Η υπόθεση του Βατοπεδίου έχει μεγάλο βάθος στο χρόνο και είναι μόνο ένα τμήμα του μεγάλου, του διαχρονικού σκανδάλου που αφορά τη μοναστηριακή και γενικότερα την εκκλησιαστική περιουσία. Το νομικό πλαίσιο πάνω στο οποίο στηρίχτηκαν οι «ανταλλαγές» ακινήτων μεταξύ ελληνικού κράτους και Μονής Βατοπεδίου, η βάση της εμπορευματοποίησης, καθορίστηκε με τον Νόμο 1198 (ΦΕΚ 238 1/9/1981) «Περί ρυθμίσεων θεμάτων αναγομένων εις την εκτός του Αθω ακίνητον περιουσίαν των Ι. Μονών του Αγίου Ορους».

Αποκαλυπτική είναι η συζήτηση που έγινε το διάστημα 18-25 Αυγούστου 1981 στη Βουλή, πάνω στο σχετικό νομοσχέδιο που έφερε σε θερινό τμήμα η τότε κυβέρνηση της ΝΔ, μόλις δύο μήνες πριν τις εκλογές της 18ης Οκτώβρη του 1981. Οι ρυθμίσεις αυτού του νόμου όχι μόνο δεν καταργήθηκαν από την κυβέρνηση της «αλλαγής» του ΠΑΣΟΚ αλλά και έγιναν οδηγός για τις μετέπειτα εξελίξεις που δρομολόγησαν και τη σημερινή πραγματικότητα. Την υπόθεση υπενθύμισε κατά την τοποθέτησή της στη Βουλή η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλ. Παπαρήγα, στη συζήτηση για τη σύσταση ερευνητικής επιτροπής για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου.

Οι κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ δεν ενέχονται απλά και μόνο για τη νομιμοποίηση της ιδιοκτησίας της Μονής Βατοπεδίου στη λίμνη Βιστονίδα και τις ανταλλαγές που έγιναν ακολούθως, αλλά κυρίως γιατί νομιμοποιούν την Εκκλησία και τα μοναστήρια να κατέχουν χιλιάδες στρέμματα δασικών εκτάσεων, οικοδομήσιμων εκτάσεων, ελεύθερων χώρων με επίκληση τα διάφορα βυζαντινά «χρυσόβουλα» και τα οθωμανικά «φιρμάνια». Αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται μια μεγάλη «φάμπρικα» λεηλασίας δημόσιας, στην ουσία λαϊκής περιουσίας. Το θέμα αυτό έπρεπε να έχει λυθεί από τα χρόνια της Ελληνική Επανάστασης και με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους.

Τον Αύγουστο λοιπόν του 1981 η τότε κυβέρνηση της ΝΔ έφερε στη Βουλή νομοσχέδιο, που προέβλεπε με ποιο τρόπο και ποιες διαδικασίες θα γίνεται η εκποίηση και η ανταλλαγή περιουσίας που ανήκει στο Αγιο Ορος και ήταν έξω από την περιοχή του Αγίου Ορους. Το ΚΚΕ βέβαια καταψήφισε και αποκάλυψε τη μεθόδευση, το δε ΠΑΣΟΚ καταψήφισε μεν και αυτό αλλά με διαφορετικό σκεπτικό, προδιαγράφοντας έτσι τα όσα ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες.

Ο εν λόγω Νόμος στο άρθρο 1 αναφέρει χαρακτηριστικά: «... αι Ιεραί Μοναί του Αγίου Ορους δύνανται κατόπιν αποφάσεως της Γεροντικής αυτών Συνάξεως, λαμβανομένης κατά πλειοψηφίαν των δύο τρίτων των μελών αυτής, να εκποιούν ή ανταλλάσσουν ίδια αυτών ακίνητα κείμενα εκτός της εδαφικής περιοχής του Αθω, μόνον διά λόγους προφανούς ωφελείας των, ως επί ακινήτων άνευ προσόδου ή όταν διά του τιμήματος της πωλήσεως αντιμετωπίζεται η θεραπεία σοβαρής ανάγκης της Ι. Μονής...». Παρακάτω, στο άρθρο 8, τα μοναστήρια εξισώνονται με το Ελληνικό Δημόσιο: «Αι Ι. Μοναί του Αγίου Ορους εις τας πάσης φύσεως δίκας αυτών (εμπραγμάτους, ενοχικάς, ασφαλιστικών μέτρων κλπ.) τας προκύπτουσας εκ της εφαρμογής του παρόντος, απολαύουν των προνομίων του Ελληνικού Δημοσίου των προβλεπομένων υπό του Κώδικος των νόμων περί δικών του Δημοσίου και των ετέρων ειδικών νόμων».

