Η ζωή του προσαρμόζεται σε διαφορετική ταυτότητα κάθε φορά. Πιο συχνά αλλάζει το όνομα, το επίθετο σε παρανόμι, παρά το πουκάμισό του. Μυστικές συναντήσεις. Εντολές. Αποστολές. Συνωμοτικοί κανόνες. Το χρέος. Ολα με ψευδώνυμο. «Καθαρά» σπίτια. Γιάφκες. Κρύπτες. Κώδικες. Συνθηματικά. Μια γλάστρα στο περβάζι. Μια απλωμένη μπουγάδα. Ενα αναμμένο κερί πίσω από το τζάμι. Εύθραυστη η ελευθερία σαν γυαλί μες στην καμπάνα της σιωπής. Μια ζωή στην ανασφάλεια και ανασφάλεια αντί για ζωή. Μια ολόκληρη ζωή. Επιβίωση μετ' εμποδίων. Υπό προθεσμία. Κατ' επίφαση. Μέρα - νύχτα φυλάγεται. Μερόνυχτα, βδομάδες, μήνες, χρόνια φυλάγεται. Φοράει διπλά ρούχα. Χειμώνα - καλοκαίρι. Ιδροκοπάει. Αντέχει. Κρατάει γερά τα μυστικά, τα απόρρητα. Αντέχει. Δεν μιλάει. Δεν παραμιλάει μήτε στον ύπνο, μήτε στον ξύπνο. Εχει μονίμως έντονη την αίσθηση πως τον παρακολουθούν τόσο που κινδυνεύει να προδοθεί αφ' εαυτού και να παραδοθεί στο τέλος από μόνος του στους διώκτες του. Ισως για το «επιτέλους» ενός και μόνο στεναγμού ανακούφισης. «Με πιάσανε! Επιτέλους!». Ομως το χρέος;...

Αποσπάσματα από το νέο βιβλίο της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη, «Ασπρος σκύλος μαύρος σκύλος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ειρήνη» και βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και της «Σύγχρονης Εποχής». Ενα μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί και αναφέρεται στη ζωή του κομμουνιστή Νίκου Βαβούδη. Μια ζωή που ξεδιπλώνεται συναρπαστικά από την Οδησσό στη Μυτιλήνη, τον Πειραιά των εργατικών αγώνων, τις φυλακές, τον Ισπανικό Εμφύλιο και τις χώρες του σοσιαλισμού μέχρι τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, όπου δούλεψε στον μηχανισμό των παράνομων Οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα ως ασυρματιστής, εξασφαλίζοντας την επικοινωνία τους με την έδρα της ΚΕ που βρισκόταν εκτός Ελλάδας. Εκεί, σε μια διαμορφωμένη κρύπτη ο Νίκος Βαβούδης αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι, για να μην πέσει στα χέρια της Ασφάλειας ζωντανός. «Πες τους αυτουνούς ότι εμένα δε θα με βάνουνε στο χέρι ζωντανό...».

Ο «Ριζοσπάστης» συζήτησε με την Σωτηρία Μαραγκοζάκη για το βιβλίο και την ευχαριστούμε πολύ.

-- Καταπιάνεστε μυθιστορηματικά με τη ζωή ενός υπαρκτού προσώπου. Ποιες είναι οι προκλήσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος;

-- Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να μην «προδώσω» κάθε φορά τα πρόσωπα που με έχουν εμπνεύσει, μα να καταφέρω να αναδείξω όσα τα χαρακτηρίζανε στις ιστορικές συνθήκες που ζούσαν και οι οποίες τα διαμορφώνανε και δρώντας με τη σειρά τους τις διαμόρφωναν. Να μπορέσω να καταλάβω, να εμβαθύνω σε κίνητρα, προτάγματα, συναισθήματα, ανθρώπινες πλευρές. Τον κομμουνιστή Νίκο Βαβούδη, όταν άρχισαν να ενώνονται τα άγνωστα στους περισσότερους κομμάτια της αγωνιστικής πορείας και της συμβολής του στο διεθνιστικό κίνημα, δεν γινόταν παρά να τον προσεγγίσω με βαθύ αίσθημα ευθύνης, σεβασμό, θαυμασμό για όσα τον ωθούσαν - όπως και τόσους άλλους αγωνιστές - στην υπαγωγή του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο.

-- Πώς ξεκίνησε η ιδέα;

-- Κατά τη διάρκεια της συγγραφής των δύο προηγούμενων βιβλίων μου, του «Υπατου της Σμύρνης» και του «Κλήρου του αίματος», διαπίστωσα ότι υπάρχουν κενά σχετικά με πρόσωπα, γεγονότα, χρονικές περιόδους, που δημιουργούσαν εύλογα ερωτήματα, όπως: Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πώς έγιναν δεκτοί οι πρόσφυγες; Ηταν η προσφυγική αποκατάσταση συνώνυμη με την κοινωνική, πράγμα αδύνατο στις καπιταλιστικές συνθήκες εκμετάλλευσης; Πώς ξεκίνησαν και ποιες ήταν οι κοινωνικές διεκδικήσεις στον Μεσοπόλεμο; Πώς αναπτύχθηκε το εργατικό κίνημα στο οποίο πρωτοστατούσαν οι κομμουνιστές; Πώς ξεκίνησε η αντικομμουνιστική νομική θωράκιση με τη συνεπαγόμενη έξαρση της βίας και την καταστολή; Τι συνέβαινε στις φυλακές με τα περίφημα «πανεπιστήμια» που οργανώνανε οι κομμουνιστές κρατούμενοι; Πώς έγιναν οι μεγάλες αποδράσεις και γιατί πηγαίνανε στη Σοβιετική Ενωση; Γιατί διακινδύνευαν άνθρωποι από όλο τον κόσμο για να στηρίξουν τους Δημοκρατικούς στον ισπανικό εμφύλιο; Τι πιστεύανε ότι διακυβεύονταν; Ποιος ήταν ο ρόλος της Κομιντέρν; Γενικά, τι ωθούσε τους ανθρώπους να προτάσσουν το συλλογικό στο ατομικό, να είναι αλληλέγγυοι, συνεπείς, αποφασισμένοι; Δηλαδή, το αντίθετο από αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα, με εξαίρεση πάλι τους κομμουνιστές. Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης ήταν εντυπωσιακό πως έβρισκα διαρκώς μπροστά μου το όνομα του Νίκου Βαβούδη.

-- Πού συναντά η μυθοπλασία τα ιστορικά γεγονότα;

-- Η αλήθεια που δημιουργεί ο συγγραφέας ενός ιστορικού μυθιστορήματος δεν πρέπει να συγχέεται με την αλήθεια που (οφείλει να) αναζητά ο ιστορικός. Ας λένε οι μεταμοντερνιστές πως δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Σαφώς και υπάρχει. Δεν είναι έκαστος και η ιστορική αλήθειά του. Διότι η ιστορία - με τη στενά ιστοριογραφική σημασία της, όχι η εξιστόρηση - βασίζεται σε τεκμήρια και δεν επιδέχεται ερμηνείες ούτε αναθεωρείται. Το παρελθόν νοηματοδοτεί το παρόν και δεν ανακατασκευάζεται παρά τη γιγαντιαία επιχείρηση ιστορικού αναθεωρητισμού, η οποία ξεκίνησε εδώ και δεκαετίες για την αμαύρωση π.χ. των σπουδαίων κοινωνικών κατακτήσεων στην ΕΣΣΔ ή την αποσιώπηση της τεράστιας προσφοράς της στη συντριβή του ναζισμού.

Ο μυθιστοριογράφος δεν δεσμεύεται από την ιστορικά τεκμηριωμένη πραγματικότητα καθώς αφηγείται το επινοημένο. Παρότι αναφέρεται σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα μπορεί να θέτει ερωτήματα και διλήμματα, να υπαινίσσεται, να επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, να προκαλεί συγκινησιακή φόρτιση. Διότι η ιστορία καταγράφει το παρελθόν ενώ η λογοτεχνία το ανασυνθέτει με δραματικό, θεατρικό τρόπο. Το ζητούμενο είναι να καταφέρει ο μυθιστοριογράφος να μετατρέψει την ιστορική πραγματικότητα σε μύθο, σε κοινή εμπειρία για τους αναγνώστες.

