Γιατί υπάρχει δυσκολία σήμερα στο καπιταλιστικό σύστημα να αναπαράγει το κοινωνικό κεφάλαιο με τον ίδιο τρόπο, με την ίδια σχετική ευκολία που είχε πριν;

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ του κοινωνικού κεφαλαίου σημαίνει η αδιάκοπη και σε ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις διαδικασία της παραγωγής. Οι καπιταλιστές επιδιώκουν τη συνεχή διεύρυνση της παραγωγής και την απόσπαση ολοένα και μεγαλύτερου ποσοστού κέρδους από την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με την υψηλή οργανική σύνθεση κεφαλαίου (σταθερό/μεταβλητό). Η άνοδος της οργανικής σύνθεσης, επειδή δε συντελείται ταυτόχρονα σε όλες τις επιχειρήσεις ενός κλάδου, ούτε όλων των κλάδων, δίνει τη δυνατότητα, μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, να αυξάνεται η μάζα των κερδών τους, επομένως και το ποσοστό κέρδους, αφού αποκομίζουν πρόσθετο σε σχέση με τις άλλες επιχειρήσεις κέρδος.

ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ της επιστημονικοτεχνικής προόδου και των παραγωγικών δυνάμεων στην καπιταλιστική κοινωνία η τάση είναι να αυξάνει η οργανική σύνθεση κεφαλαίου. Οταν όμως στην πλειοψηφία των επιχειρήσεων ενός κλάδου ή όλων των κλάδων γίνεται υψηλή, τότε το ποσοστό κέρδους πέφτει. Η τάση του ποσοστού κέρδους να πέφτει οξύνει τις αντιθέσεις του καπιταλισμού, οδηγεί σε κρίση.

«Το μέσο - απεριόριστη ανάπτυξη των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας - γράφει ο Κ. Μαρξ - έρχεται σε διαρκή σύγκρουση με τον περιορισμένο σκοπό της αξιοποίησης του υπάρχοντος κεφαλαίου» (Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 3, σελ. 316).

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ και επειδή υπήρχε τεράστια καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, η καπιταλιστική παραγωγή είχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αυτό σήμαινε ευκολία στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου, αφού η κοινωνία μπορούσε να παράγει σε ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις και να καταναλώνει επίσης. Σ' αυτές τις συνθήκες υπήρχε ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, υπήρχε υψηλό ποσοστό κέρδους στις επιχειρήσεις, ευκολία στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου.

ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ του '70 ξέσπασε οικονομική κρίση, η οποία ξεπεράστηκε αλλά η αναζωογόνηση και η άνοδος ήταν αναιμική. Η κρίση επαναλήφθηκε και στη δεκαετία του '80 και του '90, ενώ ξέσπασε ξανά αρχές του 2000. Οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν αρκετά χαμηλοί. Στην Ιαπωνία π.χ. υπήρχε στασιμότητα για μια δεκαετία. Αυτό δείχνει ότι το κεφάλαιο έχει δυσκολίες στην αναπαραγωγή του και οφείλεται στην αδυναμία κατανάλωσης της παραγωγής. Η διέξοδος προς τη διεθνή αγορά (εξαγωγή κεφαλαίων και εμπορευμάτων), για τις ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες, έχει τα ίδια πεπερασμένα όρια κατανάλωσης, άρα και στο να συμβάλει στη διευκόλυνση της αναπαραγωγής.

ΕΠΟΜΕΝΩΣ οι δυσκολίες στην αναπαραγωγή ώθησαν στην εφαρμογή των αντιδραστικών πολιτικών στις ΗΠΑ και τη Βρετανία στη δεκαετία του '80 (θατσερισμός, ριγκανισμός), που ονομάστηκαν νεοφιλελεύθερες και σήμερα εφαρμόζονται παντού με τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις ως μέσο βοήθειας στην αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου. Που οδηγούν στο φτήνεμα του εργάτη για απόσπαση μεγαλύτερης μάζας υπεραξίας, ως μέσο για την ανακοπή της πτώσης του ποσοστού κέρδους. Αλλά και αυτή η διέξοδος για το κεφάλαιο δεν αποφέρει οφέλη, αφού το φτήνεμα του εργάτη, η αδυναμία του να καταναλώνει, οδηγεί στην υπερπαραγωγή και ταυτόχρονα μέρος της συσσώρευσης κεφαλαίου να μένει αδιάθετη (υπερσυσσώρευση), να μην μπορεί να ξαναμπεί στην παραγωγή (δε γίνονται επενδύσεις). Αυτό δείχνει και τα πεπερασμένα όρια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και την αναγκαιότητα για πέρασμα στο σοσιαλισμό.