Ομως, ο νόμος αυτός δεν απέβλεπε μόνο στη νομιμοποίηση της λεηλασίας που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια αλλά και στη νομιμοποίηση των σκανδαλωδών εκποιήσεων μοναστηριακής περιουσίας που προηγήθηκαν, ακόμα και την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974). Ετσι όπως καταγγέλθηκε τότε στη Βουλή (περιέχεται στα πρακτικά της 18/8/81) το συγκεκριμένο νομοσχέδιο ήρθε να νομιμοποιήσει όλες τις εκποιήσεις μοναστηριακών κτημάτων που είχαν προηγηθεί, χαρακτηριστικά αναφέρθηκε το παράδειγμα των 50.000 στρεμμάτων στον Αγ. Νικόλαο Σιθωνίας που δόθηκαν στον Ομιλο Βαρδινογιάννη. Να σημειωθεί ότι υπήρχαν παλαιότερες αποφάσεις, τόσο του Αρείου Πάγου όσο και του Συμβουλίου της Επικρατείας, σύμφωνα με τις οποίες δεν είναι εκποιήσιμη η μοναστηριακή περιουσία που βρίσκεται εκτός από τη χερσόνησο του Αθω. Τα εμπόδια αυτά ήρθε να άρει με έμμεσο τρόπο σχετική αναφορά που περιλαμβάνεται στην Εισηγητική Εκθεση του νομοσχεδίου όπου αναφερόταν: «Οπωσδήποτε όμως κατά τα τελευταία έτη η εκποίησις των εκτός Αθω τοιούτων ακινήτων, ήτις και συνεχίζεται, κατέστη πραγματική κατάστασις». Δηλαδή ό,τι έγινε καλώς έγινε!

Στη συζήτηση εκείνη οι βουλευτές του ΚΚΕ Κ. Λουλές και Κ. Βασάλος ζήτησαν ξεκάθαρα η περιουσία αυτή να δοθεί στους αγρότες για να την καλλιεργήσουν, ενώ οι ενστάσεις από τη μεριά του ΠΑΣΟΚ ήταν εάν απλώς εγείρεται νομικό θέμα με το καταστατικό του Αγίου Ορους ή μήπως αυτά πουληθούν σε ξένους.

Συγκεκριμένα, ο Κ. Λουλές είχε επισημάνει: «Το νομοσχέδιο πάει να καθορίσει αν τα μοναστήρια μπορούν να διαθέτουν τη γη που κατέχουν και πώς θα γίνει αυτό το πράγμα. Πώς θα γίνει, δηλαδή, η εκποίηση αυτής της περιουσίας. Το κομμάτι αυτό της γης που ανήκει στα μοναστήρια του Αγίου Ορους, είναι ένα μικρό κομμάτι απ' το σύνολο της γης που ανήκει στα μοναστήρια και γενικά στην Εκκλησία (...). Από τα 1.300.000 στρέμματα οι 800.000 είναι δασικές εκτάσεις, οι 400.000 βοσκοτόπια και οι 100.000 είναι καλλιεργούμενη ή καλλιεργήσιμη γη».

Αποκάλυψε ακόμα μελέτη ενός διευθυντή του τότε υπουργείου Συντονισμού που έγινε μετά από προφορική εντολή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, με θέμα την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Σε αυτή τη μελέτη γίνεται αναφορά στη Στροφυλιά της Πελοποννήσου και σε έκταση 20.000 στρεμμάτων με παραλία 15 χιλιομέτρων που, όπως κατήγγειλε ο Κ. Λουλές, «αυτήν προσπαθούν να την παζαρέψουν και να τη δώσουν για εκμετάλλευση (...) Αυτή η μελέτη μιλάει για την παραχώρηση 20.000 στρεμμάτων σε ξένους επιχειρηματίες. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε δύο ξένες τράπεζες. Η μια είναι η CHASE MANHATTAN BANK και άλλη η FIRST NATIONAL CITY BANK». Φαίνεται από τότε υπήρχε το «επενδυτικό ενδιαφέρον» για τις περιοχές που καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές του 2007. Ο βουλευτής του ΚΚΕ κατά την ψηφοφορία στις 25/8/81, ο Κ. Βασάλος είχε επισημάνει ότι στόχος του νομοσχεδίου είναι «να περάσει ένα μέρος της κτηματικής περιουσίας του Αγίου Ορους στα χέρια των μονοπωλίων».

