Κινηματογραφική βδομάδα, που όμοιά της δεν έχουμε ζήσει τα τελευταία χρόνια, με τον πόλεμο να έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο και στην ευρωπαϊκή κινηματογραφική κοινότητα. Τα υπουργεία Πολιτισμού, οι ακαδημίες κινηματογράφου, οι φορείς δηλαδή που καθορίζουν τις κατευθύνσεις στον τομέα του κινηματογράφου, είναι πλήρως εναρμονισμένα με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού η άρχουσα τάξη χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο ως ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία πνευματικής χειραγώγησης των λαών.

Παρακολουθούμε, λοιπόν, το κάλεσμα της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου προς τα διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ για μποϊκοτάζ στον ρωσικό κινηματογράφο να υιοθετείται από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου, που αποκλείει τη Ρωσία από τα φετινά βραβεία της. Το Φεστιβάλ των Καννών, με μια διφορούμενη ανακοίνωση, αποκλείει τις επίσημες ρωσικές αντιπροσωπείες, «αν δεν τελειώσει ο πόλεμος επίθεσης σε συνθήκες που θα ικανοποιήσουν τον ουκρανικό λαό», δηλώνει όμως «ανοιχτό» σε εκείνους τους καλλιτέχνες που καταγγέλλουν «τη βία, την καταστολή και τις αδικίες»...

Φτάνοντας και στα δικά μας, η συνέντευξη Τύπου που δόθηκε για την έναρξη το επόμενο διάστημα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ολοκληρώθηκε με την ανάγνωση του ποιήματος «Παλιά Κριμαία», που «αναφέρεται στον Μεγάλο Λιμό που επέβαλε το σταλινικό καθεστώς στον ουκρανικό λαό στις αρχές της δεκαετίας του '30, οδηγώντας εκατομμύρια ανθρώπους στον θάνατο», όπως επισημάνθηκε.

Τι κι αν έχει αποδειχτεί ότι το συγκεκριμένο ζήτημα βασιζόταν σε ψευδή στοιχεία, που πρώτοι «ανέδειξαν» οι ναζί, τι κι αν έχει αποδειχθεί ότι αυτοί που πραγματικά καταδίκασαν τον λαό της Ουκρανίας στην πείνα ήταν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις... Ολα αυτά είναι μάλλον «ψιλά γράμματα» για τους συντελεστές του Φεστιβάλ.

Η «πολιτιστική παρέμβαση» όμως δεν τελειώνει εδώ, αφού πρόσφατες ουκρανικές ταινίες, συντεταγμένες με τα προτάγματα της ουκρανικής κυβέρνησης και αρκετές από αυτές χρηματοδοτούμενες από κεφάλαια της ΕΕ, σαφώς αντικομμουνιστικές, προβάλλονται τόσο σε αίθουσες όσο και σε φεστιβάλ, ως πράξη στήριξης του ουκρανικού λαού.

Αλλωστε, πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα σε όλους τους αντιπαρατιθέμενους πόλους στην εξελισσόμενη πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία και στην όξυνση της ενδοϊμπεριαλιστικής αντιπαράθεσης παίζει ο αντικομμουνισμός. Τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ και η ουκρανική αστική τάξη επιτίθενται λυσσαλέα στο πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο, την ΕΣΣΔ, και σε ό,τι υποδηλώνει μέχρι σήμερα για τους λαούς όλης της Γης.

Στο πλέγμα των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, οι πολυεθνικοί κολοσσοί «Warner Bros» (WarnerMedia), «Disney» και «Sony» έσπευσαν να ανακοινώσουν ότι αναστέλλονται οι προγραμματισμένες κινηματογραφικές κυκλοφορίες («The Batman», «Morbius», «Turning Red») στη Ρωσία.

