«Είμαστε σχεδόν έτοιμοι», δήλωσε περιχαρής ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης το απόγευμα της Παρασκευής. Για ποιο πράγμα είναι έτοιμοι; Μα, για την υπογραφή του 3ου μνημονίου!

Αφού πέρασε μια βδομάδα, στη διάρκεια της οποίας παίχτηκε το έργο «οι καλοί και οι κακοί», με ΕΕ - ΔΝΤ (κουαρτέτο - πρώην τρόικα) να εμφανίζονται στο ρόλο του κακού και τους υπουργούς στο ρόλο του καλού, που δεν θέλουν αλλά, τι να κάνουν, αναγκάζονται να υπογράψουν νέα σειρά αντιλαϊκών μέτρων, η κυβέρνηση επιβεβαιώνει πλέον αυτό που ήταν εξαρχής γνωστό: Οτι ΕΕ - ΔΝΤ - κυβέρνηση βρίσκονται από την ίδια πλευρά του τραπεζιού. Υπηρετούν το «μονόδρομο» του κεφαλαίου, γι' αυτό και οι δύο διαπραγματεύονται μέτρα που θυσιάζουν το λαό στο βωμό του καπιταλιστικού δρόμου ανάπτυξης. Ο εμπαιγμός του λαού με την πλαστή «κόντρα» είναι συστατικό στοιχείο της προσπάθειας που κάνει η κυβέρνηση να περάσει «αβρόχοις ποσί» τα βάρβαρα μέτρα που περιέχονται στο νέο μνημόνιο.

Η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ με την τρόικα δεν γίνεται στο κενό. Ιδιαίτερα μετά την προκαταρκτική συμφωνία της 12ης του Ιούλη, ανέδειξε τη «βεντάλια» των αντιθέσεων και ανταγωνισμών που αναπτύσσονται μέσα στο οικοδόμημα της Ευρωζώνης και της ίδιας της ιμπεριαλιστικής λυκοσυμμαχίας της ΕΕ. Παρά τις διακηρύξεις περί σύγκλισης των οικονομιών, η πραγματικότητα δείχνει ότι οι αποστάσεις μεγαλώνουν όχι εξαιτίας κάποιας κυρίαρχης πολιτικής, όπως λένε διάφοροι, αλλά αντικειμενικά εξαιτίας του νόμου της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης, που είναι απαράβατος σε συνθήκες καπιταλισμού.

Η σκληρή διαπραγμάτευση, που γίνεται από όλες τις πλευρές για λογαριασμό των συμφερόντων των εθνικών αστικών τάξεων και επιχειρηματικών ομίλων, διεξάγεται στο φόντο της προοπτικής μηδενικής ανάκαμψης της τάξης του 0,8% του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη, που προβλέπεται από τους διάφορους ευρωενωσιακούς θεσμούς, με δεδομένα τα υψηλά ποσοστά ανεργίας για τις αδύναμες οικονομίες, όπως η Ελλάδα και τα νέα αντιλαϊκά μέτρα παντού, ώστε οι καπιταλιστές να βγουν με λιγότερες απώλειες από την κρίση.

Στο στόχαστρο, δεκαετίες τώρα, βρίσκονται τα εργατικά - λαϊκά συμφέροντα, οι όποιες κατακτήσεις και δικαιώματα έχουν απομείνει. Σε αυτά οι αστοί συμφωνούν και τα προχωράνε. Εκεί που αναπτύσσονται οι αντιπαραθέσεις είναι στο ποια αστική τάξη, ποια μερίδα του κεφαλαίου θα υποστεί τη μικρότερη ζημιά.

Στο κλείσιμο της βδομάδας έχει ξεδιπλωθεί πλέον όλη η αντιλαϊκή «βεντάλια»:

-- Εχει γίνει καθαρό ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια ανελέητη ένταση του κυνηγητού εναντίον των εργατικών - λαϊκών στρωμάτων που έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές στις τράπεζες και το Δημόσιο. Αυτό σηματοδοτεί η πρόταση που κατέθεσε η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ στους εκπροσώπους των ιμπεριαλιστικών οργανισμών (ΕΕ - ΕΚΤ - ESM - ΔΝΤ) για τη διαχείριση των «κόκκινων» δανείων. Σύμφωνα με αυτή την πρόταση, τώρα πλέον κάθε νοικοκυριό θα έχει και το δικό του «εξατομικευμένο μνημόνιο». Τα εργατικά - λαϊκά νοικοκυριά καλούνται να περιορίσουν στο ελάχιστο τις ανάγκες τους προκειμένου να αποπληρώνουν τις δόσεις που θα ορίζει το αυστηρό πλαίσιο.

-- Ραμμένο είναι ήδη και το κουστούμι για το Ασφαλιστικό. Ο υπουργός Εργασίας, Γ. Κατρούγκαλος, ήταν αποκαλυπτικός στη συνάντηση που είχε με αντιπροσωπεία του ΠΑΜΕ. Οπως είπε, το πρώτο κύμα περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μέτρα που περιγράφτηκαν στη συμφωνία της 12ης Ιούλη και τα οποία είναι «εκ των ων ουκ άνευ» για να προχωρήσει η νέα δανειακή σύμβαση και μαζί της το νέο μνημόνιο. Δηλαδή, αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης με κατάργηση των πρόωρων, αλλά και εφαρμογή ρήτρας μηδενικού ελλείμματος ή κάποιο άλλο μέτρο με ισοδύναμο αποτέλεσμα. Στο τραπέζι πλέον βρίσκεται η συνολική ανατροπή του συστήματος της Κοινωνικής Ασφάλισης. Η κατάργηση των επικουρικών συντάξεων και η ενσωμάτωσή τους ως ενός πενιχρού συμπληρώματος στη βασική σύνταξη, που θα ισοδυναμεί και αυτή με ψίχουλα, είναι μέτρο άμεσης προοπτικής.

-- Συμφωνία υπάρχει και στα Εργασιακά, όπου η αλλαγή προς το χειρότερο του νομικού πλαισίου που διέπει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, τη συνδικαλιστική δράση και τις ομαδικές απολύσεις είναι δεδομένη για την κυβέρνηση. Η νομοθεσία που θα έρθει για τις Συλλογικές Συμβάσεις, τις ομαδικές απολύσεις και τη συνδικαλιστική δράση θα νομιμοποιεί επί της ουσίας την άθλια πραγματικότητα που έχουν διαμορφώσει κυβέρνηση και εργοδοσία στους τόπους δουλειάς, με την ισοπέδωση των εργασιακών δικαιωμάτων, την ποινικοποίηση του συνδικαλισμού και την εργοδοτική αυθαιρεσία.

-- Κόντρα σ' ό,τι υποσχόταν προεκλογικά το σημερινό κυβερνητικό κόμμα, τώρα, οι ψηφισμένοι από τις προηγούμενες κυβερνήσεις αντεργατικοί και αντιασφαλιστικοί νόμοι θεωρούνται δεδομένοι, ενώ επανέρχεται πλήρως όλη η ατζέντα των νέων ανατροπών που συζητούσε η τρόικα με την προηγούμενη κυβέρνηση, στο πλαίσιο της λεγόμενης 5ης αξιολόγησης του 2ου μνημονίου.

-- Στα πρώτα θύματα της κυβερνητικής πολιτικής είναι και οι φτωχοί και μεσαίοι αγρότες. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός προσπάθησε να τους καθησυχάσει ότι με την υπογραφή του 3ου μνημονίου θα μειωθούν τα βάρη τους. Το μόνο πραγματικό στοιχείο είναι πως η πολιτική κυβέρνησης - ΕΕ, με όπλο το χαράτσωμα και τη φοροληστεία, την άγρια αντιλαϊκή ΚΑΠ της ΕΕ, ξεκληρίζει τους αγρότες για να αναπτυχθεί, όπως είπε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, η επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα, δηλαδή η μεγάλη καπιταλιστική αγροτική εκμετάλλευση. Ο πρωθυπουργός πούλησε πλαστή και ανέξοδη ελπίδα για να κρύψει το βίαιο τρόπο που έχουν δρομολογήσει ΕΕ και κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για τη συγκέντρωση γης και παραγωγής σε λίγα χέρια. Στην αρχή, με την υπερφορολόγηση των μη - κατά κύριο επάγγελμα - αγροτών και στη συνέχεια μ' αυτούς που δεν θα έχουν τη δυνατότητα επιβίωσης, δηλαδή τους κατεστραμμένους μικρούς και μεσαίους αγρότες. Εκεί οδηγεί και το κριτήριο του «κατά κύριο επάγγελμα αγρότη, με αγροτικό εισόδημα πάνω από 50%», αφού έτσι αποκλείει φτωχούς αγρότες, που, για να επιβιώσουν, κάνουν εξωγεωργικά μεροκάματα (οικοδομή, τουρισμός κ.ά.). Σε ό,τι αφορά τα 6 δισ. μέχρι το 2020, δηλαδή το πρόγραμμα της προηγούμενης κυβέρνησης της ΝΔ, αυτά είναι για αγρότες καπιταλιστές, βιομήχανους και μεταποιητές.

-- Το ίδιο ισχύει και στην αλιεία, όπου οι παράκτιοι φτωχοί ψαράδες φυτοζωούν και ενισχύονται οι επιχειρηματίες ιχθυοκαλλιεργειών και οι μεγάλοι αλιευτικοί στόλοι από την Κοινή Αλιευτική Πολιτική.

Γι' αυτή τη βάρβαρη πολιτική η κυβέρνηση ζητά να έχει και συναίνεση. Κάποιοι ήδη σπεύδουν.

Ο εργοδοτικός - κυβερνητικός συνδικαλισμός, σε όλες τις παραλλαγές του, παλιός και νέος, προσπαθεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες χωρίς να χάνει το στόχο του, που δεν είναι άλλος από το να συμβάλλει στη χειραγώγηση, στον αποπροσανατολισμό του κινήματος.

Τις προάλλες, ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ συναντήθηκε με τον Ευ. Μεϊμαράκη και, ούτε λίγο ούτε πολύ, εξήρε την πολιτική συναίνεση, λέγοντας ότι το να βρίσκονται όλες οι δυνάμεις μαζί και να ενισχύουν τη διαπραγμάτευση είναι πολύ σημαντικό. Συνεχάρη, δηλαδή, τη ΝΔ, που έβαλε πλάτη για να περάσει ο ΣΥΡΙΖΑ τα αντιλαϊκά προαπαιτούμενα του τρίτου μνημονίου!

Βέβαια, ο πρόεδρος της ΝΔ δεν έχασε την ευκαιρία και του ανταπέδωσε το κομπλιμέντο, λέγοντας ότι «όπου πηγαίναμε με σοβαρά επιχειρήματα και με ενίσχυση των τριτοβάθμιων οργανώσεων στη διαπραγμάτευση, το κερδίζαμε. Εκπέμπεις αξιοπιστία». Εξήρε, δηλαδή, κι αυτός το συναινετικό ρόλο της ΓΣΕΕ στις διαπραγματεύσεις για τα μνημόνια.

Από την άλλη, συνδικαλιστικές δυνάμεις που τόσο καιρό καλούσαν σε αναμονή, ακόμα και σε ενεργό στήριξη της κυβέρνησης στις διαπραγματεύσεις, πουλώντας παραμύθι στο λαό ότι κάτι καλό μπορεί να βγει από αυτές, τώρα άλλαξαν τροπάρι και κατηγορούν τους δανειστές ότι επέβαλαν στην κυβέρνηση με εκβιασμούς την υποχώρηση από τις προγραμματικές της δηλώσεις.

Συνεχίζουν και μ' αυτόν τον τρόπο να καλλιεργούν την ανοχή του λαού στην πολιτική που τον τσακίζει, προβάλλοντας ως μόνη «εναλλακτική» να διεκδικήσει το κίνημα τα ψίχουλα που έταζε προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ και όχι βέβαια την ανάκτηση των απωλειών και την κάλυψη των σύγχρονων αναγκών της εργατικής - λαϊκής οικογένειας.

