Μια κακιά στιγμή από αυτές που σου παγώνουν το αίμα και σ' αφήνουν ακίνητο να κοιτάς το κενό.

Το κόνσεπτ του εφιάλτη έλεγε πως ένας ιός κατόρθωσε να εξαφανίσει όλα τα ελληνικά τραγούδια... Δεν υπήρχε πια, πουθενά, ούτε στίχος, ούτε νότα, ούτε φωνές.

Είχαν χαθεί όλα. Από παντού.

Και πάνω που συνειδητοποιούσαμε το μέγεθος της καταστροφής, πάνω που προσπαθούσαμε να φανταστούμε πόσο άδεια και θλιβερή θα ήταν η ζωή μας χωρίς τραγούδια, ξαφνικά, εμφανίζονται από κάπου ψηλά, από δυο διαφορετικά σύμπαντα, δυο ολόφωτοι γελαστοί άγγελοι, ντυμένοι σπορ, να καθαρίσουν για όλους μας.

Οι άγγελοι αυτοί, λοιπόν, προσγειώνονται ανάμεσά μας, παίρνουν θέση μάχης, κλείνουν προσωρινά τα φτερά τους, πιάνουν κιθάρες, μπουζούκια, μπαγλαμάδες, συνδέονται αυτόματα με τον ενισχυτή της ψυχής μας, παίρνει ο ένας το διπλό ουίσκι του και ο άλλος την πορτοκαλάδα του (είπαμε... διαφορετικά σύμπαντα) και πέφτουν στη μάχη της «διάσωσης».

Αυτοί οι δυο άγγελοι εκείνης της παράξενης νύχτας στην Ιερά Οδό, είναι νεαροί, όμορφοι και - απ' ό,τι φάνηκε - παντοδύναμοι. Εχουν ήδη μεταμορφώσει τις στιγμές εκεί, σε χωροχρόνο '70ς.

Πλημμυρίζουμε μουσικές, εικόνες και κάτι σαν ρίγος, σαν σκίρτημα, μια αναπάντεχη γλύκα (στο μεταξύ έχουν μεταμορφώσει κι εμάς σε νεαρούς και όμορφους θαμώνες).

Η σκούφια του ενός κρατάει από τη Σμύρνη και την Κοκκινιά και του άλλου από τη Βάστα Αρκαδίας.

Ο Γιώργος κι ο Βασίλης.

Οι πολιούχοι του τραγουδιού!

Ενα μαγικό μεγάφωνο υπενθυμίζει τα λόγια τους 34 χρόνια πριν. Τότε που συναντήθηκαν στο «Αττικόν» κι ο Γιώργος έλεγε:

Κι ο Βασίλης απαντούσε:

«Οι συγκυρίες το 'φεραν να συναντηθούμε πάλι σε μια εποχή σκληρή και παράλογη. Και η πιο μεγάλη μας ανταμοιβή, πέρα από την επιτυχία, ήταν η παρουσία ενός κοινού, ιδιαίτερα ευαίσθητου, που στήριξε τις επιλογές μας».

Τα ίδια ακριβώς θα μπορούσαν να πουν και σήμερα. Προτίμησαν, όμως, να μην πουν τίποτα. Εβαλε μόνο ο καθένας τον μυστικό συνδυασμό του κι άνοιξε το θησαυροφυλάκιό του.

Και εγένετο φως. Γέμισε ο χώρος ποίηση, αρώματα κι αγαπημένους παλιούς φίλους μουσικούς, που εμφανίστηκαν ξαφνικά δίπλα μας στα τραπέζια. Ηρθαν όλοι εκεί, μαζί μας, κι ήταν μάλιστα και στα κέφια τους.

Ο Τσιτσάνης, ο Βαμβακάρης, ο Χατζιδάκις, ο Παπαϊωάννου, ο Θεοδωράκης, ο Λοΐζος, ο Καλδάρας, ο Ζαμπέτας, ο Ξαρχάκος, ο Μούτσης, ο Μικρούτσικος, ο Μαρκόπουλος, ο Σπανός και τόσοι ακόμα.

Ηρθαν κι οι ποιητές κοντά μας και κάθισαν γύρω γύρω στη σκηνή, μ' ένα ποτό στο χέρι. Ο Γκάτσος, ο Ελευθερίου, ο Αλκαίος, η Παπαγιαννοπούλου, ο Λειβαδίτης, ο Πυθαγόρας, ο Κινδύνης.

Ο Γιώργος κι ο Βασίλης τους χαιρέτησαν όλους μ' ένα τρυφερό νεύμα και η «διάσωση» συνεχίστηκε.