Καλείται λοιπόν ο κινηματογραφικός χώρος να διαλέξει ιμπεριαλιστική πλευρά στον πόλεμο αντί να σταθεί με τα δικά του μέσα απέναντί του, να παλέψει για τη διάδοση του πολιτισμού ανάμεσα στους λαούς χωρίς διακρίσεις και απαγορεύσεις, ειδικά σε αυτήν την επώδυνη και επικίνδυνη συγκυρία. Εμείς επιλέγουμε να κλείσουμε αυτήν τη διαφορετική εισαγωγή με το σχόλιο της Πανελλήνιας Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου, που αναφέρει ότι «είναι αντίθετη σε κάθε μορφή πολεμικής εισβολής. Ωστόσο, κάθε επίθεση σε έργα πολιτισμού δεν είναι πολιτισμός...».

Τα δύο τελευταία χρόνια, ο Μπρους Γουέιν βυθίζεται στο σκοτάδι της Γκόθαμ ως ο Μπάτμαν που σπέρνει τον φόβο στις καρδιές των εγκληματιών. Με μόνους συμμάχους τον Αλφρεντ και τον Τζέιμς Γκόρντον, ο μοναχικός τιμωρός εκδικείται για χάρη των συμπολιτών του. Οταν ένας κατά συρροή δολοφόνος στοχεύσει στην ελίτ της πόλης, ένα μονοπάτι από γρίφους οδηγεί την έρευνα του Μπάτμαν στον υπόκοσμο...

Στο πνεύμα των καιρών (και των αγορών βεβαίως) που θέλει τους χάρτινους υπερήρωες να «κλείνουν το μάτι» στις παραδοσιακές αφηγήσεις, να αποκτούν «σάρκα και οστά», να εξανθρωπίζονται στον μέγιστο βαθμό που επιτρέπεται από τους δημιουργούς τους, να έχουν αδυναμίες, αμφιβολίες, εμμονές, τραύματα και πάθη αλλά και πάντα δίκιο... συναντιόμαστε με τον νεαρό άνθρωπο - νυχτερίδα που δεν κρύβεται απλώς στις σκιές, είναι οι σκιές. Σημαδεμένος πάντα από τη δολοφονία των γονιών του αναζητά εκδίκηση και τιμωρία. Και αυτήν τη φορά, όχι όσο στο Joker βέβαια, μας απασχολούν η διαφθορά και οι «συναλλαγές» στις κύριες δομές της εξουσίας. Πολιτικοί, εισαγγελείς, αστυνομικοί, είναι όλοι στον έναν ή τον άλλον βαθμό εμπλεκόμενοι... Κι έτσι, κάπως σαν μια άχρονη και ταυτόχρονα διαχρονική αστυνομική ιστορία, εξελίσσεται η αφήγηση της ταινίας, παίρνοντας ταυτόχρονα και μια πολιτική διάσταση που αγγίζει την ουσία, τόσο - όσο... Οι ώρες που κρατά η ταινία, είναι αρκετές για μια ταινία του είδους με ελάχιστη δράση, όσο δομημένο σενάριο με τις απαραίτητες ανατροπές και εκπλήξεις κι αν έχει...

Ο Α. Κοντσαλόφσκι σε αυτήν την ταινία επιλέγει μια σχετικά άγνωστη ιστορία που «ήρθε στο φως» μετά τις ανατροπές, όταν επί Γιέλτσιν βρέθηκε μια αναφορά σε ένα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της ΕΣΣΔ, το οποίο αναφέρεται σε μια απεργία σε ένα εργοστάσιο στην πόλη Νοβοτσερκάσκ, το 1962, η οποία καταστάλθηκε βίαια. Αν και δεν υπάρχουν αρκετές ιστορικές αναφορές για το γεγονός, ώστε να διασταυρωθεί τι ακριβώς έγινε και σε τι έκταση, εντούτοις αξιοποιείται πολύ συχνά από τη σημερινή καπιταλιστική κυβέρνηση της Ρωσίας, καθώς και από άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα, για να επιτεθούν και να απαξιώσουν την Ιστορία της ΕΣΣΔ. Μάλιστα, έχει στηθεί και μνημείο, στο οποίο έχει απαθανατιστεί και ο σημερινός Πρόεδρος, Πούτιν, να αποτίει φόρο τιμής στα θύματα του «καθεστώτος».

