άντρες και κορίτσια

θα γινούνε κόκκινα

σαν την ντοματίτσα

* * *

Γιατί η Ρήνη (Ειρήνη μας)

νάτη με τραγούδια

κι έχει το σακούλι της

φίσκα με καλούδια.

ΠΕΤΡΟΣ ΓΡΑΝΙΤΗΣ

* * *

Η ΔΑΣΚΑΛΑ

Σ' ένα δημοτικό σχολειό σε μια γειτονιά της Αθήνας τα παιδιά, τραγουδούσαν στα διαλείμματα τα λεβέντικά τους τραγούδια.

- Απαγορεύεται να τραγουδάτε αντάρτικα τραγούδια, είπε η δασκάλα. Κι ένα αετόπουλο πετάχτηκε.

- Κυρία, είδατε το ουράνιο τόξο;

- Γιατί; ρώτησε ξαφνιασμένη.

- Για να δείτε πόσο τους αγαπούσαν εκεί τους αντάρτες.

Η δασκάλα χαμογέλασε, ίσως ευχαριστημένη.

* * *

Ο ΚΩΣΤΑΚΗΣ

Εδώ και λίγες μέρες, στα Σφαγεία, τα παιδάκια της γειτονιάς αποφάσισαν να βγάλουν τον αρχηγό τους.

Μια και δυο λοιπόν, μαζεύτηκαν ένα απόγεμα κ' έβγαλαν τον Κωστάκη το αετόπουλο.

- Γιατί διαλέξατε τον Κωστάκη, ρώτησε κάποιος τα παιδιά.

- Γιατί αυτός, απάντησαν όλοι, μίλαγε στη γειτονιά με το χωνί και μοίραζε προκηρύξεις όταν ήταν ακόμα οι Γερμανοί. Γιατί ο Κωστάκης είναι Αετόπουλο.

* * *

ΜΑΤΙΣΑΝ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΤΟΥΣ

Το περίπτερο ήταν καταστόλιστο με λογής περιοδικά και εφημερίδες. Δυο παιδιά χάζευαν, κοιτάζοντας τις εικόνες. Αξαφνα το μεγαλύτερο παιδί άφησε μια χαρούμενη φωνή.

- Η «Νέα Γενιά»! Είδες;

- Πόσο να 'χει;

- 40 δραχμές, είπε ο περιπτεριούχος.

Τα τέσσερα μάτια δεν ξεκολλούσαν από το καλλιτεχνικό της εξώφυλλο.

- Πόσα έχεις Γρηγόρη;

- 25 δραχμές.

- Στάσου να δω κι εγώ. Εχω θαρρώ άλλες 15. Ελα να ματίσουμε τα λεφτά μας. Κι ο Γρηγόρης, κι ο Νίκος πήραν τη «Νέα Γενιά». Υστερα αγκαλιάστηκαν, άνοιξαν το περιοδικό κι άρχισαν να διαβάζουν χαρούμενα.

Μπορεί να μην ήταν αετόπουλα;

* * *

ΘΕΛΕΤΕ «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ»;

Ενα παιδί 14 χρονών μπήκε μ' ορμή μες στην κάμαρα. Τα ματάκια του χαμογελούσαν.

- Τι θέλεις μικρέ, τούπαμε με γέλιο. Ανοιξε δειλά το σακούλι του κι έβγαλε ένα περιοδικό.

- Είναι η «Νέα Γενιά», το περιοδικό της ΕΠΟΝ. Θέλετε να το αγοράσετε;

- Και βέβαια θέλουμε.

Τα μάτια του άστραψαν από χαρά. Πήρε τις 40 δραχμές κι ύστερα είπε:

- Να πάω και στο διπλανό σπίτι;

- Να πας, να πας. Ποιος μπορεί ν' αρνηθεί σε μια τέτοια παιδική καρδιά;

Πήγαν και στο διπλανό σπίτι και το παιδί πήρε αράδα τις πόρτες.

Σε λίγο έπαιζε θριαμβευτικά στον αέρα το άδειο σακούλι του, σα να 'χει κερδίσει μια μάχη.

* * *

Αγαπητά μου Αετόπουλα,

Θα σας πω σήμερα μερικά παιχνίδια, για να διασκεδάσετε και να τα μάθετε και στα άλλα παιδιά.

Προσέξτε, λοιπόν, καλά.