Κι εμείς ήμασταν όλοι εκεί. Οπως πάντα δηλαδή, σ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής αυτών των δύο, αφού ποτέ δεν τους αφήσαμε από τα μάτια μας.

Και αυτήν την παράξενη νύχτα, που ήταν γεμάτη θαύματα, αυτοί κι εμείς πάλι μαζί, «στο ίδιο έργο θεατές», με μεγάλες δόσεις αλήθειας και ψυχής.

Κι όταν οι φωνές τους άρχισαν να μπαίνουν με τον ίδιο πάντα τρόπο στις φλέβες μας, κουβάλησαν μαζί τους όλες τις πολύτιμες βιταμίνες της εφηβείας μας, των ερώτων, των πληγών, των ονείρων μας...

Οχηματαγωγά άγριων και αθώων εποχών, δικών μας στιγμών, φωνές φορτωμένες πρόσωπα, γεγονότα, αισθήματα, προσωπικές και συλλογικές αναμνήσεις, αγάπες, χωρισμούς, ήττες, διαδηλώσεις, ταξίδια, τραύματα, χαρές...

Φωνές δεμένες με τις ζωές μας. Ο Γιώργος κι ο Βασίλης, άνθρωποι δεμένοι με τις ζωές μας.

Τους παρακολουθούσα σχεδόν υπνωτισμένη, να ερμηνεύουν συγκλονιστικά τα μεγάλα τραγούδια.

Δεν βρίσκονταν απλά στη σκηνή, βρίσκονταν στο ιαματικό σύμπαν που έπλασαν εκείνη τη νύχτα, μας έπιαναν απ' το χέρι και μας πήγαιναν στις παλιές γειτονιές, που από τα ανοιχτά παράθυρα ακουγόταν το «Σαν απόκληρος γυρίζω», το «Πριν το χάραμα», τα «Παραπονεμένα λόγια»...

Κι ύστερα μεγαλώναμε λίγο κι ακούγαμε το «Ερωτικό», το «Πώς να σωπάσω», το «Hasta Siempre», το «Ξημερώνει», το «Σ' ακολουθώ», το «Αγριολούλουδο», το ανατριχιαστικό «Μαμά»...

Πρόσεχα τις ανάσες τους, το γέλιο, τα αστεία τους, τα βλέμματά τους, τους τσαλκάντζες, τη συγκίνηση, τη φροντίδα του ενός στον άλλον.

Οι δύο διαφορετικοί κόσμοι τους είχαν ενωθεί σε μια νέα, ακόμα πιο συναρπαστική πλάση και μας είχαν επιτρέψει να ζήσουμε σ' αυτήν, για τρεις πολύτιμες ώρες κι ένα τέταρτο...

Παρατηρούσα πώς, όταν ο προβολέας έπεφτε επάνω στον έναν, ο άλλος, λίγο πιο πίσω, στο σκοτάδι, τον καμάρωνε, όταν το τραγούδι του ενός έπαιρνε δυνατό χειροκρότημα, ο άλλος χαιρόταν διπλά.

Θυμάμαι που ο Βασίλης είχε πει κάποτε στον Γιώργο: «Σε ευχαριστώ που μου έδειξες χωρίς να το θέλεις ότι μπορώ να γίνω ακόμα καλύτερος τραγουδιστής».

Οπως θυμάμαι και την αγάπη και τον θαυμασμό του Γιώργου στον Βασίλη, σ' όλες τις εκπομπές που κάναμε μαζί. Θυμάμαι και μια κουβέντα του:

Πόσο ίδιοι οι διαφορετικοί κόσμοι τους, πόσο ταιριαστοί άνθρωποι αυτοί οι «αταίριαστοι καλλιτέχνες» όπως τους αποκαλούσε κάποτε ο Τύπος! Μπαρουτοκαπνισμένοι, ανήσυχοι, παθιασμένοι κι ακούραστοι εργάτες του ελληνικού τραγουδιού, που γύρισαν όλο τον κόσμο τραγουδώντας και δίνοντας αμέτρητες συναυλίες σε στάδια και θέατρα. Που μετέφεραν την ακριβή κληρονομιά του ελληνικού τραγουδιού παντού κι έφτασαν, δουλεύοντας απίστευτα, εκεί που είχαν ονειρευτεί.

Μαζί τους όμως ονειρευτήκαμε και ονειρευόμαστε ακόμα κι εμείς. Αυτό τους το χρωστάμε. Η παρουσία τους κι η ανεκτίμητη προσφορά τους δίνουν νόημα και αξία σε αυτές τις άνυδρες εποχές!