-- Από πού αντλήσατε στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα;

-- Κυρίως από τη σχετική βιβλιογραφία, από εφημερίδες της εποχής, από περιοδικά, έγγραφα, εργασίες, διδακτορικές διατριβές, μελέτες για τις περιόδους που με ενδιέφεραν, από το διαδίκτυο με σχολαστική διασταύρωση των στοιχείων, όπως οφείλουμε να κάνουμε εμείς οι δημοσιογράφοι. Ιδίως τα Δοκίμια Ιστορίας του ΚΚΕ και τα τεύχη της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» είναι πολύτιμα από πολλές απόψεις στη φάση της έρευνας και της συγγραφής ενός τέτοιου βιβλίου. Και επειδή στο ιστορικό μυθιστόρημα έχει σημασία η αναπαράσταση της εποχής, κρίθηκε απαραίτητη η χρήση χαρτών, στατιστικών στοιχείων, γεωγραφικών δεδομένων, φωτογραφιών για τόπους και πρόσωπα το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, τότε που έζησε ο Νίκος Βαβούδης. Γλωσσάρια, λευκώματα, άτλαντες, λαογραφικά στοιχεία αποδείχτηκαν επίσης σημαντικά προκειμένου να ανασυνθέσω κατά το δυνατόν το κλίμα της εποχής. Μέχρι κώδικες και τον χειρισμό ασύρματου χρειάστηκε να μελετήσω. Διότι ο μυθιστοριογράφος αναζητά και την παραμικρή λεπτομέρεια, όπως, για παράδειγμα, τι τρώγανε ή τι φορούσαν, τότε, οι άνθρωποι, τις ντοπιολαλιές, τα ιδιώματα, τα τραγούδια, τα ήθη και έθιμα. Γίνεται τρόπον τινά ένας ρακοσυλλέκτης της ιστοριογραφίας.

-- Απ' όλη αυτήν τη συγκλονιστική διαδρομή τι είναι αυτό που ξεχωρίζετε εσείς;

-- Κυριολεκτικά με συγκλόνισε η παραμονή του Νίκου Βαβούδη στη μετεμφυλιακή Αθήνα σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας, με τις διώξεις και τις εκτελέσεις αγωνιστών να είναι σε καθημερινή βάση. Ηταν αξιωματικός (ταγματάρχης) του Κόκκινου Στρατού και είχε κληθεί μετά τον πόλεμο από τον Δημητρώφ στη Βουλγαρία για να οργανώσει το ασύρματο δίκτυο, όμως κατόπιν επέστρεψε στην Ελλάδα. Η διεθνιστική δράση του, η αυταπάρνησή του, η πίστη του στην Επανάσταση και στον ρόλο της πρωτοπορίας με οδήγησαν στον παραλληλισμό με τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Επίσης η αφοσίωσή του στο Κόμμα, παρά τις λαθεμένες, όπως αποδείχτηκε, εκτιμήσεις τόσο στην Ισπανία του 1936 όσο και στην Ελλάδα του 1944 με τη λαϊκομετωπική στρατηγική και τον διαχωρισμό της αντιφασιστικής πάλης από την πάλη για την εξουσία.

-- Συνάμα ποια είναι τα στοιχεία της προσωπικότητας του Νίκου Βαβούδη που ξεχωρίζετε;

-- Ο δυναμισμός, η εντιμότητα, η συνέπεια, η επιμονή, η αποφασιστικότητα, η γενναιότητα, η αταλάντευτη πίστη του στον σοσιαλισμό που απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη βαρβαρότητα της εκμετάλλευσης, τον εξυψώνει και αποκαθιστά την ουσία του ως κοινωνικού υποκειμένου. Με τη ζωή και τη δράση του τοποθετείται ισάξια δίπλα σε μεγάλες προσωπικότητες του κινήματος εκείνης της εποχής. Γιατί η ζώσα ιστορία του Νίκου Βαβούδη εξακολουθεί να προσκομίζει στο παρόν και να εμπνέει.

