Πρωτότυπη, η μόνη μέχρι τώρα, και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η μελέτη του καθηγητή της Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυμέρη Βόγλη «Η εμπειρία της φυλακής και της εξορίας (Οι πολιτικοί κρατούμενοι στον εμφύλιο πόλεμο)» (363 σελ., εκδόσεις, μετάφραση Γιάννης Καστανάρας, «Αλεξάνδρεια»). Ο Π. Βόγλης ασχολείται συστηματικά με την κοινωνική ιστορία της Ελλάδας στη δεκαετία του 1940, ιδιαίτερα στον εμφύλιο πόλεμο. Η μελέτη του είναι «καρπός» μιας έρευνας, η οποία ξεκίνησε το 1995, και εστιαζόταν στην αγγλοαμερικανική επέμβαση. Το «σκύψιμό» του σε ξένα και ελληνικά ιστορικά αρχεία, και η ύπαρξη, πλέον, πολλών βιβλίων - με ατομικές και συλλογικές μαρτυρίες ΕΑΜιτών αγωνιστών - δεσμωτών σε φυλακές και εξορίες από το 1945 και μετά, τον ώθησε να μελετήσει τον εγκλεισμό των πολιτικών αντιπάλων του εμφυλιακού καθεστώτος, ως ατομικό και συλλογικό βίωμα (βίωμα πολιτικό, ιδεολογικό, ηθικό, υπαρξιακό, ψυχολογικό, πολιτισμικό - πολιτιστικό), για να διαπιστώσει, εντέλει, ότι το τραυματικό βίωμα του εγκλεισμού, των βασανιστηρίων και των εκτελέσεων χαράχτηκε ανεξίτηλα στο «σώμα» της κοινωνικής και ιστορικής «μνήμης». Η μελέτη πρωτοκυκλοφόρησε στη Βρετανία (2002) και τώρα η αναθεωρημένη ελληνική έκδοσή της θέτει το «θεμέλιο λίθο» για βαθύτερη διερεύνηση και μελέτη και της συγκεκριμένης και άλλων πτυχών της πρόσφατης πολιτικο-κοινωνικής ιστορίας μας.

Ο συγγραφέας, ορθά, θεωρεί ότι ο ελληνικός εμφύλιος «ανήκει στους ολοκληρωτικούς πολέμους του 20ού αιώνα». Οτι η φυλακή, ως ιδρυματικός θεσμός, δημιούργησε το «υποκείμενο» πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά η διαμόρφωση αυτού του «υποκειμένου» δεν έγινε τόσο «από τα πάνω», από τους εξουσιαστικούς θεσμούς. Προπαντός και ουσιαστικά, έγινε «από τα κάτω», από τους ίδιους τους πολιτικούς κρατουμένους. Αλλωστε, εκείνοι - στη μεγάλη πλειοψηφία τους κομμουνιστές - ήταν που με τους λαϊκούς και απελευθερωτικούς αγώνες τους, από το μεσοπόλεμο και εντεύθεν, πρωτοστάτησαν στην ωρίμανση και μαζικοποίηση του συνειδητοποιημένου κοινωνικού «υποκειμένου». Ακριβώς γι' αυτό «γέννησαν» τους πρωτόγνωρους θεσμούς της ΠΕΕΑ (Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, Δικαιοσύνης, Παιδείας, Πολιτισμού). Ακριβώς γι' αυτό, αντιστάθηκαν σε ντόπιους δυνάστες, ξένους κατακτητές, «συμμάχους» εισβολείς, διώξεις, δολοφονίες, βασανιστήρια, εγκλεισμούς, εκτελέσεις και στην Κατοχή και στα εμφυλιακά χρόνια. Γι' αυτό, με την οργανωτική, μορφωτική, ατομική και συλλογική πολιτιστική δράση και δημιουργία του, αυτό το πολυάνθρωπο «υποκείμενο» άντεξε τα εμφυλιακά κολαστήρια, αλλά και ακόμα και εκεί έγραψε - μεταφορικά και κυριολεκτικά - «ιστορία». Γιατί «ιστορία» είναι και οι συγκλονιστικές γραπτές και προφορικές μαρτυρίες πολιτικών κρατουμένων, τις οποίες περιλαμβάνει το βιβλίο.