Ο άνθρωπος με τους αριθμούς

Μπορείτε να φτιάξετε και σεις έναν άνθρωπο σαν κι αυτόν που βλέπετε στην εικόνα, γράφοντας κατά σειρά τους αριθμούς 1 έως 10;

Τα 8 οχτάρια

Μπορείτε να γράψετε 8 οχτάρια έτσι που να σχηματίζουν άθροισμα 1.000;

Μιάμιση κότα

Για να 'χω πολλά αυγά το Πάσχα αγόρασα έξι κότες. Μα τα 'μπλεξα στο λογαριασμό. Βοηθήστε με, καλά μου αετόπουλα.

Μιάμιση κότα, σε μιάμιση μέρα, κάνει ενάμισι αυγό. Πόσα αυγά έκαμαν σε έξι μέρες κι οι έξι μου κότες;

Το γεράκι

Το παιχνίδι αυτό παίζεται στις ανοιξιάτικες εκδρομές, κάτω από τα δέντρα.

Ενα παιδί κάνει το γεράκι και κυνηγά τ' άλλα.

- Σας έπιασα, τους φωνάζει.

- Είμαστε αετόπουλα κι έχουμε φτερά! απαντούνε και φεύγουν. Μα όλο στριφογυρίζουν το γεράκι πειράζοντάς το.

Αν κινδυνεύουν να πιαστούν, αρπάζονται απ' τα κλαδιά των δέντρων, χωρίς να πατούν στη γη. Τότε δεν έχει δικαίωμα να τα πιάσει το γεράκι. Οποιο πιαστεί, γίνεται γεράκι και το παιχνίδι συνεχίζεται.

* * *

ΚΑΨΕΡΟΥΛΑ

Δεν πηγαίνει στο σκολειό...

Πώς να πάει η καψερούλα,

αφού έμεινε στο σπίτι

μοναχή νοικοκυρούλα;

* * *

Η μανούλα έχει πεθάνει.

Φταίν' τα βάσανα κι η πείνα,

τότε με τις λαχανίδες.

- Τι φριχτά τα χρόνια εκείνα!

* * *

Μόνη φτιάχνει το φαγί τους.

- Ναι, καλέ, μην κοροϊδεύεις.

Εφτασε έντεκα χρονώ

κι αν τη δεις δεν το πιστεύεις.

* * *

Αχου, ποιος να τη βοηθήσει;

- Αχ, με ποιόνε να τα βάνει;

και κει πάνω που σκουπίζει

το παράπονο την πιάνει.

* * *

Κλαίει, κλαίει η καψερούλα

κλαίει η σκούπα, το φαράσι...

- Εντεκα χρονώ κορίτσι

να μην ξέρει να διαβάσει!

Από τον Μάη του 1941 που ιδρύεται η Εθνική Αλληλεγγύη, λειτουργεί ως η ανοιχτή αγκάλη της Μάνας του Λαού, η οποία απλώνει θεραπευτικά τα χέρια της πάνω στις πληγές και στα τραύματα των κυνηγημένων, των φτωχών, των πεινασμένων.

Αρχικά, η μέριμνά της επικεντρώνεται στην υποστήριξη των φυλακισμένων κι εκτοπισμένων κομμουνιστών. Και δεν θα αργήσει να πάρει θέση, στις συνθήκες της ναζιστικής και φασιστικής Κατοχής, στο πλευρό των ανταρτών του ΕΛΑΣ, στα ψηλά βουνά, όπου τελούνται τα θαύματα της ένοπλης λαϊκής Αντίστασης.

Στα αστικά κέντρα, γύρω από τα στρατόπεδα και τις φυλακές, αυτά τα σκοτεινά κτίσματα εγκλεισμού εναντίον των κομμουνιστών, που πλέον διαχειρίζονται οι δυνάμεις του κατακτητή με την υποστήριξη των ξενόδουλων Ελλήνων συνεργατών τους, θα έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο.

Στην υγειονομική περίθαλψη συνεργαζόμενη με την τοπική αυτοδιοίκηση, δημιουργεί πεδία Πρόνοιας, όπου λειτουργούν λαϊκά φαρμακεία και ιατρεία. Μεγάλη η συμβολή της και στα λαϊκά συσσίτια, αφού δίνει καθημερινές μάχες με τον θάνατο υπέρ των χιλιάδων υποσιτιζόμενων συντρόφων.