-- Ποιους παράγοντες ξεχωρίζετε για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Νίκου Βαβούδη;

-- Ο Νίκος Βαβούδης ανδρώθηκε μέσα στο καμίνι της ιστορίας των ταξικών αγώνων. Είχε γεννηθεί στην Οδησσό της Τσαρικής Ρωσίας το 1905, στην απαρχή δηλαδή των κοσμοϊστορικών γεγονότων του 20ού αιώνα με κορυφαίο την Επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917. Με τον ερχομό του στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου η κοινωνική αδικία και το δράμα των Μικρασιατών προσφύγων ορίσανε με ποιους να πάει και ποιους να αφήσει. Η συμμετοχή του στο εργατικό κίνημα τον καθόρισε, όπως και όσα έζησε κατόπιν στη Σοβιετική Ενωση, όπου είδε πώς ο κεντρικός σχεδιασμός, η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η εργατική εξουσία μπορούν να σώσουν τον λαό, όπως έγινε στη ναζιστική επίθεση.

Σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία και επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω δημόσια και τις εκδόσεις «Ειρήνη» για την εμπιστοσύνη.

«Ξυπνάω το πρωί ελπίζοντας να φανώ χρήσιμη, να ξέρει ο κόσμος, η γη, ότι είμαι εδώ και ότι μπορώ να δίνω»

Αυτό είχε πει κάποτε η Κάθριν Χέπμπουρν και αυτή η φράση είναι μάλλον το όργανο πλοήγησης της Κλέλιας Ρένεση.

Ενός ελεύθερου, ακέραιου και ανήσυχου ανθρώπου, που τολμάει να παίρνει θέση δημόσια και να υπερασπίζεται θαρραλέα την αλήθεια και το δίκαιο. Σ' εμένα τουλάχιστον, αυτό μέτρησε πρώτα από την επαφή μου μαζί της, παρότι είχα να κάνω με μια εξαιρετική ηθοποιό και μουσικό, με πλούσια δείγματα γραφής, με πρόσφατο την ερμηνεία της στην ταινία του Γ. Τσεμπερόπουλου «Υπάρχω».

-- Θα ήθελα να ξεκινήσω μ' έναν δικό σου στίχο: «Οσοι δε μάθανε ν' ακούνε την αλήθεια, θα ζούνε μια ζωή μέσα στα παραμύθια». Πότε κάτι τέτοιο είναι επικίνδυνο και πότε είναι βολικό; (Και για ποιους;)

-- Τα παραμύθια είναι καλά και καθησυχάζουν την ψυχή μας. Οταν όμως το αφήγημα αφορά τη βασική ενημέρωσή μας για κοινωνικά και πολιτικά θέματα, τότε είναι άκρως επικίνδυνα και ανατριχιαστικά, γιατί τότε κυβερνά τη συνολική συνείδηση κάτι που ελέγχεται από αόρατους μηχανισμούς με μάσκες και προσωπεία. Την αλήθεια πλέον πρέπει να την ψάξεις βαθιά για να την βρεις. Και πρέπει να είσαι λάτρης της, αλλιώς σίγουρα στην πορεία θα εγκαταλείψεις. Ενας άνθρωπος που πορεύεται με τη γνώση της αλήθειας, μπορεί να κάνει τις κινήσεις που χρειάζεται για να προστατευτεί στη ρότα της ζωής. Μπορεί να οργανωθεί και να οργανώσει τους γύρω του για ένα καλύτερο αύριο. Τα παραμύθια βολεύουν μόνο αυτούς που έχουν να κερδίσουν από τη μη συμμετοχή στα κοινά και την έλλειψη αντίδρασης των πολιτών. Τους κερδοσκόπους, τους οπορτουνιστές και τους λαοπλάνους.

