ΜΕΡΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟ

Αναφέρονται ως συντελεστές, με φωτογραφίες τους, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιώργος Σεφέρης - πριν έναν χρόνο τού είχε απονεμηθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας - και ο Οδυσσέας Ελύτης. Συμμετέχουν ακόμα η Μικρή Ορχήστρα Αθηνών, η Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου και η Λαϊκή Ορχήστρα.

Ωστόσο, ο προγραμματισμός πνίγηκε στα ποτάμια ιδρώτα και υποκρισίας που έχυσε ο τότε πρόεδρος του ΕΟΤ, ο καθηγητής Δημόσιου και Συνταγματικού Δικαίου Γεώργιος Δασκαλάκης (1912 - 1994). Προφανώς και είχε πάρει άνωθεν εντολή από τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος είχε έρθει στην εξουσία με τον πολύχρωμο κομματικό σχηματισμό της Ενωσης Κέντρου.

Τι τα θέλετε όμως, άλλαι αι βουλαί των σοβαροφανών διορισμένων του ΕΟΤ. Ο λαϊκός τραγουδιστής Γρηγόρης Μπιθικώτσης θα χαλούσε τη βιτρίνα του Φεστιβάλ Αθηνών, που «έτρεφε» το κοινό του με αρχαίους δραματουργούς ή με εξέχοντες πρωταγωνιστές της δυτικής μουσικής σκηνής, όπως του αρχιμουσικού Χέρμπερτ Φον Κάραγιαν.

Ετσι, λοιπόν, πανεύκολα, για μια βραδιά χρίστηκε αποδιοπομπαίος τράγος για το ρωμαϊκό ωδείο του Ηρώδου του Αττικού. Το αποτέλεσμα; Η σεφερική «Επιφάνια» και το ελυτικό «Αξιον εστί» πνίγηκαν στα κύματα μιας κατ' επιλογήν τρικυμιώδους θάλασσας - λογοκρισίας. Ολα αυτά σε καιρικές συνθήκες οι οποίες υπάκουαν στο μακρύ φωταυγές καλοκαίρι και στα δροσιστικά βορειοανατολικά μελτέμια.

Μάρτυρας αυτής της κατάπτυστης απαγόρευσης του κατ' όνομα Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού, το δημοσίευμα της προδικτατορικής εφημερίδας «Η Αυγή» της 28ης Ιούνη 1964. Δημοσιεύεται συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη στον μετέπειτα κριτικό κινηματογράφου Νίνο Φένεκ Μικελίδη (με τα αρχικά Ν.Φ.Μ.), στη στήλη «ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΕΧΝΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑ», με τον μαχητικό τίτλο «Γιατί δεν παίζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών το "Αξιον εστί;"». Ο υπότιτλος διευκρινιστικός: «Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΤΟΥ ΟΡΑΤΟΡΙΟ».

Ο συντάκτης το χαρακτηρίζει έργο - σταθμό και αναφέρεται στους δύο βασικούς συντελεστές του. Στη συνέχεια, προτείνει ότι θα πρέπει να παιχτεί στην πατρίδα του συνθέτη. Ωστόσο, τελικά αποφαίνεται ότι το καταλληλότερο μέρος θα ήταν το Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Και ο λόγος; «Ενα έργο που τιμά την Ελλάδα, θα προβαλλόταν έτσι στο ελληνικό και στο ξένο κοινό. Κι όμως, το πρόγραμμα του Φεστιβάλ που δόθηκε τελευταία στη δημοσιότητα (σ.σ. όχι το τυπωμένο, αλλά το λογοκριμένο δελτίο Τύπου που διανεμήθηκε σε συνέντευξη Τύπου) παρέλειψε να περιλάβει στις εκδηλώσεις του ένα θαυμάσιο μουσικό επίτευγμα, για το οποίο ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης έχει πει: "Αυτό το έργο έγινε αφορμή να κάνει ο Μίκης Θεοδωράκης ένα μεγάλο βήμα, όπως πιστεύω, στην εξέλιξη της δουλειάς του. Κάτι περισσότερο - να σημειώσει έναν σταθμό μέσα στη σύγχρονη ζωντανή μουσική μας παραγωγή"».

Κύπριος ο συντάκτης του κειμένου, δεν παραλείπει να θυμίσει στους αναγνώστες του εντύπου ότι από τις δημόσιες ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες της πατρίδας του μεταδόθηκε για πρώτη φορά το λαϊκό ορατόριο «Το άξιον εστί».

Η πρώτη ερώτηση - όπως είναι αναμενόμενο - αναφέρεται στην άρνηση της πολιτείας να το εντάξει στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών.

Και η απάντηση του Μίκη (ο οποίος, να θυμίσουμε, είχε εκλεγεί βουλευτής με την ΕΔΑ): «Περιμένω από τους αρμοδίους του Φεστιβάλ να το αποφασίσουν. Ο ίδιος δεν έχω πάρει καμία πρωτοβουλία».

Αφού γίνεται αναφορά στην ηχογράφηση και στην έμπνευση του έργου, στεκόμαστε στο διά ταύτα. Ο μελοποιός διαβάζει μέσα από το δημιούργημα την εποχή του, που έχει σφραγιστεί από τη δολοφονία του αγωνιστή γιατρού:

«Το "Χελιδόνι" είναι τραγούδι του Λαμπράκη. Του χρόνου θα το τραγουδάγαμε όλοι στην Τρίτη Πορεία». Δηκτικό και κατευθείαν στο πρόβλημα το σχόλιο του Νίνου Φένεκ Μικελίδη:

«Την ανάσταση της Δημοκρατίας (γι' αυτήν την Ανάσταση που θυσιάστηκε κι ο Λαμπράκης, το "σώμα του Μαγιού" όπως το ερμηνεύει ο Θεοδωράκης) θέλουμε να πιστέψουμε όλοι μας. Το παλιό καραμανλικό πνεύμα έκανε την εμφάνισή του στο θέμα Κατσάνη ("Οταν οι Ατρείδες"), το ίδιο καραμανλικό πνεύμα πάει να επικρατήσει στην περίπτωση Θεοδωράκη. Ελπίζουμε έστω και την τελευταία στιγμή ο στενοκέφαλος μονοκομματισμός να παραμεριστεί και να κερδίσει το πνεύμα της δικαιοσύνης. Ο Θεοδωράκης και το έργο του δεν ανήκουν σ' ένα κόμμα. Ανήκουν σ' όλη την Ελλάδα. Στον κάθε Ελληνα και στην κάθε Ελληνίδα. Κι όλοι τους περιμένουν να ακούσουν τη "φωνή" του, μια φωνή που έχει από καιρό ξεπεράσει τα ελληνικά όρια και έχει κατακτήσει το φιλόμουσο κοινό όλου του κόσμου. Μέχρι πότε θα περιμένουμε να μας διδάσκουν οι ξένοι το καθήκον μας; Το "Αξιον Εστί" είναι τιμή για οποιοδήποτε ελληνικό ή ξένο Φεστιβάλ! Αξιο και υπεράξιο!».

Παρά την απαγόρευση της παρουσίασης του κομβικού αυτού δημιουργήματος, ο Μίκης αποστέλλει την Πρωτοχρονιά του 1965 τον δίσκο στον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου!

Από το Καστρί λαμβάνει την ιδιόχειρη απάντηση της 7ης Γενάρη 1965:

«Αγαπητέ Θεοδωράκη,

Ευχαριστώ για το "Αξιον Εστί", είναι πράγματι "Αξιον", έχεις ΧΑΡΙΣΜΑ. Και είναι κρίμα η παρεξήγηση: Τραγουδάς την ελευθερία κι οδηγείς στην άρνησή της.

Γεια χαρά

στον τραγουδιστή

Γ. Παπανδρέου».