Ο Οδυσσέας Ελύτης, στο θέατρο της Επιδαύρου (1979). Από τις αρχές της δεκαετίας του '60, οραματιζόταν την παρουσίαση του «Αξιον εστί» σε αρχαίους σκηνικούς χώρους

Το ηχογραφημένο λαϊκό ορατόριο κυκλοφορεί, τη Μεγάλη Δευτέρα, στις 27 Απρίλη 1964, σε δίσκο βινύλιου από τη δισκογραφική εταιρεία «His Master's Voice». Ομως, μέχρι να φθάσουμε έως τη μεγάλη ώρα, κατά την οποία τα στούντιο εκείνης της εποχής θ' ακούσουν τους μελωδικούς στίχους, που έγιναν τραγούδια του λαού αθάνατα από το δικό του, καταδικό του στόμα, θα σταθούμε στην προετοιμασία αυτού του κορυφαίου πολιτιστικού προϊόντος.

Και θα σταθούμε σε δύο κρίσιμες επιστολές του Οδυσσέα Ελύτη, οι οποίες αποδεικνύουν ότι ο συνθέτης δεν κάνει του κεφαλιού του, το συζητάει με τον ποιητή, αν κι ο δεύτερος παραδέχεται ότι γράμματα μουσικά δεν γνωρίζει.

Γράφονται στα τέλη του 1960, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έχει αρχίσει να «μαυρίζει» με νότες τις πρώτες παρτιτούρες του λαϊκού ορατορίου «Το άξιον εστί». Η πρώτη, με ημερομηνία 14 Νοέμβρη 1960:

«Αγαπητέ μου Μίκη,

Φάκελο με νότες πρώτη φορά έλαβα στη ζωή μου - και αυτό πολύ με συγκίνησε. Μόνον που δεν ήξερα να τις διαβάσω! Τελικά, βρήκα ένα νεαρό σπουδάζοντα μουσική, που μου τις τραγούδησε και μου τις έπαιξε με το ένα δάχτυλο στο πιάνο. Εντυπώσεις: Να σου πω: αν δεν με είχες προειδοποιήσει ότι πρόκειται, όχι για το αρχικό στάδιο, αλλά για τραγούδια, θα έλεγα ότι παραβρίσκω απλές τις μελωδίες ανάλογα με τα κείμενα. Τώρα όμως επικροτώ και χειροκροτώ και ανυπομονώ να τ' ακούσω στην ολοκληρωμένη τους απόδοση. Τι μπορεί να γίνει; Τι σκέπτεσαι; Είμαι αγράμματος στη μουσική, το ξέρεις, και περιμένω να με φωτίσεις. Εγώ πάντως τα βλέπω και σε μία ραδιοφωνική παρουσίαση του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ σαν χορωδιακές στην ανάγνωση των κειμένων. Δεν θα ήθελα όμως να παραμελήσουμε και το άλλο σχέδιο - χωρίς να σημαίνει ότι είναι κάτι βιαστικό. Φτάνει να τόχεις στο νου σου και ξέρω ότι θάρθει, έχω εμπιστοσύνη σε σένα.

Κολάζ του ποιητή, φιλοτεχνημένο το 1968, που εκτίθεται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης (Αρχείο Δημήτρη Καλοκύρη)

Περιμένω απάντηση και οδηγίες και μελλοντικά σχέδια.

Με όλη μου την αγάπη

Οδυσσέας Ελύτης»

Στη δεύτερη επιστολή, με ημερομηνία 16 Δεκέμβρη 1960, ο δημιουργός αυτού του τιτάνιου έργου, το οποίο σφράγισε τη μεταπολεμική λογοτεχνία και δισκογραφία, παρουσιάζεται λιγότερο σφιγμένος και περισσότερο ενθουσιώδης:

«Αγαπητέ μου Μίκη,

(...) Η ώρα του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ εσήμανε πια. Δέκα μήνες έχουν περάσει από την ημέρα που πρωτοκυκλοφόρησε. Κι από κει που όλοι, πέραν από τον στενό κύκλο των μυημένων, έμοιαζαν επιφυλακτικοί και παραξενεμένοι, ξαφνικά, ξεκουμπώθηκαν, ανάσαναν, ξαναγύρισαν στις σελίδες του με περισσότερη αγάπη, ένιωσαν, ενθουσιάστηκαν! Ετσι ακριβώς περίμενα ότι θα γίνει.