-- Ηθοποιός, τραγουδίστρια, στιχουργός, συνθέτρια και παραλίγο γιατρός. Προέρχεσαι από αριστερή οικογένεια με παππούδες που «παραθέρισαν» σε Γυάρο και Μακρόνησο. Ποιο σόι σε καθόρισε εντονότερα ως προσωπικότητα, το ιατρικό του πατέρα σου ή το φιλολογικό της μητέρας σου;

-- Το όμορφο στις περιπτώσεις αυτές σαν τη δική μου είναι αυτό που δημιουργείται από την πρόσμειξη τόσο έντονα διαφορετικών «εντολών», η μία οικογένεια γιατροί και λάτρεις των θετικών επιστημών, φυσιολάτρες, πρακτικοί και ρεαλιστές, η άλλη πιο συναισθηματική, πιο φιλολογική, πιο «κοινωνική». Είμαι ένα κράμα δύο κόσμων και υπερισχύει κάθε φορά και άλλο στέλεχος, ανάλογα με την κάθε περίσταση. Ομως και τα δύο στελέχη μου ήταν εξίσου σημαντικά στη διάπλαση της προσωπικότητάς μου.

-- Τέσσερα χρόνια πριν, έλεγες πως έρχονται πολύ δυσάρεστες καταστάσεις, ότι η φύση θα έχει καταστραφεί και τα παιδιά μας δεν θα έχουν οξυγόνο να αναπνεύσουν. Οτι θα αγοράζουμε τον αέρα και το νερό και ότι το κόστος ζωής θα έχει ανέβει σε απίστευτα επίπεδα. Επαληθεύτηκες! Πιστεύεις πως υπάρχει τρόπος ν' ανατραπεί αυτή η δυστοπία;

-- Πάντα υπάρχει τρόπος και η συνταγή είναι και θα είναι μόνο μία - να μπορέσει ο λαός να γίνει νοικοκύρης στον τόπο του, να αποφασίζει για τη διαχείριση της περιουσίας του (δημόσιο χρήμα), να ελέγχει τους αντιπροσώπους του με αυστηρότατους και αμερόληπτους ελεγκτικούς μηχανισμούς και να υπάρξει αφύπνιση, ώστε ο μέσος πολίτης να αναλάβει τις ευθύνες του και να αγωνιστεί επιτέλους για τα δικαιώματά του. Ολα αυτά όμως δεν θα μπορέσουν να γίνουν όσο η πλειοψηφία εστιάζει σε όλα όσα μας διχάζουν. Η αλλαγή θα έρθει μόνο όταν καταλάβουμε πως αυτά που μας ενώνουν είναι πολύ περισσότερα και απείρως πιο σημαντικά. Η Παιδεία που θα διαμορφώσει την επόμενη γενιά, η προστασία της φύσης, που είναι το συμβόλαιο του μέλλοντος, η προστασία των δημόσιων δομών Πρόνοιας (Υγεία, Παιδεία, Μεταφορές) κι άλλα σημαντικά.

-- Πριν από καιρό καλούσες τον κόσμο να δώσει το δυναμικό «παρών» στις εκδηλώσεις του Αντιφασιστικού Σεπτέμβρη, επισημαίνοντας και το σπουδαίο έργο που επιτελεί η Μάγδα Φύσσα με τον Σύλλογο Πολιτισμού «Παύλος Killah P Φύσσας» για να ηττηθεί ο φασισμός. Γιατί το έκανες;

-- Γιατί είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τη μνήμη ζωντανή. Μέσα από τη μνήμη επιβιώνει και η γνώση. Πρέπει οι νέες γενιές να μάθουν τη νεότερη ιστορία, και ο Παύλος είναι μέρος - θύμα της νεότερης πολιτικής ιστορίας. Μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε στην όποια ανατροπή. Ο φασισμός υπάρχει παντού γύρω μας, και πρέπει να κάνουμε σαφές ότι στεκόμαστε απέναντί του, όχι μόνο στις συγκεντρώσεις και στα καλέσματα, αλλά και στον καθημερινό μας αγώνα. Εκεί είναι η πιο σκληρή μάχη. Είναι ανεπίτρεπτο να δολοφονείς κάποιον άνθρωπο για τα πιστεύω του. Πάντα θα δίνουμε αυτόν τον αγώνα, γιατί πώς αλλιώς θα προχωρήσουμε μπροστά; Παιδεία και γνώση τα μόνα μας όπλα.