Πάντα, όμως, με την οργάνωση και την συσπείρωση της λαϊκής βάσης, δημιουργεί δικό της παράλληλο δίκτυο διανομής και παραγωγής επισιτιστικής επάρκειας ενάντια στους «επίσημους» και κάποτε μαυραγορίτικους μηχανισμούς σίτισης, ώστε ούτε ένας πεινασμένος να μην στερείται τη λιγοστή τροφή για την επιβίωσή του.

Ομως, μετά τον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944, τα μέλη της Εθνικής Αλληλεγγύης γίνονται εύκολοι στόχοι, καθώς πάντα βγαίνουν μπροστά, στην πρώτη γραμμή, με το όνομα και το επώνυμό τους. Χιλιάδες απ' αυτά τα ηρωικά μπαρουτοκαπνισμένα πρόσωπα των λαϊκών χαρακωμάτων, με συνοπτικές διαδικασίες - όταν δεν δολοφονούνται εν ψυχρώ - δικάζονται, φυλακίζονται, εκτοπίζονται κι εξορίζονται.

Ετσι, στις 30 Ιούνη 1945 (αριθμός απόφασης Πρωτοδικείου Αθήνας 2574/45), από αντιστασιακή οργάνωση, μετατρέπεται σε σωματείο - φορέα ανθρωπιστικής βοήθειας, με τον τίτλο «Εθνική Αλληλεγγύη Ελλάδος» και με αντικείμενό του την κοινωνική πρόνοια.

Σήμερα, θα σταθούμε σε μία μόνο σελίδα της μεταπολεμικής προσφοράς της, με επίκεντρο τη λαϊκή γιορτή του Πάσχα, εθνική στη μορφή της, ταξική στο περιεχόμενό της, όπως αποτυπώθηκε σε κείμενο - μπροσούρα και «προπαγανδιστικές» φωτογραφίες. Στην 18σελιδη «Εκδοση "Εθνικής Αλληλεγγύης" - Παραρτήματος Αθήνας», με τον τίτλο «Η πασχαλινή σταυροφορία της Εθνικής Αλληλεγγύης», που κυκλοφόρησε, το «μαύρο» 1946, σε 5.000 αντίτυπα.

Στη σελίδα 6 έχουμε τον απολογισμό της πασχαλινής εξόρμησης σε αριθμούς, που συνοδεύεται από σχόλιο (σ.σ. κρατάμε την ορθογραφία που γράφτηκε):

«(...) Από μια χώρα ρημαγμένη, σε μια πόλη που οι ευνοούμενοι της ζωής μετριούνται στα δάχτυλα, που οι στρατιές των καλών φτωχών ανθρώπων βιοπαλαίουν απεγνωσμένα να κερδίσουν τη ζωή τους και των δικών τους, η προσφορά του Πάσχα, τόσο απλόχερα δοσμένη, είναι ανυπολόγιστα πολύτιμη.

»Χρήματα Δρχ. 30.500.000

»Αυγά 12.097

»Κουλούρια 400 οκ. (σ.σ. η οκά αντιστοιχούσε σε 1.282 γραμμάρια) Τσουρέκια 1500 κομμάτια.

»Τσιγάρα 161 κούτες

»Κονσέρβες 480

»Αλλα τρόφιμα 550 οκ.

»Είδη ρουχισμού 50 τεμάχια, 8 ζεύγη παπούτσια, 17 ½ πήχες ύφασμα».

Ομως, πώς ξεκίνησε η πασχαλινή σταυροφορία της Εθνικής Αλληλεγγύης; Με μία έκκληση, η οποία κυκλοφόρησε με κεντρικό σύνθημα «ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΠΟΝΕΜΕΝΩΝ», που την υπογράφουν «Για το διοικητικό συμβούλιο» του Παραρτήματος Αθήνας ο 63χρονος ΕΑΜίτης καθηγητής Νίκος Βέης (1883-1958) ως πρόεδρος και ο 30χρονος κομμουνιστής αγωνιστής τραπεζικός Γιώργος Τσιώρης (1916-2004) ως γραμματέας.

Ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα σε αγωνιστικό τόνο:

«(...) Ας φέρουμε τη σκέψη μας στα ορφανεμένα παιδάκια που χλωμά και μαραμένα δε θα χαρούν μαζί με τ' άλλα παιδάκια. Ας φέρουμε τη σκέψη μας στους ήρωες που στενάζουν στις φυλακές ή τριγυρνάν κυνηγημένοι. Ας φέρουμε τη σκέψη μας στους τραυματίες, στους αρρώστους που σε κάποιο Νοσοκομείο θα περνούν μελαγχολικά τις ώρες τους.