Ηξερα ότι χρειαζότανε κάμποσος καιρός ώσπου να εξοικειωθούνε οι περισσότεροι με τις καινοτομίες μου. Τους είχα μετατοπίσει κάπως απότομα σε άλλα εδάφη και ήτανε φυσικό στην αρχή να σαστίσουν. Αλλά εγώ είχα οπλιστεί με υπομονή και περίμενα γιατί ήξερα ότι, όπως πολύ σωστά το είδες με τη διαίσθησή σου, το έργο αυτό είχε μιαν ευρύτατη λαϊκή βάση κι έπρεπε μια μέρα η απήχησή του να είναι ανάλογη. Τώρα, τα πρώτα δείγματα καταφθάνουν: επιστολές από αγνώστους, εκμυστηρεύσεις παλαιοτέρων, άρθρα ενθουσιώδη σε περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας και τέλος το βραβείο.

Σχέδιό του, το οποίο φανερώνει τη φυσιοκρατική εμμονή του στην προσέγγιση του ιστορικού χρόνου (1966)

(...) Απ' ό,τι μου γράφεις πείθομαι ότι τόχεις πιάσει σωστά. Βέβαια η φύση της λαϊκότητας του έργου είναι κάπως ιδιότυπη. Θα χρειαστεί ν' αναπτύξεις μια μεγάλη εφευρετικότητα και να καταφύγεις σε πολλά κόλπα τεχνικής ώστε να εξασφαλίσεις μιαν εναλλαγή τόνων και μια ποικιλία ρυθμών, χωρίς αυτό να γίνει επί ζημία της κυρίαρχης γραμμής που πρέπει να είναι μία και ενιαία. Θα πρέπει από την άλλη μεριά να διατηρήσεις στη λαϊκή της ρίζα τη μελωδία, αλλά συγχρόνως να την ανυψώσεις στο τελετουργικό επίπεδο. Μια λειτουργία εκκλησιαστική έχει κάτι το επίσημο και το υψηλό. Πολλές φορές είναι εντελώς ακατανόητη για τους απλούς ανθρώπους. Ωστόσο, οι απλοί άνθρωποι συγκινούνται, γιατί το ανθρωπιστικό υπόβαθρο, που υπάρχει κάτω από τα ποιητικά λόγια, τους αγγίζει άμεσα. Κάτι τέτοιο φιλοδοξούσα να επιτύχω με το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ και κάτι τέτοιο πρέπει νάχεις υπόψιν σου στη μουσική σου.

Σημείωσε ότι είναι το πρώτο ποιητικό έργο που έγραψα με την ενσυνείδητη πρόθεση να το συνδέσω με μουσική. Η εξέλιξη και διάδοση της μουσικής στα χρόνια μας και η τελειοποίηση της τεχνικής που επιτρέπει στους πολλούς να την πλησιάσουν, δεν μπορούσε να μ' αφήσει ανεπηρέαστον.

Το όνειρό σου ήταν και δικό μου από καιρό: να διοργανωθούν μεγάλες εξορμήσεις μουσικοποιητικές στο ύπαιθρο - γιατί όχι στα αρχαία θέατρα; Προχώρησε εσύ στη δουλειά και όλα θα γίνουν. Μου τόχει διδάξει η πείρα. Αμα υπάρχει το άξιο έργο, βρίσκονται όλα τ' άλλα. Εν καιρώ θ' αρχίσουμε τις ενέργειες (...).

Λεπτομέρεια από άνθη μυγδαλιάς, με πρωινές δροσοσταλίδες (φωτογραφία: Μαρία Αλβανού)

Οδυσσέας Ελύτης».

ΥΓ: Οι μυγδαλιές ανθήσανε και φέτος κι ας μη θύμιζαν σε τίποτα το ποίημα του Δροσίνη.