Από την πλευρά της κυβέρνησης απάντησε ο Δ. Βουδούρης, υφυπουργός Εξωτερικών, επισημαίνοντας ότι «κατόπιν συνεννοήσεων με τις αρχές του Ορους καταλήξαμε στο προτεινόμενο σχέδιο νόμου ώστε οι εκποιήσεις οι οποίες επιτρέπονται (τα εκτός Αγ. Ορους ακίνητα) να τεθούν υπό τέτοιες προϋποθέσεις ώστε να διασφαλίζεται απόλυτα το συμφέρον των Ιερών Μονών της Ιεράς Κοινότητος του Ορους...». Δηλαδή, πάνω απ' όλα το συμφέρον των Μονών...

Από το ΠΑΣΟΚ, ο τότε βουλευτής Γ. Αλευράς, ανάμεσα στα άλλα ζήτησε μεν να δοθούν οι εκτάσεις στους ακτήμονες αλλά πάντα με προϋπόθεση να υπηρετηθεί το συμφέρον του Αγίου Ορους... Ουσιαστικά, δηλαδή, οι αγρότες να δουλεύουν στα φέουδα των μοναστηριών... Είπε χαρακτηριστικά: «Να εκχωρηθούν αυτές οι εκτάσεις στους ακτήμονες καλλιεργητές αφ' ενός και αφ' ετέρου διά της καλλιέργειας και της μαζικής αποδόσεως να υπηρετηθεί γενικότερα και το εθνικό οικονομικό συμφέρον και αυτού του Αθω».

Στη διάρκεια της ίδιας συζήτησης στη Βουλή τον Αύγουστο του 1981, μέσα από τις τοποθετήσεις βουλευτών βγήκαν στην επιφάνεια διάφορες υποθέσεις σκανδαλώδους εκποίησης μοναστηριακής περιουσίας. Παραθέτουμε τα σχετικά στοιχεία από τα πρακτικά της Βουλής, μέσα από τα οποία αποκαλύπτεται το τεράστιο μέγεθος της όλης υπόθεσης που φθάνει μέχρι τις μέρες μας.

Χαρακτηριστική η φράση βουλευτή ότι στη Χαλκιδική «τα κτήματα αυτά κατά κανόνα δόθηκαν σε ακτήμονες εφοπλιστές». Αναφέρθηκαν οι περιπτώσεις Καρρά, Βαρδινογιάννη, ΝΑΛΙΚΟ και άλλες μικρότερες. Συγκεκριμένα, η ΝΑΛΙΚΟ, μια ξένη εταιρεία βρέθηκε να κατέχει 18.000 στρέμματα στη Σιθωνία. Δίπλα στην έκταση αυτή είναι ο Παναγάκης που αγόρασε 12.000 στρέμματα με 6 εκατ. δραχμές το 1966, δηλαδή 500 δραχμές το στρέμμα από τη Μονή Εσφυγμένου, παρ' όλο που υπήρχε προσφορά 18 εκατ. δραχμών, ο ηγούμενες όμως προτίμησε συγγενικό του πρόσωπο. Ο Βαρδινογιάννης το 1973 αγόρασε 53.800 στρέμματα προς 1.000 δραχμές το στρέμμα από τη Μονή Ξενοφώντος. Η Μονή Ζωγράφου στη Σιθωνία έκανε διαγωνισμό για 18.000 στρέμματα δάσους. Από τη Μονή Αγίου Παύλου ο συνεταιρισμός μηχανικών Πτολεμαΐδας και Κοζάνης πήρε 13.000 στρέμματα. Στην Κρήτη, στη Σητεία, την περίοδο της δικτατορίας συνάφθηκε σύμβαση διάρκειας 49 χρόνων ανάμεσα στη Μονή Τοπλού και στην εταιρεία ΧΥΜΟΦΙΞ ΑΕ και παραχωρήθηκε στην εταιρεία αυτή έκταση 30.000 στρεμμάτων που περιλαμβάνει και το μοναδικό φοινικόδασος της Ελλάδας, το Βάι για καλλιέργεια αμπελιών, τα οποία ποτέ δεν καλλιεργήθηκαν και όλη η συναλλαγή έγινε γιατί τότε δινόταν επιδότηση στα αμπέλια.