Ο σκηνοθέτης δίνει για ακόμα μια φορά τα διαπιστευτήριά του στο σύστημα, αφηγούμενος με κάθε δυνατή λεπτομέρεια το πόσο καταπιεστικό, απολυταρχικό και εντέλει βαθιά υποκριτικό ήταν το σοβιετικό κράτος που δεν δίστασε να καταπνίξει μια εργατική απεργία σε αυτήν τη μικρή πόλη της Ρωσίας. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποίησε κάθε δυνατό αφηγηματικό μέσο ώστε να «εκπληρώσει» τον στόχο του. Η πείνα θερίζει, οι άνθρωποι φοβούνται, η γραφειοκρατία δεν είναι μόνο παρούσα αλλά και προνομιούχα, οι μυστικές υπηρεσίες βρίσκονται παντού και εκβιάζουν όποιον αρθρώσει μια διαφορετική λέξη, ο στρατός σε εντεταλμένη υπηρεσία πυροβολεί τους «ταραξίες» απεργούς, που μεγάλο ποσοστό τους ήταν πρόσφατα αποφυλακισμένοι για πολιτικούς λόγους, οι νεκροί θάβονται σε άγνωστους τάφους γειτονικών πόλεων. Και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό. Οι νέοι ασφυκτιούν και θέλουν να φύγουν, οι ηλικιωμένοι θυμούνται τους «κακούς» μπολσεβίκους στα χρόνια του εμφυλίου και στρέφονται στον Θεό... Η κλειστοφοβική και παρακμιακή ατμόσφαιρα υποστηρίζεται ακόμα πιο πολύ από τη στάση των ίδιων των πρωταγωνιστών του έργου, που επιλέγουν, θα έλεγε κανείς, συνειδητά να ζουν με χίμαιρες. Ολα είναι ένα ψέμα, μια αυταπάτη, που προτιμούν να πιστεύουν, για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Τελικά, ο σοσιαλισμός που οικοδομήθηκε στην ΕΣΣΔ ήταν, για τον Κοντσαλόφσκι, απλά και μόνο «ένα πουκάμισο αδειανό»...

Είναι άραγε κακό μια ταινία - ακόμα κι αν η ιστορική της ακρίβεια ελέγχεται - να αναδεικνύει στρεβλές πλευρές, αδυναμίες, παρεκκλίσεις στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, που χρήζουν εξέτασης ή κριτικής; Φυσικά και όχι. Αλλωστε, η ίδια η οικοδόμηση του σοσιαλισμού ποτέ δεν ήταν μια ευθεία πορεία. Η συγκεκριμένη, εξάλλου, ταινία αναφέρεται σε μια περίοδο μετά το 20ό Συνέδριο, όταν τα οικονομικά ζητήματα που ετίθεντο για λύση απαντήθηκαν με πολιτικές κατευθύνσεις και μέτρα της αγοράς, και όχι με βάθεμα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, οδηγώντας σε μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Σ' ένα βάθος χρόνου διαβρώθηκε ο πανεθνικός κεντρικός σχεδιασμός προς όφελος της «ιδιοσυντήρησης», επεκτάθηκαν οι αρμοδιότητες των επιχειρήσεων και των διευθυντών τους. Υιοθετήθηκε και ενισχύθηκε το κίνητρο της κερδοφορίας στο επίπεδο της κάθε επιχείρησης, ενισχύθηκαν τα ατομικά χρηματικά κίνητρα και το διευθυντικό πριμ.

Δυστυχώς, όμως, απ' ό,τι φαίνεται, η πρόθεση του σκηνοθέτη δεν είναι να κάνει ένα χρήσιμο έργο για το σήμερα, που θα βοηθά τον θεατή να προβληματιστεί, να βγάλει συμπεράσματα με το βλέμμα στραμμένο στο αύριο. Αντίθετα, προσπαθεί διακαώς να ξορκίσει το κορυφαίο κοσμοϊστορικό γεγονός του 20ού αιώνα, που απέδειξε ότι ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος, ότι μπορεί να οικοδομηθεί μια ανώτερη οργάνωση της κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο...