Κινηματογραφική βδομάδα βουτηγμένη στο πένθος για τους ανθρώπους που χάθηκαν άδικα, αλλά γεμάτη διαδηλώσεις και χιλιάδες φωνές για να μη συγκαλυφθεί η εγκληματική πολιτική του κέρδους. Ούτε οι προβολές του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη, που τελειώνει την Κυριακή, αποτελούν κορυφαίο γεγονός, για τον κινηματογραφικό μας «μικρόκοσμο», όπως άλλες φορές. Γεγονός αποτελούν οι καθημερινές πορείες των φοιτητών και των εργαζομένων της Θεσσαλονίκης για το δίκιο. Αυτήν τη βδομάδα στις αίθουσες έρχεται η Αντιγόνη από τα βάθη του Χρόνου να σταθεί δίπλα μας, δείχνοντάς μας, πάντα επίκαιρη, την αντίσταση και την ανυπακοή στους Κρέοντες ανά τους αιώνες.

Η Αντιγόνη, άριστη μαθήτρια και υποδειγματικό μέλος της κοινότητας, παραβαίνει τον νόμο βοηθώντας τον αδερφό της να δραπετεύσει από τη φυλακή. Καθώς ο κλοιός στενεύει διαρκώς γύρω της, αυτή ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στις αρχές: Στην αστυνομία, στη Δικαιοσύνη, στο σωφρονιστικό σύστημα, αλλά και στον πατέρα του φίλου της, του Αίμονα. Η σθεναρή άρνηση της Αντιγόνης να συμβιβαστεί και να καταπνίξει το προσωπικό περί δικαίου αίσθημα κερδίζει την υποστήριξη των συνομηλίκων της. Απορρίπτοντας μια πρόταση που θα εξασφάλιζε το δικό της μέλλον, η Αντιγόνη επιλέγει την αγάπη και την αφοσίωση στην οικογένειά της, μια οικογένεια μεταναστών.

«Παρανόμησα αλλά θα το ξαναέκανα. Η καρδιά μου λέει να βοηθήσω τον αδερφό μου»...

Την Αντιγόνη την πρωτοείδαμε στην πλατφόρμα του 23ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, μέσα στην πανδημία. Το Φεστιβάλ, γνωστό όπως πάντα για τις εξαιρετικές ταινίες του, και εκείνη τη χρονιά, μας έκλεψε την καρδιά. Ξεχωρίσαμε την Αντιγόνη, και όχι άδικα. Στηριγμένη στον μύθο της αρχαίας τραγωδίας του Σοφοκλή, είναι μια αλληγορία προσαρμοσμένη στο σήμερα με στιβαρή σεναριακή δομή. Η Σοφί Ντεράπ, όταν πληροφορήθηκε το πραγματικό περιστατικό της αναίτιας δολοφονίας ενός νέου ανθρώπου από την αστυνομία στο Μόντρεαλ και τη συνακόλουθη απέλαση του αδερφού του, συγκλονίστηκε και αμέσως σκέφτηκε πώς θα αντιδρούσε μια σύγχρονη Αντιγόνη. Δείχνοντας τον ξεριζωμό μιας οικογένειας από τα πατρογονικά της εδάφη και τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ των μελών της στον τόπο «προσωρινής» κατοικίας τους, καταφέρνει να αναδείξει ότι οι πρόσφυγες δεν χωράνε σε καμιά πατρίδα, είναι παντού απόκληροι και ξένοι. Η Αντιγόνη δεν θα μπει ούτε στιγμή στο δίλημμα να βάλει τον εαυτό της πάνω από την οικογένειά της, να ξεχάσει τις ρίζες της ώστε να ενσωματωθεί στον καινούργιο τόπο και να πάρει άδεια παραμονής, όταν απελαύνουν τον αδερφό της. Πατρίδα της είναι οι άνθρωποί της. Αυτούς επιλέγει, αυτούς υπερασπίζεται με κάθε τίμημα. Η Αντιγόνη δεν μένει σκυφτή. Δεν σιωπά. Ακόμα κι όταν όλοι οι συσχετισμοί είναι εναντίον της, εκείνη ορθώνει το ανάστημά της στην αδικία.