Απέναντί τους, αποκούμπι και ελπίδα των εργαζομένων και του λαού, στέκεται το ΠΑΜΕ, με τις εκατοντάδες συνδικαλιστικές οργανώσεις που συσπειρώνει στις γραμμές του, οι άλλες δυνάμεις της Κοινωνικής Συμμαχίας.

Τις μέρες αυτές βρίσκεται σε εξέλιξη μια πλατιά εξόρμηση στους τόπους δουλειάς, όπου οι ταξικές δυνάμεις ανοίγουν τη συζήτηση για το χαρακτήρα των μέτρων και την ανάγκη να δοθεί ισχυρή, αποφασιστική, μαζική απάντηση από το εργατικό - λαϊκό κίνημα.

Η κινητοποίηση της περασμένης Τετάρτης στο υπουργείο Εργασίας έδωσε το στίγμα. Τώρα, όλα τα σφυριά χτυπάνε για την προετοιμασία της κινητοποίησης που θα διοργανώσει το ΠΑΜΕ τη μέρα που η κυβέρνηση θα φέρει τα βάρβαρα μέτρα στη Βουλή. Για την επιτυχία της δεν πρέπει να λυπηθούμε ούτε χρόνο ούτε κόπο!

Στις 5 Αυγούστου του 1895, στις 10.30 το βράδυ, έπαψε να χτυπά η καρδιά του Φρίντριχ Ενγκελς . Ηγέτη και καθοδηγητή των εργατών μετά το θάνατο του Μαρξ, τόσο στο επίπεδο της θεωρίας, όσο και της πράξης. Αλλωστε, τόσο ο Μαρξ, όσο και ο Ενγκελς, συνδημιουργοί της επιστημονικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, έπαιρναν άμεσα μέρος στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος και στην καθοδήγηση των ταξικών αγώνων, αρχικά από την «Ενωση Κομμουνιστών» και στη συνέχεια μέσα από τις γραμμές της Α' Διεθνούς, στο Γενικό Συμβούλιο της οποίας είχαν εκλεγεί μέλη του.

Ο Φρ. Ενγκελς άφησε την τελευταία του πνοή στο Λονδίνο, σε ηλικία 75 ετών. Αποτεφρώθηκε σε μια κηδεία, στην οποία παρευρίσκονταν οι ηγέτες του γερμανικού, του αυστριακού και του γαλλικού κόμματος, η Ρωσίδα επαναστάτρια Βέρα Ζάσουλιτς και ο ηγέτης των Αγγλων εργατών φωταερίου Γουίλ Θορν. Η τέφρα του σκορπίστηκε στη θάλασσα έξι μίλια έξω από το Ιστμπουρν από την Ελεονόρα Μαρξ.

Ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ, ένας από τους τότε ηγέτες του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που είχε γνωριστεί και συνεργαστεί με τον Μαρξ και τον Ενγκελς, γράφει:

«Στις 6 Αυγούστου 1895, γυρίζοντας από τη μεγάλη γιορτή των συντεχνιών στη Βρέμη, βρήκα στο αναλόγιό μου στο γραφείο της σύνταξης το θλιβερό τηλεγράφημα... ''Ο Στρατηγός πέθανε χθες τη νύχτα 10.30, καμιά προθανάτια αγωνία, χωρίς αισθήσεις από το μεσημέρι. Παρακαλούμε ενημερώστε το Στρατιώτη και τον Ζίνγκερ''. Ο ''Στρατιώτης'' ήμουν εγώ. Από την άνοιξη ξέραμε, δηλαδή το ξέραμε τρεις άνθρωποι στη Γερμανία, ότι ο στρατηγός υπόφερε από ένα είδος καρκίνου του λάρυγγα, που δεν έπαιρνε γιατρειά. Παρόλο που το θάνατό του τον περιμέναμε, το πλήγμα ωστόσο ήταν σκληρό, φοβερό. Είχε πέσει σαν δέντρο που το κόβουν, ο γιγάντιος ήρωας του πνεύματος που είχε θεμελιώσει μαζί με τον Μαρξ τον επιστημονικό σοσιαλισμό και είχε διδάξει την τακτική του σοσιαλισμού... ο φίλος, ο σύμβουλος, ο οδηγός, ο μαχητής ήταν νεκρός» («Στρατηγός, Αναμνήσεις για τον Ενγκελς », εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).