»Εμείς πρέπει να βρεθούμε κοντά τους. Εμείς να δώσουμε το χαμόγελο στα πικραμένα χείλη της χαροκαμένης μάννας. Εμείς να μπούμε σαν ήλιος στο σκοτεινό κελλί του φυλακισμένου. Εμείς να κάνουμε να λάμψουν από χαρά τα θλιμμένα ματάκια των παιδιών. Εμείς να δώσουμε κουράγιο στον άρρωστο και τον τραυματία.

»Εμπρός όλοι οι Αθηναίοι σ' ευγενικιά προσπάθεια για το ΠΑΣΧΑ των πονεμένων (...)».

Συνολικά είκοσι επτά συνοικίες (Μετς, Ψυρρή, Πετράλωνα, Κυψέλη, Δουργούτι, Ν. Φιλαδέλφεια, Εξάρχεια, Νέα Σμύρνη, Πατήσια, Πολύγωνο, Γκύζη, Παγκράτι, Καλλιθέα, Μεταξουργείο κ.ά.) έστρωσαν «το πασχαλιάτικο τραπέζι του φτωχού παιδιού» και 2.416 παιδάκια έκατσαν «στο τραπέζι της χαράς». Κι η αντίδραση του Αρμένη ιερέα του Δουργουτιού Ενταλιάν, αφοπλιστικά ειλικρινής: «Είνε η πρώτη πραγματικά χριστιανική πράξη που βλέπω να γίνεται».

Οπου η απομόνωση, ο πόνος και η ανημποριά, δίνουν το «παρών» οι επιτροπές της Εθνικής Αλληλεγγύης. Πλημμυρίζουν τις φυλακές και τα νοσοκομεία, προσφέροντας ανάσα ζωής στους φυλακισμένους, στους άρρωστους και στους τραυματίες.

«Η πνιγερή και καταθλιπτική ατμόσφαιρα της φυλακής ξανοίγει, φωτίζεται, κι' έχεις για λίγο την ψευδαίσθηση πως βρίσκεσαι σε σύναξη χαρούμενων ανθρώπων, μια μέρα γιορτινή», μεταφέρουν οι συντάκτες της μπροσούρας την ατμόσφαιρα του έργου των αδελφοτήτων όλων των επαγγελματικών ομάδων.

Και το κλείσιμό της, ανακεφαλαιώνοντας τη συμβολή της Εθνικής Αλληλεγγύης:

«(...) Εγινε ο εκφραστής των κοινωνικών αισθημάτων του λαού μας, του λαού που ποθεί βαθειά και δυνατά την ενότητα και την ομόνοια, που θέλει κι' έχει τόση μεγάλη ανάγκη να δει τον τόπο του να χτίζει τα ερείπια που άφησε ο πεντάχρονος πόλεμος και να χαρίζει στους ανθρώπους την ευτυχία και τον πολιτισμό».

Στις 26 Μάη 1947, το Πρωτοδικείο της Αθήνας θάβει ζωντανή την Εθνική Αλληλεγγύη, την Μάνα του Λαού. Ο βιομήχανος Αλκιβιάδης Λούλης (1884-1953), μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ και πρόεδρος του ΚΔΣ της Εθνικής Αλληλεγγύης, στον επίλογο του βιβλίου του «Μια δίκη και μια νίκη (Τα πρακτικά της δίκης της Εθνικής Αλληλεγγύης)», Αθήνα, 1947, αποτιμά τη νικηφόρα «ήττα» της:

«Οι διώκτες της θα καταλάβουν την ηθική ήττα που υπέστησαν, καταδικαζόμενοι στην περιφρόνηση όλων των Ελεύθερων Ανθρώπων, όλης της Ελλάδος κι' όλης της Γης. Γιατί η Εθνική Αλληλεγγύη έχει βαθειές ρίζες όχι μόνο στην πατρίδα μας, αλλά και στα πέρατα της οικουμένης και χιλιάδες και εκατομμύρια καρδιές πάλλονται για τα ιδανικά της: τα Ιδανικά της Αλληλεγγύης, της Αγάπης, της Ελευθερίας!».