Γιατί να δείτε αυτήν την ταινία με τα παιδιά σας - έφηβους; Γιατί είναι μια ταινία καρδιάς, μια ταινία που θα κάνει τα παιδιά να αναγνωρίσουν στοιχεία του εαυτού τους μέσα στα μάτια της έφηβης πρωταγωνίστριας. Είναι μια ταινία που δείχνει πως όταν κάποιος αγωνίζεται για το δίκιο, δεν είναι μόνος του. Η ακεραιότητα και η αγωνιστικότητα του χαρακτήρα της Αντιγόνης είναι το κλειδί. Σε όλους τους τόπους, σε όλους τους χρόνους.

Ο Παναχί υποδύεται έναν κινηματογραφιστή που προσπαθεί να σκηνοθετήσει μια ταινία στην Τουρκία, ο οποίος αναγκάζεται να παραμείνει σε ένα ιρανικό χωριό κοντά στα σύνορα. Ενώ οι ηθοποιοί του ερμηνεύουν τη δική τους ιστορία απόπειρας διαφυγής στην Ευρώπη, ο Παναχί βρίσκεται αντιμέτωπος με τη δυσπιστία και τις τοπικές παραδόσεις στο χωριό όπου διαμένει.

Ο Τζαφάρ Παναχί είναι ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια του σύγχρονου ιρανικού σινεμά. Φυλακισμένος από την ιρανική κυβέρνηση για τις ταινίες του και για τη συμπαράστασή του στους συναδέλφους του που διώκονται για αντικυβερνητική προπαγάνδα, όπως πρόσφατα ο Μοχαμάντ Ρασούλοφ, έμεινε και πάλι 7 μήνες στη φυλακή και βγήκε με περιοριστικούς όρους μόλις τον περασμένο μήνα μετά από απεργία πείνας.

Στην ταινία του αντικατοπτρίζει τις συνθήκες που γυρίζονται ταινίες κάτω από τη μύτη των αρχών, και τους βγάζει τη γλώσσα. Τους δείχνει ευθαρσώς ότι θα γυρίζει ταινίες με κάθε τρόπο. Κρίνει ευθύβολα τις παραδόσεις που υποβαθμίζουν τον ρόλο της γυναίκας, θίγει το καυτό θέμα της μετανάστευσης και καυτηριάζει τις αρχές του τόπου. Εκφράζει άλλο ένα δριμύ κατηγορώ στο Ιράν αλλά και την Τουρκία. Τι είναι αυτό που δεν έχει η τελευταία του ταινία σε σχέση με τις παλαιότερες, ενώ πραγματεύεται τόσο σπουδαία ζητήματα; Μοιάζει αμήχανη, χωρίς στιβαρό σενάριο, ο ίδιος μοιάζει ιδιαίτερα αποστασιοποιημένος κρατώντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Εν κατακλείδι, εάν κάποιος δεν γνωρίζει την ιστορία του Παναχί δεν θα μπορέσει να καταλάβει μέσα από την ταινία του τα μεγέθη που διακυβεύονται, κι εδώ βρίσκεται η ένστασή μας. Παρ' όλα αυτά, ακόμα κι αν η ιστορία του μας φαίνεται «παλιά», ας αναρωτηθούμε για τον «τρομονόμο» στην Τέχνη. Αυτός σίγουρα θα μας επαναφέρει στο σήμερα.