Ο Ενγκελς γεννήθηκε στη Βάδη της Ρηνανίας της τότε Πρωσίας στις 28 Νοέμβρη του 1820. Ο πατέρας του ήταν εργοστασιάρχης υφαντουργίας. Το γεγονός αυτό οδήγησε την κόρη του Μαρξ, Ελεονόρα Μαρξ - Εβελινγκ, να παρατηρήσει πολύ εύστοχα ότι «ποτέ δε γεννήθηκε σε τέτοιου είδους οικογένεια γιος που να ξεστρατίσει τόσο».

Ο Ενγκελς φοίτησε στο κολέγιο της Βάδης και έπειτα στο λύκειο της Ελμπερφελντ, αλλά δεν αποφοίτησε. Υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές και να δουλέψει για ένα χρόνο περίπου στο γραφείο του πατέρα του και στη συνέχεια στη Βρέμη, από τα 1838 έως τα 1841 σ' ένα μεγάλο εμπορικό οίκο. Στη Βρέμη συνδέεται με έναν όμιλο ριζοσπαστών διανοουμένων, τη «Νέα Γερμανία», και συνεργάστηκε στο «Γερμανικό Τηλέγραφο». Την άνοιξη του 1841, ο Ενγκελς έφυγε από τη Βρέμη για το Βερολίνο. Από το Μάρτη έως το Δεκέμβρη του 1842, υπήρξε συνεργάτης της «Εφημερίδας του Ρήνου», διευθυντής της οποίας, τον Οκτώβρη του ίδιου έτους, έγινε ο Μαρξ. Μετά τη στρατιωτική του θητεία, ο Ενγκελς πήγε στην Αγγλία, στο Μάντσεστερ. Εκεί έρχεται σε επαφή με το εργατικό κίνημα της εποχής και τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Το 1844, ο Ενγκελς δημοσίευσε, στα «Γαλλογερμανικά Χρονικά» που διηύθυνε ο Μαρξ και έβγαιναν στο Παρίσι, μια «Κριτική μελέτη πάνω στην Πολιτική Οικονομία». Ο Μαρξ χαρακτήρισε αυτό το άρθρο σαν αριστοτεχνική σκιαγράφηση μιας νέας Πολιτικής Οικονομίας. Στα τέλη Αυγούστου του 1844, ο Ενγκελς έφυγε από το Μάντσεστερ και γύρισε στη Γερμανία, περνώντας από το Παρίσι, όπου και συνάντησε τον Μαρξ. Από δω, άρχισε η φιλία των δύο μεγάλων ηγετών του προλεταριάτου, φιλία για την οποία ο Λένιν είπε ότι ξεπερνάει «όλους τους θρύλους, και τους πιο συγκινητικούς θρύλους των αρχαίων, τους σχετικούς με τη φιλία των ανθρώπων» (Λένιν: «Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ενγκελς »). Στο Παρίσι, ο Μαρξ και ο Ενγκελς έγραψαν μαζί το έργο «Η Αγία Οικογένεια», που καταφερόταν ενάντια στους νεοχεγκελιανούς και που βάζει τα θεμέλια της επαναστατικής υλιστικής αντίληψης για την Ιστορία και την προοπτική του σοσιαλισμού.

Το 1845, ο Ενγκελς γυρίζει στη Γερμανία και δημοσιεύει το σπουδαίο έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία». Την άνοιξη του 1845, ο Ενγκελς εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες, όπου κατοικούσε τότε ο Μαρξ. Εγραψαν μαζί τη «Γερμανική Ιδεολογία», ασκώντας κριτική στη φιλοσοφία του Φόιερμπαχ, στις απόψεις των νεοχεγκελιανών και τον «αληθινό σοσιαλισμό», αντιδραστικό ιδεολογικό ρεύμα στη Γερμανία, σύμφωνα με το οποίο δε χρειαζόταν η ανάπτυξη της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης, υποχρεώνοντάς την έτσι στο συμβιβασμό.