-- Είχες γράψει τότε πως «η Μάγδα νίκησε και το σκοτάδι του νου, και το νωθρό δικαστικό σύστημα, και τον αδιανόητο πόνο», και πως «γέννησε ξανά άλλες εκατό φορές τον αδικοχαμένο γιο της». Μίλησέ μου για τη σχέση σου με την Μάγδα Φύσσα.

-- Για μένα η Μάγδα είναι μια αδιανόητη αγωνίστρια! Παρατηρώντας τη ζωή και τις κινήσεις της, μαθαίνω πολλά. Πώς ο προσωπικός θρήνος και ο αβάσταχτος πόνος μπορούν να μετατραπούν σε κίνημα που να εμπνεύσει χιλιάδες, πώς μια γυναίκα μπορεί να τα βάλει με όλο το δικαστικό σύστημα και να δικαιώσει τον γιο της και κατ' επέκταση τη δημοκρατία, πώς η ταπεινότητα, η επιμονή και το σθένος μπορούν να καταφέρουν το ακατόρθωτο, να επικρατήσει το δίκαιο και το θέλημα αυτού του λαού, πράγμα που εύχομαι να ισχύσει και για τους συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών. Το εύχομαι απ' την καρδιά μου. Την Μάγδα την θεωρώ δασκάλα μου και πολύ αγαπημένο μου άνθρωπο, την σέβομαι βαθιά και όποτε μου δίνεται η ευκαιρία είμαι στο πλευρό της, πράγμα που μου ζεσταίνει την καρδιά. Είναι γυναίκα σύμβολο και θα παραμείνει για πάντα.

-- Φάνηκε να σε άγγιξε βαθιά ο τρόπος που η απώλεια μνημονεύεται με τόση στοργή, αγάπη αλλά και αγωνιστικότητα!

-- Σαφώς με αγγίζει οτιδήποτε δεν μένει στη σφαίρα του «εγώ» και προέρχεται από αγάπη και μέριμνα για το κοινό καλό. Της Μάγδας η καρδιά είναι γεμάτη αγάπη, όπως και των συγγενών των θυμάτων των Τεμπών, που δεν αγωνίζονται μόνο για τα δικά τους παιδιά! Είναι δυστυχώς αργά γι' αυτό. Αγωνίζονται για τα δικά μας παιδιά. Είναι δυνατόν αυτό να μην είναι θαυμαστό, για να μην πω ηρωικό;

-- Σε είδα στον ρόλο της Καίτης Γκρέυ, στην ταινία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου «ΥΠΑΡΧΩ». Η πολύχρονη φιλία μου μαζί της, μου δίνει το δικαίωμα να πω ότι κατάφερες να ζωντανέψεις ανατριχιαστικά στην οθόνη αυτήν τη λέαινα. Σε βοήθησαν και κάποια κοινά χαρακτηριστικά σας; Το τσαγανό, ο δυναμισμός, το θάρρος, η τόλμη, το πείσμα, η δοτικότητα, η γενναιοδωρία; Είσαι κι εσύ ατρόμητη;

-- Χαίρομαι που, όπως λες, κατάφερα να φέρω τη μυρωδιά αυτού του πλάσματος στη μεγάλη οθόνη και χαίρομαι διπλά γιατί εσύ την είχες ...μυρίσει από κοντά! Φαίνεται πως υπήρχαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτήν την μεγάλη κυρία του πενταγράμμου και αυτό βοήθησε πολύ ώστε να έχω μια ελευθερία κινήσεων καθώς την αποτυπώναμε στη μεγάλη οθόνη με τη σημαντική βοήθεια του Γιώργου και όλης της ομάδας. Αυτά τα χαρακτηριστικά που περιγράφεις, τα ανακαλώ για να ανοίξω τον δρόμο μου. Η λέξη ατρόμητη, πάντως, με τρομάζει. Θα προτιμήσω το τολμηρή. Υπάρχουν φόβοι, αλλά τους νικάει το όνειρο!

