Η διαχρονική διεκδίκηση του φοιτητικού κινήματος για πτυχία με αξία σημάδεψε και τις πολύμηνες κινητοποιήσεις του ενάντια στον νόμο-έκτρωμα της κυβέρνησης της ΝΔ - ο οποίος έλαβε επαίνους από την Κομισιόν - για ιδιωτικά πανεπιστήμια.

Ακόμα και η πιο αυτονόητη ανάγκη, ότι το πτυχίο πανεπιστημίου εξασφαλίζει τη γνωστική και επαγγελματική επάρκεια των αποφοίτων, ενσωματώνοντας τη δυνατότητα άσκησης των σχετικών με τις σπουδές επαγγελμάτων, βρίσκει εμπόδια κοιτώντας την πραγματικότητα που έχουν διαμορφώσει με την πολιτική τους ΕΕ - κυβερνήσεις - κόμματα του συστήματος.

Αυτήν την πραγματικότητα, που είναι η μετατροπή του πτυχίου πανεπιστημίου σε ένα χαρτί που πιστοποιεί απλώς κάποια προσόντα, τη γνωρίζουν πολύ καλά οι απόφοιτοι που αναγκάζονται να χρυσοπληρώνουν συνεχώς πιστοποιήσεις και σεμινάρια... στις «καθηγητικές» σχολές, μήπως και καταφέρουν να «κερδίσουν» μια θέση αναπληρωτή, στις οικονομικές σπουδές, για να «δομήσουν βιογραφικό» ώστε να είναι «ανταγωνιστικοί», στις κοινωνικές επιστήμες μήπως και καταφέρουν να «μπουν» στις ελάχιστες ολιγόμηνες θέσεις σε κάποιον δήμο...

Λίγο - πολύ για κάθε νέα και νέο που παίρνει στα χέρια του το πτυχίο, ξεκινάει αναζήτηση του «ικανού να ανοίγει πόρτες» μεταπτυχιακού, των πιστοποιητικών που θα του παράσχουν «επίκαιρα προσόντα» και... ο αγώνας συνεχίζεται. Φυσικά, όλα αυτά υπό την προϋπόθεση ότι μπορεί να αντεπεξέλθει τόσο οικονομικά, όσο και στα εξαντλητικά ωράρια, αφού η συντριπτική πλειοψηφία εργάζεται ήδη πριν από το πτυχίο.

Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα και τις αναλύσεις της ΕΕ, το πρόβλημα είναι το «χάσμα ή/και αναντιστοιχία δεξιοτήτων». Ετσι ονομάζουν - διεθνώς τα αστικά επιτελεία και ενώσεις, με έμφαση αυτήν την περίοδο στο «ψηφιακό χάσμα» (digital gap) - μια πραγματική αντίφαση: Από τη μια οι πτυχιούχοι έρχονται αντιμέτωποι με υψηλή ανεργία ή/και τη δυσκολία εύρεσης κατάλληλης εργασίας - εντός και εκτός της χώρας τους - και από την άλλη, είναι υπαρκτή η εντεινόμενη ζήτηση για εργατικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης.

Και στο συγκεκριμένο θέμα προκρίνεται η «ατομική ευθύνη», αφού ούτε λίγο ούτε πολύ επιδιώκουν να πείσουν ότι φταίνε οι ίδιοι οι απόφοιτοι! Οι έρευνες που κατά καιρούς δημοσιεύονται από πανεπιστήμια, φορείς, εταιρείες, εργοδοτικές ενώσεις, πότε βρίσκουν «έλλειμμα» και πότε «πλεόνασμα» «δεξιοτήτων». Κοινός παρονομαστής είναι οι «συμβουλές» προς τις νέες και τους νέους να φροντίζουν να «επιλέγουν σωστά για το μέλλον τους», να «κουμπώνουν» οι γνώσεις και οι δεξιότητές τους με τις ανάγκες της κερδοφορίας των λίγων, να είναι ανταγωνιστικοί, να επανακαταρτίζονται «διά βίου» (reskilling και upskilling αναφέρεται στα ντοκουμέντα της ΕΕ), να επιλέγουν τους «κατάλληλους» τύπους προσόντων κ.λπ.

Είναι πράγματι οι «λάθος» επιλογές το πρόβλημα;

Αν υποθέσουμε αυτό, προκύπτει μια εύλογη ερώτηση, με βάση τα στοιχεία απασχόλησης των νέων αποφοίτων (25 - 34) στην Ελλάδα για μια δεκαετία: Από το 2011 (69,35%) έως το 2021 (69,45%), τα στοιχεία απασχόλησης των αποφοίτων παραμένουν σταθερά χαμηλά, όπως δείχνει η ετήσια έκθεση της ΕΘΑΑΕ του 2022.

Δηλαδή, εδώ και πάνω από μια δεκαετία, ένα 30% των νέων αποφοίτων σταθερά δεν δομεί κατάλληλα το βιογραφικό του; Δεν «επιλέγει» τους καλύτερους δυνατούς τύπους προσόντων;

Αν υποθέσουμε αυτό, να πούμε και ότι οι δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι-ες με υψηλή επιστημονική ειδίκευση, που απολύθηκαν τα τελευταία χρόνια από διάφορους κολοσσούς της ψηφιακής τεχνολογίας, δεν έκαναν όλα όσα έπρεπε για να είναι ανταγωνιστικοί; Δεν σπούδασαν σε κορυφαία πανεπιστήμια; Δεν εργάστηκαν χωρίς ύπνο και ωράριο;

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των απολύσεων που έκανε το περασμένο έτος η «Meta». Ο M. Zuckerberg, ενώ η εταιρεία το α' τρίμηνο του 2023 κατέγραφε 5,71% δισ. δολάρια κέρδη, ανακοίνωσε τις απολύσεις 11.000 εργαζομένων λέγοντάς τους: «Καθένας από σας είναι ταλαντούχος, παθιασμένος (...) έπαιξε ρόλο στη δημιουργία προϊόντων που χρησιμοποιούν δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο για να επικοινωνούν» (από την ιστοσελίδα της «Meta»).

Η ανεργία είναι σύμφυτη με ένα σύστημα που δεν σχεδιάζει κεντρικά - ούτε την αξιοποίηση των αποφοίτων - για να καλύψει τις κοινωνικές ανάγκες, αλλά λειτουργεί με κριτήριο το κέρδος. Ετσι πάντα θα κάνει κάποιους χρήσιμους αποφοίτους να μοιάζουν περιττοί. Γιατί οι γνώσεις, οι ικανότητες, οι δεξιότητές τους θεωρούνται «χρήσιμες» και «αναγκαίες» όταν και για όσο προσφέρουν στην κερδοφορία των λίγων. Οι εύστοχες επιλογές σήμερα, μπορούν αύριο να γίνουν ξεπερασμένες, να μείνουν χωρίς αντίκρισμα.

Τα στοιχεία σχετικά με την ανεργία των νέων πτυχιούχων σε όλη την ΕΕ μιλούν από μόνα τους.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 2022, τα ποσοστά της ανεργίας των αποφοίτων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ηλικίας 25 - 34 ετών στην Ελλάδα φτάνουν στο 21%, στην Ισπανία στο 20%, στην Ιταλία στο 30%, στη Γαλλία στο 14%. Και αυτά τα στοιχεία αφορούν και στις χώρες του περίφημου σκανδιναβικού μοντέλου, με τη Δανία να καταγράφει ποσοστό που φτάνει στο 15%, στη Σουηδία στο 14% και στη Φινλανδία στο 15%. Το φαινόμενο της ακραίας απαξίωσης της επιστημονικής δύναμης, η ανεργία στις ηλικίες 25 - 34 ετών, ως μέσος όρος των χωρών της ΕΕ, φτάνει στο 15%!

Ακόμα και 5 χρόνια μετά την απόκτηση του μεταπτυχιακού ή του διδακτορικού, το ποσοστό της ανεργίας στην ΕΕ φτάνει κατά μέσο όρο στο 11%, με το σχετικό ποσοστό στην Ελλάδα να κινείται στο 19%.

Πίσω από τις διακηρύξεις και τα ντοκουμέντα της ΕΕ βρίσκεται το πραγματικά τεράστιο χάσμα ανάμεσα στους πολλούς που παράγουν τον πλούτο (υλικό, πνευματικό, «ψηφιακό») και σε κάποιους λίγους που τους τον κλέβουν. Αυτό το εγγενές χάσμα του συστήματος είναι που αναπαράγει και διευρύνει η στρατηγική της ΕΕ και στην - τριτοβάθμια - Εκπαίδευση. Ωστόσο, η γνήσια αγωνία τους για το «χάσμα δεξιοτήτων» επιβεβαιώνει ακριβώς ότι χωρίς τους κατάλληλους εργαζόμενους, οι «μηχανές» τους είναι άχρηστες.