Ενας ληστής έργων Τέχνης εισβάλλει σε ένα μοντέρνο ρετιρέ στο Μανχάταν για να κλέψει πίνακες ανεκτίμητης αξίας. Ομως, το σύστημα συναγερμού ενεργοποιείται, κλειδώνει αυτόματα κάθε έξοδο και τον παγιδεύει στο διαμέρισμα. Βρίσκεται κλειδωμένος με υποτυπώδες φαγητό, χωρίς νερό, στους 40 βαθμούς ενός χρυσού κλουβιού. Κανείς δεν ξέρει ότι είναι εκεί, κανείς δεν τον βλέπει από τις μεγάλες τζαμαρίες, κανείς δεν πρόκειται να έρθει να του ανοίξει την πόρτα...

Είναι πραγματικά πολύ δελεαστική η υπόθεση του έργου. Αλλο τόσο δελεαστικό είναι αυτός ο ήρωας να ερμηνεύεται από τον σπουδαίο Γουίλεμ Νταφόε, που ήρθε πρόσφατα στη χώρα μας για τις ανάγκες της διαφήμισης της ταινίας. Ομως, με τρεις λέξεις θα περιγράψουμε αυτό που νιώσαμε βλέποντάς την. «Ανθρακες ο θησαυρός». Ουσιαστικά δυνατό σενάριο δεν υπάρχει πέρα από την κεντρική ιδέα. Ο ήρωάς μας περνάει δίπλα από τον θάνατο και δεν εκφράζει κάποιο βαθύ συναίσθημα, ούτε καν μια εσωτερική σκέψη για τη ζωή του. Απλώς προσπαθεί να επιβιώσει σχεδόν αμήχανα και δήθεν «εφευρετικά» στο διαμέρισμα που εγκλωβίστηκε. Πόσο να κρατήσει αυτό τον θεατή στην αίθουσα;

1920. Ενάντια σε κάθε πιθανότητα, ο Πολ Ντεσανέλ, ένας ιδεαλιστής άγνωστος στο ευρύ κοινό, εκλέγεται Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας. Ομως, τα «θεσμικά παιχνίδια» και η αγριότητα των ΜΜΕ βρίσκονται απέναντί του. Ενα βράδυ, πέφτει από το τρένο και εξαφανίζεται...

Βρισκόμαστε στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και παρακολουθούμε την αντιπαλότητα, πάντα μέσα στα αστικά πλαίσια, του Ζορζ Κλεμανσό, πρωτεργάτη της Συνθήκης των Βερσαλλιών το 1919, και του Πολ Ντεσανέλ. Ο Ντεσανέλ, πάντα μέσα στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας, έχει προοδευτικές ιδέες για την εποχή. Ψήφο στις γυναίκες, κατάργηση της θανατικής ποινής κ.λπ., αλλά, όπως φαίνεται στην ταινία, «τρελαίνεται» και παραιτείται λίγους μήνες αργότερα... Αυτό που είναι ουσιαστικότερο όμως ακόμα και από το άγνωστο πορτρέτο του Ντεσανέλ, είναι το παράλληλο πορτρέτο του Ζορζ Κλεμανσό. Χαρακτηριστικά σκιαγραφείται ως ένας αντιδραστικός πολεμοχαρής πρωθυπουργός, γεγονός που αναφέρεται ακόμα και στην ταινία, τόσο για τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, όσο και για το μίσος του για την ΕΣΣΔ, αφού στην πραγματικότητα ήταν οργανωτής της αντισοβιετικής εκστρατείας και υποστήριζε με κάθε τρόπο τους ηγέτες των αντεπαναστατών Λευκοφρουρών. Η ταινία ακροβατεί ανάμεσα στο πολιτικό χρονικό και την κομεντί κι αυτό την εμποδίζει να καταγραφεί ως ιστορικό ντοκουμέντο... αφού σκιαγραφεί τον βασικό πρωταγωνιστή της, Πολ Ντεσανέλ, σαν αλαφροΐσκιωτο οραματιστή... Πώς λοιπόν να πάρεις στα σοβαρά τις δημοκρατικές ιδέες του, όταν η ίδια η ταινία τις «σαμποτάρει»;