Από το 1845 έως το 1847, ο Ενγκελς έζησε ανάμεσα στις Βρυξέλλες και στο Παρίσι. Ηρθε σ' επαφή με την οργάνωση «Ενωση Δικαίων», τη μετέπειτα «Ενωση Κομμουνιστών». Με τον Μαρξ συνεργάζονται δραστήρια για την προετοιμασία του Β' Συνεδρίου της οργάνωσης, με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε επαναστατικό - διεθνιστικό πολιτικό κόμμα της εργατικής τάξης, στα 1847. Η σημαντικότερη συμβολή τους ήταν η επεξεργασία του πρώτου Προγράμματος προλεταριακού κόμματος, που έμεινε στην ιστορία ως «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Ο Ενγκελς έγραψε τις «Βάσεις του Κομμουνισμού», που ήταν ένα προσχέδιο του προγράμματος της «Ενωσης Κομμουνιστών».

Οταν ξέσπασε στη Γαλλία η επανάσταση του 1848, ο Ενγκελς ακολουθεί στο Παρίσι τον Μαρξ, που τον είχαν εξορίσει από τις Βρυξέλλες. Στις αρχές του Απρίλη του 1848, άρχισε η επανάσταση στη Γερμανία. Ο Ενγκελς μαζί με τον Μαρξ φεύγουν από το Παρίσι για την Κολωνία, όπου αναλαμβάνουν τη διεύθυνση της «Νέας εφημερίδας του Ρήνου». Εκεί εκδίδεται ένταλμα συλλήψεως εναντίον των συντακτών της «Νέας εφημερίδας του Ρήνου» και ο Ενγκελς φεύγει για τις Βρυξέλλες, όπου τον συλλαμβάνουν, τον ρίχνουν στη φυλακή και αργότερα τον εξορίζουν. Τον Οκτώβρη φτάνει στο Παρίσι και από κει καταφεύγει στην Ελβετία και μόνο το Γενάρη του 1849 επιστρέφει στην Κολωνία. Υστερα από λίγο, αυτός και ο Μαρξ, παραπέμπονται στη Δικαιοσύνη με την κατηγορία της «προσβολής κατά του καθεστώτος». Κατά τη δίκη, οι κατηγορούμενοι γίνονται κατήγοροι και το δικαστήριο αναγκάζεται να τους απαλλάξει. Ο Ενγκελς παίρνει μέρος στην ένοπλη λαϊκή εξέγερση και, όταν αυτή καταστέλλεται, περνάει στο ελβετικό έδαφος με τις τελευταίες επαναστατικές μονάδες. Ετσι, μετά από πρόσκληση του Μαρξ, πηγαίνει στο Λονδίνο.

Ο Ενγκελς γενικεύει την πείρα της επαναστατικής περιόδου του 1848 - 1849 στη Γερμανία σε δύο έργα του, «Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία», που δημοσιεύτηκε το 1850, και «Επανάσταση και Αντεπανάσταση στη Γερμανία» (1851 - 1852), που γράφτηκε σε συνεργασία με τον Μαρξ. Σ' αυτό το έργο του ο Ενγκελς στρέφει την προσοχή του στη μελέτη των ζητημάτων της ένοπλης εξέγερσης.

Το Νοέμβρη του 1850, εγκαθίσταται στο Μάντσεστερ και στο διάστημα της παραμονής του εκεί έγραψε πολλά, σχετικά με στρατιωτικά θέματα, για τα οποία έδειχνε ζωηρό ενδιαφέρον. Ο Λένιν θεωρούσε τον Ενγκελς σαν ένα μεγάλο εμπειρογνώμονα στα στρατιωτικά ζητήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι του έδωσαν το προσωνύμιο «Στρατηγός».

Μέσα στους κόλπους της Α' Διεθνούς, ο Ενγκελς και ο Μαρξ αγωνίζονται ενάντια στους προυντονιστές, στους μπακουνιστές και τους άλλους εχθρούς της Διεθνούς. Το φθινόπωρο του 1870, ο Ενγκελς εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου εκλέγεται μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Α' Διεθνούς. Μετά τη διάλυση της Α' Διεθνούς, ο Μαρξ και ο Ενγκελς εξακολουθούν να παρακολουθούν και να συμμετέχουν δραστήρια στο εργατικό κίνημα, με πρωταρχικό ζήτημα την πάλη ενάντια στα οπορτουνιστικά ρεύματα μέσα στο εργατικό κίνημα, όπου διεξάγεται οξύτατη διαπάλη.

Αυτήν ακριβώς την εποχή, ο Ενγκελς έγραψε τα άρθρα ενάντια στον Ντύρινγκ, που αργότερα, δηλαδή το 1877 - 1878, συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύτηκαν σε βιβλίο με τον τίτλο «Αντι-Ντύρινγκ». Είναι μια συντομογραφία του μαρξισμού με τα τρία συστατικά του μέρη, Φιλοσοφία, Πολιτική Οικονομία, Επιστημονικός Κομμουνισμός. Ταυτόχρονα, ο Ενγκελς ασχολείται με τη μελέτη των Φυσικών Επιστημών και των Μαθηματικών. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας βρίσκονται συμπυκνωμένα στο περίφημο έργο του «Διαλεκτική της Φύσης».

Μετά το θάνατο του Μαρξ, ο Ενγκελς αναλαμβάνει να εκδώσει το δεύτερο και τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου». Ο δεύτερος τόμος κυκλοφόρησε το 1885 και ο τρίτος με δικές του συμπληρώσεις, απαραίτητες για την έκδοσή του, το 1894. Την ίδια περίοδο, έγραψε την «Καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους». Το 1888 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας». Εργο, που δίνει ολοκληρωμένα τη μαρξιστική αντίληψη για το Διαλεκτικό και Ιστορικό Υλισμό.

Την εποχή αυτή αναπτύσσεται ένα ιδεολογικό ρεύμα στους κόλπους του γερμανικού σοσιαλισμού, που υπερέβαλλε σχετικά με το ρόλο της οικονομικής βάσης στην ιστορική εξέλιξη και οδηγούσε σε παθητική θεώρηση της Ιστορίας, στην υποτίμηση του ρόλου των ιδεών, της πολιτικής, της ταξικής πάλης του προλεταριάτου για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας.

Σε διάφορα γράμματά του εκείνη την περίοδο, ο Ενγκελς καταπιάνεται με το θέμα της αλληλεπίδρασης της βάσης και του εποικοδομήματος και φανερώνει τις ειδικές συνθήκες ανάπτυξης της ιδεολογίας (Φιλοσοφία, Θρησκεία, Τέχνη), κατακρίνει τους «μαρξιστές!..», που, παίρνοντας μερικά γενικά πασαλείμματα από τον Ιστορικό Υλισμό, δεν κάνουν τον κόπο να μελετήσουν στις λεπτομέρειές τους τα συγκεκριμένα περιστατικά της Ιστορίας.

Εως το τέλος της ζωής του ο Ενγκελς υπήρξε ένας φλογερός μαχητής της επανάστασης, πολέμησε αδυσώπητα τον οπορτουνισμό, ξεσκέπαζε με θάρρος και έκρινε με αυστηρότητα τα σφάλματά τους, προσανατόλιζε τη δράση των εργατών προς τον επαναστατικό δρόμο. «Επειτα από το θάνατο του Μαρξ, έγραψε ο Λένιν, ο Ενγκελς υπήρξε ο αδιαφιλονίκητος σύμβουλος και οδηγός των σοσιαλιστών της Ευρώπης» («Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ενγκελς »).

(Τα υλικά αυτού του σημειώματος πάρθηκαν κατά κύριο λόγο από το ειδικό ένθετο αφιέρωμα του «Ριζοσπάστη» στον Ενγκελς, στις 5 Αυγούστου 2012).