Η ευρωενωσιακή στρατηγική στα πανεπιστήμια, οι αποφάσεις για την καλύτερη/ταχύτερη «σύνδεση των πανεπιστημίων με την κοινωνία, την οικονομία και την αγορά εργασίας», στοχεύουν στη διαμόρφωση της κατάλληλης για την αγορά «δεξαμενής» αποφοίτων. Δηλαδή, επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ότι «κυκλοφορεί» στην αγορά ο απαιτούμενος αριθμός αποφοίτων, με διαφορετικούς και διαφορετικών διαβαθμίσεων συνδυασμούς προσόντων και δεξιοτήτων για να μπορεί να βρει κάθε εργοδότης τον πιο κατάλληλο και φτηνό για μια συγκεκριμένη θέση εργασίας, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Στις κατευθύνσεις της ΕΕ, η έμφαση δίνεται στο πιο εφήμερο στοιχείο, ενισχύοντας τις κατευθύνσεις της «ατομικής διαδρομής μάθησης» (ακόμα και στο προπτυχιακό επίπεδο), ώστε να εξασφαλίζεται η περιβόητη κινητικότητα. Ακόμα και οι δικές τους έρευνες επιβεβαιώνουν ότι μιλάμε για «προσόντα» με ημερομηνία λήξης. Σε έκθεση του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων («Το μέλλον της εργασίας σε έναν κόσμο που αλλάζει», Μάης 2021), μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι ο «χρόνος ζωής» των δεξιοτήτων διαρκεί 2,5 - 5 χρόνια.

Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος πρέπει να είναι έτοιμος κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου να αλλάξει αρκετές φορές εργοδότη, αντικείμενο δουλειάς, κλάδο ή ακόμα και χώρα. Οπως πρόσφατα είπε ο υπουργός Παιδείας, Κυρ. Πιερρακάκης, σχετικά με την εκπαιδευτική πολιτική, κυρίαρχο στοιχείο στην προώθησή της είναι το δεδομένο ότι «η ζωή τριών φάσεων έχει τελειώσει».

Για να μπορεί ο εργοδότης να κρίνει ποιος είναι ο υποψήφιος με τον καταλληλότερο συνδυασμό, στο πλαίσιο προώθησης της στρατηγικής της ΕΕ, έχουν διαμορφωθεί δείκτες που «ποσοτικοποιούν» τόσο τα «μαθησιακά αποτελέσματα» και τις «δεξιότητες» που αποκτώνται μέσω των σπουδών (βλ. καθιέρωση ενός συστήματος διδακτικών μονάδων, ECTS = European Credit Transfer System, «κύκλοι σπουδών»), όσο και τα «επαγγελματικά προσόντα» των αποφοίτων (βλ. «ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων» και τα αντίστοιχα «εθνικά πλαίσια επαγγελματικών προσόντων» που ευθυγραμμίζονται).

Ως αποτέλεσμα αυτών των κατευθύνσεων και αποφάσεων της ΕΕ, τα προγράμματα σπουδών καταλήγουν να αποτελούν ένα άθροισμα γνώσεων, χωρίς λογική συναρμογή. Οι απόφοιτοι καταλήγουν να είναι «κάτοχοι» πρόσκαιρων και σκόρπιων δεξιοτήτων. Το πτυχίο μετατρέπεται σε ένα «πιστοποιημένο» προσόν. Αυτή είναι και η βάση για την αποσύνδεση πτυχίου - επαγγέλματος.

Ετσι, παρά τις διακηρύξεις για το αντίθετο, είναι η ίδια η στρατηγική της ΕΕ που δημιουργεί αυτόν τον «φαύλο κύκλο» και δεν μπορεί να ικανοποιήσει την απαίτηση της εποχής μας για εργατικό δυναμικό πολύπλευρα εκπαιδευμένο, ώστε να έχει την ικανότητα να παρακολουθεί τα νέα επιστημονικά δεδομένα και τις νέες τεχνολογίες. Γιατί αυτό συγκρούεται με τη λογική κόστους - οφέλους, με τις απαιτήσεις των μονοπωλίων για χαμηλό κόστος σπουδών και κατάρτισης, «ευελιξία» στις εργασιακές σχέσεις και απουσία συγκροτημένων εργασιακών και μισθολογικών δικαιωμάτων.

Είκοσι πέντε χρόνια μετά τη διακήρυξή της, η διαδικασία της Μπολόνια για την προώθηση του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, αλλά και το διάδοχο σχήμα της, ο Ενιαίος Χώρος Εκπαίδευσης, που προωθήθηκαν από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις και με όλους τους συνδυασμούς, έχει παραγάγει τα αρνητικά αποτελέσματα και τις συνέπειες που ζούμε στα πανεπιστήμια.

Αυτά τα χρόνια είδαμε στην πράξη τι σημαίνει σύγκλιση με τα «ευρωπαϊκά πρότυπα» στα πανεπιστήμια. Το επάγγελμα να βαφτίζεται απασχόληση, τα επαγγελματικά δικαιώματα να αποσπώνται από τα πτυχία ένα ένα, τις κατηγορίες αποφοίτων σε κάθε επάγγελμα να πολλαπλασιάζονται και τα εργασιακά - μισθολογικά δικαιώματα να καταλήγουν στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Είδαμε σημαντικά μαθήματα να αφαιρούνται από τα προγράμματα σπουδών για να καλύψουν τα κενά της υποστελέχωσης και τις ελλείψεις υποδομών ή για να πωλούνται μετά το πτυχίο σε «δόσεις» μέσα από πανάκριβα μεταπτυχιακά και σεμινάρια, να υπονομεύεται το ενιαίο επιστημονικό υπόβαθρο στο όνομα της «ευελιξίας». Είδαμε τους ταξικούς φραγμούς να γιγαντώνονται, η μόρφωση να μετατρέπεται σε «αγορά εκπαιδευτικών προϊόντων» κ.ά.

Ολα τα κόμματα, πλην ΚΚΕ, που αυτήν την περίοδο διαγκωνίζονται για να παρουσιάσουν δήθεν διαφορές μεταξύ τους, επιδιώκοντας να κερδίσουν την ψήφο της νεολαίας, έχουν βάλει φαρδιά - πλατιά την υπογραφή τους σε όλες τις αντιδραστικές αποφάσεις της ΕΕ.

Στη στρατηγική ΕΕ - κομμάτων που προωθεί προγράμματα σπουδών πολλών κατηγοριών και επιμέρους «δεξιοτήτων» που φθείρονται στον χρόνο, μοναδικό αντίπαλο δέος είναι το ΚΚΕ. Που προτείνει και παλεύει το αυτονόητο που φωνάζουν οι σύγχρονες δυνατότητες: Να διαμορφωθούν πραγματικά αναβαθμισμένα προγράμματα σπουδών πανεπιστημιακού επιπέδου, που θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση στέρεου υποβάθρου στους νέους επιστήμονες. Αυτή είναι η βάση για να μπορούν να αναπτύσσονται και πληρέστερα οι διάφορες δεξιότητες των αποφοίτων.

Στη στρατηγική ΕΕ - κομμάτων που στοχεύει στη «σύνδεση» των πτυχίων «με την αγορά» και αποδεδειγμένα πια φέρνει αποσύνδεση του πτυχίου από το επάγγελμα, αντίπαλο δέος είναι μόνο το ΚΚΕ. Είναι το μόνο κόμμα που λέει ξεκάθαρα: Το πτυχίο να αποτελεί τη μοναδική προϋπόθεση για την πλήρη πρόσβαση στο επάγγελμα. Στο πτυχίο να παρέχεται όλη η αναγκαία γνώση για την άσκηση του επαγγέλματος. Μετά το πτυχίο, οι απαραίτητες επιμορφώσεις λόγω των επιστημονικών εξελίξεων να παρέχονται δωρεάν και με ευθύνη του κράτους.

Τα όνειρα και η φιλοδοξία των φοιτητριών και των φοιτητών να αποκτήσουν ολόπλευρη επιστημονική επάρκεια στο αντικείμενο σπουδών τους και πτυχίο που θα τους εξασφαλίζει δουλειά στο αντίστοιχο επάγγελμα με πλήρη δικαιώματα, μπορούν να ακουστούν δυνατά και εμφατικά με ψήφο στο ΚΚΕ στις ευρωεκλογές στις 9 Ιούνη.