Μαζί τους, στη σκηνή του VOX, είναι και ο Οδυσσέας Ιωάννου, ποιητής, συγγραφέας, χρονογράφος, στιχουργός, ραδιοφωνικός παραγωγός, ο άνθρωπος που το ελληνικό τραγούδι είναι το σπίτι του. «Με μάζεψε από τον δρόμο»,έχει πει αλλά και«το τραγούδι που αγαπήσαμε είναι η επιστροφή μας στο πατρικό μας σπίτι. Ακόμα και αν ξέρουμε ότι το σπίτι πια δεν είναι εκεί. Εχει γκρεμιστεί, αλλά έχουμε ανάγκη συνέχεια να επιστρέφουμε εκεί».

Ο Οδυσσέας έγραψε και αφηγείται μοναδικά τα κείμενα ανάμεσα στα τραγούδια, ο Αγγελος Τριανταφύλλου έκανε τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά ο Μανώλης Παντελιδάκης και τα εικαστικά ο Σπύρος Δερβενιώτης.

Τις ενορχηστρώσεις επιμελήθηκαν ο Γιώργος Παπαχριστούδης και ο Ανδρέας Αποστόλου.

Ευχαριστούμε.

Νιώθω σαν να περπατώ σε έναν βυθό από τον οποίο τραβήχτηκε η θάλασσα για να τον ανακαλύψω. Να μαζέψω τα φυτά της θάλασσας, τα κοχύλια, τις πέτρες, τα γεωλογικά κατάλοιπα που έχτισε η θάλασσα και που μιλούσε πάντα για αυτήν η Φαλίτσα. Ηταν ο ομφάλιος λώρος της που τη συνέδεε με τους ανθρώπους. Γίνονταν όμως και φεγγαρόφωτο δίπλα στον ήλιο, Γιάννη Ρίτσο, που έζησαν μαζί πάνω από μισόν αιώνα. Οπως έλεγε ο ίδιος: «Δεν θα μπορούσα να έχω άλλη συνοδοιπόρο στη ζωή μου».

Η οικογένειά της ήταν αστική. Ο παππούς της, από την πλευρά του πατέρα της, ο Μανουήλ Γεωργιάδης, ήταν δικαστής. Είχε πέντε παιδιά, τέσσερα αγόρια και μία κόρη. Από τ' αγόρια οι δύο σπούδασαν γιατροί, ο πατέρας της Φαλίτσας έγινε δικαστής, και ο τέταρτος καθηγητής στην εμπορική σχολή Καρλοβάσου. Ο πατέρας της εγκατέλειψε τον δικαστικό κλάδο, γιατί είχε συνεχείς μεταθέσεις, και έβαλε βέτο η Μαρία Μανταφούνη, η μητέρα της Φαλίτσας, για να επιστρέψουν στο Καρλόβασι, όπου έγινε συμβολαιογράφος. Η μητέρα της, Μαρία Μανταφούνη, ήταν η μόνη κόρη σε οικογένεια με έξι αγόρια. Οι Μανταφούνηδες ήταν οικογένεια καραβοκύρηδων και εμπόρων κρασιού και καπνού. Κοσμοπολίτες, με ταξίδια στο εξωτερικό, έφερναν πάντα στην επιστροφή τους αντικείμενα περίεργα και άγνωστα στη μικρή πόλη, όπως την πρώτη φωτογραφική μηχανή στο Καρλόβασι, ή λιχουδιές που έως τότε μόνο ακουστά τις είχαν, χαβιάρια κ.ά.

Μέχρι σήμερα δυστυχώς στη Σάμο δεν υπάρχει πουθενά με το όνομά της μια πλατεία, ένας δρόμος, μια ιατρική δομή ώστε να τιμήσουν μια γυναίκα υπόδειγμα που με την προσφορά της ευεργέτησε τη Σάμο.

Η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη και το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, εκφράζοντας ακόμη περισσότερο την έμπρακτη αλληλεγγύη στον Παλαιστινιακό λαό και στους Παλαιστίνιους καλλιτέχνες, παίρνουν από κοινού την πρωτοβουλία για τη συγκέντρωση όσο το δυνατόν περισσότερων έργων τέχνης ώστε να σωθούν από την καταστροφή.

Καλούν τους Παλαιστίνιους καλλιτέχνες, τόσο ατομικά όσο και μέσω της Παλαιστινιακής Πρεσβείας και των κοινοτήτων τους στη χώρα μας, να ανταποκριθούν στέλνοντας τα έργα τους σε ψηφιακή μορφή.

Τα έργα τους θα καταχωρούνται σε μια βάση δεδομένων. Οταν συγκεντρωθεί ένας εύλογος αριθμός έργων, αυτά θα αρχίσουν να ανεβαίνουν στο διαδίκτυο σε χώρο που θα διαχειρίζεται το ΕΕΤΕ και θα είναι προσβάσιμο στο κοινό, μαζί με το δηλωμένο όνομα, την ειδικότητα, τις διαστάσεις, το υλικό, τον τόπο του κάθε καλλιτέχνη, μαζί - αν αυτό είναι δυνατόν - με μια δήλωση του καλλιτέχνη και ένα μικρό βιογραφικό.

Οπως σημειώνουν:

«Μετά από 15 μήνες δολοφονικών ισραηλινών επιθέσεων...

Πολλές χιλιάδες είναι οι νεκροί, οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι.

Καλλιτεχνικές κοινότητες, μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, πινακοθήκες, σχολές Καλών Τεχνών και εργαστήρια έχουν γίνει ερείπια, με το 70% των κατοικιών και το 90% των βασικών υποδομών στη Γάζα να είναι διαλυμένα.

Χιλιάδες έργα έχουν χαθεί από τους βομβαρδισμούς, την έλλειψη αποθηκευτικών χώρων, τη συνεχή μετακίνηση, αφού πολλοί καλλιτέχνες είναι για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτοπισμένοι και μένουν σε καταυλισμούς.

Ο αριθμός των νεκρών και αγνοούμενων Παλαιστίνιων καλλιτεχνών είναι άγνωστος.

Οσοι έζησαν, αναμετρώνται τώρα με την αγωνία της άμεσης επιβίωσης, τις τεράστιες ελλείψεις σε φαγητό, νερό, στέγη. Εδώ και καιρό, αντί για μολύβια, χρώματα και μπογιές χρησιμοποιούνται, καφέ, κάρβουνο, σκουριά ή ό,τι άλλο υλικό βρουν.

Καθετί μετατρέπεται σε εργαλείο έκφρασης. Ζωγραφιές σε μισογκρεμισμένους τοίχους ή πάνω στα άδεια κουτιά της ανθρωπιστικής βοήθειας.

Σε συνθήκες πολιορκίας και λιμοκτονίας η Τέχνη παλεύει να κρατηθεί ζωντανή.

Τα συντρίμμια από τα σπίτια τους είναι τώρα ο καμβάς τους.

Πολλοί καλλιτέχνες, σε μια προσπάθεια για να σωθούν με κάθε τρόπο τα έργα τους, τα στέλνουν σε φίλους και γνωστούς σε ψηφιακή μορφή, σε περίπτωση που σκοτωθούν ή δεν καταφέρουν να τα διατηρήσουν στην πρωτότυπη μορφή τους.

Στο 20ό Συνέδριο της ΕΕΔΥΕ μας στάλθηκε συνταρακτικό αντιπολεμικό μήνυμα ειρήνης, αλληλεγγύης, αλλά και αγωνίας από τον ζωγράφο Basel El Maqoshi, που ζωγραφίζει μαζί με παιδιά και μεγάλους σε καταυλισμό, για να τους δώσει έναν θετικό ορίζοντα γλυκαίνοντας τον πόνο τους.

Ο ίδιος τόνιζε χαρακτηριστικά στο μήνυμά του:"Αυτοί δεν είναι πίνακες, ούτε έργα τέχνης, που δημιουργούν οι εικαστικοί για συλλέκτες και φιλότεχνους προς απόκτηση ή θαυμασμό. Αυτά είναι θραύσματα και κομμάτια από το σώμα μας, διασκορπισμένα σε σάρκα με τα σκάγια των εκάστοτε βομβαρδισμών, θραύσματα μετά συνοδείας εκκωφαντικών ήχων που εγείρονται από το αδηφάγο στόμα των κανονιών, όταν οι πύραυλοι εκτοξεύονται από τον ουρανό στις οικίες μας, κάνοντας τα κορμιά μας να σκορπίζονται μαζί με τις οβίδες.

Οι πίνακες είναι οι κραυγές μας που εκβάλλουν γδέρνοντας τον λαιμό μας. Είναι φτιαγμένοι από κάρβουνο, μελάνι και χρώματα που αναβλύζει το αίμα μας. Είναι τα χαμόγελα των παιδιών που εξαφανίζονται μαζί με τα σχολεία τους σε στιγμές δικές τους που δεν τους ανήκουν καν. Είναι η βιωμένη αγάπη στα συρματοπλέγματα του πολέμου. Και σας διαβεβαιώνω ότι αυτή η αγάπη καταβάλλει κάθε φόβο. Δεν ζωγραφίζω ποτέ ένα τοπίο πολέμου - έχουμε τους φωτορεπόρτερ που μπορούν να φυλακίσουν τέτοιες στιγμές στον φακό τους. Αυτά είναι τεκμήρια χρόνιας γενοκτονίας. Είναι οι έγνοιες μας στις εκτοπίσεις που βιώνουμε και το άγχος της μετακίνησης από το ένα μέρος στο άλλο και κάθε φόβος που κρύβει μια τέτοια μετακίνηση, για τα μέλη της οικογένειας. Θα επιζήσουμε άραγε για να σας παρουσιάσουμε τα έργα μας και να γίνουμε μάρτυρες των δεινών, όπως ο καθένας πολύ εύλογα θα σκεφτόταν; Αν καταφέρω να είμαι μαζί σας, τότε θα είμαι αν μη τι άλλο γενναίος, αν όμως αυτό δεν γίνει εφικτό θα γίνω μάρτυρας, μαρτυρώντας μέσα από την ύστατη καταφυγή της Τέχνης"».

Θα μιλήσει η Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στην παρουσίαση του ορατόριου συμμετέχει η Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, υπό τη διεύθυνση του Χρήστου Κολοβού και τις σκηνοθετικές οδηγίες του Θανάση Παπαγεωργίου. Συμμετέχουν, επίσης, η γυναικεία χορωδία της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Μιχάλη Παπαπέτρου και η παιδική χορωδία του Σπύρου Λάμπρου.

Αφηγείται η Αννα Μονογιού.

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Με αφορμή την παρουσίαση του ορατόριου, είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με τον Διονύση Τσακνή.

«Πρόκειται για ένα έργο που γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας του δήμου Καλαβρύτων. Είναι αποτέλεσμα βαθιάς μελέτης της ιστορίας του τόπου και των γεγονότων της σφαγής του ανδρικού πληθυσμού της πόλης από τους ναζί κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Το αφιέρωσα στις γυναίκες των Καλαβρύτων, οι οποίες αφενός βίωσαν το δράμα της απώλειας και της καταστροφής και αφετέρου είχαν τη δύναμη να προστατέψουν τα ανήλικα ορφανά και να χτίσουν ξανά την πόλη τους, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη της θηριωδίας.

Από το Φωτογραφικό Αρχείο του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος

Προφανώς και παίρνω θέση απέναντι στην άθλια προσπάθεια να γραφτεί η ιστορία της περιόδου εκείνης με όρους δοσιλογισμού και αγνόησης της τεράστιας συμβολής της ΕΑΜικής Αντίστασης, ραχοκοκαλιά της οποίας ήταν το ΚΚΕ. Στο έργο μου, έχω ειδική αναφορά στη δράση των συνεργατών των ναζί και στον μετέπειτα ρόλο τους στη νεότερη πολιτική ιστορία. Το αφήγημά τους χιλιοειπωμένο και γνωστό: "Αμα καθόμασταν στα αβγά μας οι κατακτητές δεν θα μας πείραζαν". Αλλωστε, και για να θυμηθούμε μια πασίγνωστη κινηματογραφική ατάκα, "οι Γερμανοί είναι φίλοι μας". Τόσο ποταπά, τόσο ξεδιάντροπα.

Αυτά, πρέπει σε κάθε περίπτωση να λέγονται και να υπογραμμίζονται με τρόπο ηχηρό. Η νέα γενιά να μπολιάζεται με αυτές τις αλήθειες, έτσι ώστε να προστατεύεται με κάθε τρόπο η ιστορική μνήμη. Και όπως λέει και η γυναίκα των Καλαβρύτων στο κείμενο του έργου μου: "Αμα δεν προστατέψεις τη μνήμη θα σε βρει ξανά το κακό. Με όπλα ή με κοστούμια, δεν έχει και μεγάλη διαφορά".

Μήνες τώρα, δουλεύουμε δημιουργικά με τον μαέστρο Χρήστο Κολοβό, ο οποίος θα διευθύνει την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, τη γυναικεία χορωδία της και την παιδική χορωδία του Σπύρου Λάμπρου.

Στον ρόλο της αφηγήτριας θα είναι η ηθοποιός Αννα Μονογιού. Την όλη σκηνοθετική επιμέλεια, ανέλαβε ο σκηνοθέτης Θανάσης Παπαγεωργίου».