Τι σημαίνει «ανισόμετρη ανάπτυξη»;

ΣΗΜΑΙΝΕΙ ότι δεν αναπτύσσονται ισόμετρα οι χωριστές επιχειρήσεις και κατ' επέκταση οι καπιταλιστικές οικονομίες των ξεχωριστών κρατών. Ο Μαρξ, στον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου» το εξηγεί ως εξής: «Η πάλη του συναγωνισμού διεξάγεται με τη μείωση στις τιμές των εμπορευμάτων. Η φθήνια των εμπορευμάτων εξαρτάται από την παραγωγικότητα της εργασίας και εκείνη πάλι από την κλίμακα παραγωγής. Γι' αυτό τα μεγάλα κεφάλαια νικούν τα μικρά».

Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, επομένως, ανάμεσα σε επιχειρήσεις, κλάδους, στην αγορά μιας χώρας, αλλά και στη διεθνή αγορά, αναγκάζει τους καπιταλιστές να κυνηγούν τη μεγέθυνση των διαστάσεων του κεφαλαίου τους. Στις συνθήκες της καπιταλιστικής αγοράς, είτε λόγω της δράσης του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης, είτε επειδή κάποιες επιχειρήσεις μπορούν να διαμορφώνουν φθηνότερες τιμές από άλλες, (λόγω παραγωγικότητας ή μεγαλύτερης εντατικότητας της εργασίας, ή μεγαλύτερου γενικά βαθμού εκμετάλλευσης), έχουν τη δυνατότητα να συσσωρεύουν μεγαλύτερα από άλλες κέρδη, να αυξάνουν τις διαστάσεις των κεφαλαίων τους, περισσότερο και γοργότερα. Ετσι, για παράδειγμα, μια επιχείρηση μικρότερων διαστάσεων, μπορεί να ξεπεράσει μια ομοειδή της μεγαλύτερων διαστάσεων.

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ του ιμπεριαλισμού, αυτή η διαδικασία συντελείται πολλαπλάσια πιο γοργά και σε μεγαλύτερες διαστάσεις. Τα μονοπώλια, δρώντας σε συνθήκες ανταγωνισμού, και ιδιαίτερα στη διεθνή αγορά, επιδιώκουν διαρκώς την αύξηση των κεφαλαίων τους. Οσο μεγαλώνουν οι διαστάσεις των μονοπωλίων, τόσο διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά, αλλά αυτή η τάση μπορεί να μεταβάλει τη δύναμη ανάμεσά τους. Για παράδειγμα, ένα μονοπώλιο πετρελαίου, μικρότερων διαστάσεων από άλλο, μπορεί να το ξεπεράσει, είτε γιατί έκανε συμφωνίες πώλησης μεγάλων ποσοτήτων σε φτηνότερη τιμή, είτε γιατί ανακάλυψε νέα κοιτάσματα πετρελαίου και έκανε συμφέρουσες συμφωνίες εκμετάλλευσής τους κλπ.

Η ΑΝΙΣΟΜΕΤΡΗ ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού που δρα σ' όλη την ιστορία του. Αλλά στην εποχή του ιμπεριαλισμού, η κυριαρχία των μονοπωλίων εντείνει τις διαφορές στους όρους της απόσπασης του κέρδους στους διάφορους τομείς της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και από τους καπιταλιστές των διαφόρων κρατών. Στα καπιταλιστικά κράτη με ισχυρή οικονομία την εποχή του ιμπεριαλισμού, που έχουν υψηλό βαθμό μονοπώλησης, η συγκέντρωση του πλούτου γίνεται αρκετά πιο γρήγορα, απ' ό,τι σε κράτη με πιο αδύνατη καπιταλιστική οικονομία, που βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση στο σύστημα του ιμπεριαλισμού. Ετσι μεγαλώνει η ανισομετρία ανάμεσά τους. Το ίδιο συμβαίνει και ανάμεσα στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη. Η δράση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης μπορεί να μεταβάλει τη θέση και την ισχύ των καπιταλιστικών κρατών ανάμεσά τους. Ζήτημα, βεβαίως, που μπορεί να γίνει αντιληπτό σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, έως το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο την πρωτοκαθεδρία στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα είχε η Αγγλία, ενώ μετά απ' αυτήν οι ΗΠΑ.

Ο ΛΕΝΙΝ στο έργο του «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» («Απαντα» τ. 26), αναφέρει:«Η δύναμη όμως αλλάζει με την πορεία της οικονομικής εξέλιξης. Υστερα από το 1871 η Γερμανία δυνάμωσε 3-4 φορές πιο γρήγορα από την Αγγλία και τη Γαλλία. Η Ιαπωνία δυνάμωσε δώδεκα φορές πιο γρήγορα από τη Ρωσία... Στις συνθήκες του καπιταλισμού είναι αδύνατη μια ισόμετρη οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων οικονομιών και των διαφόρων κρατών».