-- Εκείνη έζησε σε μία ιδιαίτερα άγρια εποχή, βιώνοντας ακραία φτώχεια, εξευτελισμούς, ακόμη και κακοποίηση. Σήμερα οι γυναίκες εξακολουθούν να παλεύουν ενάντια στη βία της εκμετάλλευσης, για τη γυναικεία ισοτιμία. Εσύ μιλάς πάντα γι' αυτό. Ποια θεωρείς πως είναι η ευθύνη του δημόσιου λόγου, της αφύπνισης, της οργάνωσης και της κινητοποίησής μας;

-- Πράγματι, η ζωή της Γκρέυ είναι μια απίστευτη ιστορία. Πέρασε διά πυρός και σιδήρου και επιβίωσε! Ηταν τυχερή! Υπήρξαν και υπάρχουν όμως πολλές γυναίκες, που δυστυχώς δεν έχουν την ίδια μοίρα - τύχη.

Η ευθύνη του δημόσιου λόγου είναι ακόλουθο της ευθύνης του πολίτη και της συνείδησης. Εμένα η αφύπνιση του συνόλου, η οργάνωση και η κινητοποίηση με εμπνέουν και με γεμίζουν όνειρα, γι' αυτό και με βλέπεις συχνά να μπαινοβγαίνω απ' αυτές τις χαραμάδες. Θεωρώ πως δεν μου επιτρέπεται να σταματήσω να ελπίζω και να αγωνίζομαι.

Δεν αρκεί να έχει κάποιος με το παρεάκι του χορτασμένες κοιλιές, πρέπει και επιβάλλεται να φροντίσει να έχουν και οι άλλοι αυτήν τη δυνατότητα. Δεν το ονομάζω ευθύνη. Το ονομάζω συνείδηση.

-- Η στροφή στην πολεμική οικονομία με απόφαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι οδηγίες του γγ του ΝΑΤΟ προς τις κυβερνήσεις να κόψουν από συντάξεις, Υγεία, Παιδεία και να τα δώσουν στις πολεμικές βιομηχανίες, μαζί με τα μεγάλα λαϊκά προβλήματα της ακρίβειας, της στέγασης, των πετσοκομμένων μισθών, της πολεμικής εμπλοκής της χώρας μας, έχουν, πιστεύεις, κάποια σχέση με την πολυδιαφημισμένη «ανάπτυξη» και «ευημερία» της χώρας, που μας πλασάρονται από παντού;

-- Ολα αυτά τα σχεδιάσματα έχουν δημιουργηθεί για να υπάρξει περαιτέρω έλεγχος στα πορτοφόλια μας, στις ζωές μας, στην αντίληψη της πραγματικότητας και στη συρρίκνωση των δικαιωμάτων μας. Ξαναμοιράζεται η πίτα μεταξύ των ισχυρών (τραπεζιτών, οπλοπαραγωγών, πετρελαιοπαραγωγών, κ.τ.λ.). Κάποιους βολεύουν πολύ αυτοί οι πόλεμοι και σίγουρα δεν είναι οι λαοί.

Ανάπτυξη η Ελλάδα δεν είδε. Αυτοί που αναπτύσσονται σίγουρα είναι οι επενδυτές που έρχονται εδώ γιατί μυρίζονται φθηνό εργατικό δυναμικό και ελκυστικές φορολογικές ρυθμίσεις. Ανάπτυξη ουσιαστική είναι ο συνταξιούχος να μπορεί να ζεσταθεί, να έχει δημόσια Υγεία, ένα ζεστό πιάτο φαΐ και το βιοτικό επίπεδο που του αξίζει. Τα παιδιά μας να μην κρυώνουν μέσα στις τάξεις και να μην πέφτουν οι σοβάδες απ' τα ταβάνια των σχολείων. Αυτή η ανάπτυξη αγνοείται. Θα έχει κολλήσει στα διόδια...