Χρωστάω μια χάρη στη Φινλανδία. Καθόμασταν με την πλάτη στον τοίχο, μια μέρα με ήλιο στη μέση του χειμώνα, και μπροστά μας απλωνόταν το μεγάλο κτήμα του διώροφου με πολυάριθμα δωμάτια, σαλόνι που διέθετε πιάνο και βιβλιοθήκη, δωρεά μιας οικογένειες προς τις φοιτήτριες ανθρωπιστικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, Σουηδίας. Δίπλα μου μια συμφοιτήτρια, με μεταξένια ξανθά μαλλιά, μου είπε: - Σε είδα χτες στην πορεία κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. - Η αστυνομία είπε πως ήταν μια από τις πολυπληθέστερες αντιπολεμικές πορείες στην πόλη, είπα.

Ηταν το 1971 και ο πόλεμος στο Βιετνάμ προκαλούσε σε πολλά μέρη του κόσμου παρόμοιες διαδηλώσεις. Στην πανεπιστημιούπολη της Λουντ πρωτοστατούσαν οι φοιτητές, που ξεπερνούσαν άλλες κοινωνικές ή εργατικές ομάδες. Η συμφοιτήτριά μου ήταν Φινλανδή και η επόμενη ερώτησή της, αν ήμουν μέλος κάποιας οργάνωσης ειρήνης, πανεπιστημιακής ή άλλης. Με οργάνωσε εκείνη. Το χρέος μου δεν της το ξεπλήρωσα ποτέ. Το μόνο που μπόρεσα να κάνω ήταν να παίρνω μέρος σε εκδηλώσεις για την υπεράσπιση της ειρήνης.

Οι Φινλανδοί, για πολλούς λόγους και ο κυριότερος ήταν οικονομικός, μετανάστευαν επί δεκαετίες στη Σουηδία. Το επεισόδιο με τον τρελαμένο νέο που σκότωσε ή τραυμάτισε νέα παιδιά χωρίς πραγματική αιτία, απ' όσα διαβάσαμε, δεν έγινε μέσα στα πλαίσια κάποιου μοντέλου, σκανδιναβικού ή άλλου. Πάντα λυπόμαστε για τα θύματα μιας εγκληματικής αναίτιας πράξης, μη όντας ψυχίατροι ή κοινωνιολόγοι, και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την εγκληματικότητα που εμφανίζεται όλο και συχνότερα στους νέους, εφήβους ή ακόμα μικρότερους.

Αυτό που θα πρέπει να μας προβληματίσει δεν είναι το μοντέλο, αλλά αν είναι αλήθεια η κατοχή των όπλων από ένα μεγάλο ποσοστό ενός λαού, και θα πρέπει να το ερμηνεύσουμε πολιτικά. Αν, κατά τον Μαρξ, ο άνθρωπος είναι το προϊόν της κοινωνίας μέσα στην οποία αναπτύσσεται ή αναπτύχθηκε, τότε σε αυτήν την περίπτωση, τι κοινωνία είναι η φινλανδική; Τι χωλαίνει, τι λείπει από το λαό ή, μήπως, οι άνθρωποι απέκτησαν περισσότερα απ' όσα είχαν στο παρελθόν και φοβούνται την υφάρπαξή τους από άλλα στοιχεία ορατά, υποθετικά, ή αόρατα. Η εγκληματικότητα μπορεί να συμβαίνει οπουδήποτε, ακόμα και εκτός μοντέλου, και να έχει θύματα και όσους την κριτικάρουμε με ειρωνεία ή εμπάθεια, δηλαδή τον καθένα μας. Εξάλλου, η μορφή της εγκληματικότητας δεν εμφανίζεται αποκλειστικά σε ένα όπλο που εκπυρσοκροτεί και αφαιρεί τη ζωή κάποιου άλλου.

Το όπλο δεν είναι αυτοφυές σαν τη φτέρη, ούτε το αποκτάμε χωρίς αντίτιμο. Δεν το κάνουμε δικό μας, όπως η παλιά μου συμφοιτήτρια κι εγώ, που νομίζαμε ότι η ζεστασιά του ήλιου το χειμώνα του 1971 ήταν δικιά μας. Τα μοντέλα γύρω μας είναι πολλά. Πώς, όμως, αναπτυσσόμαστε και με ποια ιδεολογία τρεφόμαστε, ώστε να μπορούμε να αντισταθούμε στους πειρασμούς...