Εργα αντίστασης, αγώνα, ελπίδας - φως στο σκοτάδι... Οι νότες τριών μεγάλων δημιουργών, του Σοβιετικού συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, του Αλέκου Ξένου και του Μίκη Θεοδωράκη θα πλημμυρίσουν την Αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ, στον Περισσό, στις 14 Νοέμβρη (8μμ), στη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 90χρονα του ΚΚΕ. Είσοδος ελεύθερη.

Η σπουδαιότερη ελληνική συμφωνική ορχήστρα, ανταποκρινόμενη στην πρόσκληση του Κόμματος, υπό τη μουσική διεύθυνση του αρχιμουσικού και διευθυντή της Βύρωνα Φιδετζή, θα παρουσιάσει: Την «Ενδέκατη Συμφωνία» («1905») του Σοστακόβιτς, που γράφτηκε για να τιμήσει την Επανάσταση του 1905, την οποία έπνιξαν στο αίμα οι τσαρικές δυνάμεις. Το συμφωνικό ποίημα του Αλ. Ξένου «Ο Διγενής δεν πέθανε», γραμμένο στη μετεμφυλιακή εποχή (το 1952) που κυριαρχούσαν οι εκτελέσεις και διώξεις των κομμουνιστών. Το παιγμένο μόλις μία φορά μέχρι σήμερα «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» του Μ. Θεοδωράκη, αφιερωμένο στον κομμουνιστή, σύντροφο του συνθέτη, που εκτελέστηκε το 1948.

Η συναυλία εντάσσεται στο πλαίσιο των πολύμορφων εκδηλώσεων, που διοργανώθηκαν με μεγάλη επιτυχία για τα 90 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ και οι οποίες προχωρούν προς την ολοκλήρωσή τους. Πραγματοποιήθηκαν δραστηριότητες που ανέδειξαν μεγάλες στιγμές της ηρωικής ιστορίας του Κόμματος, μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα για κορυφαίους δημιουργούς, διοργανώσεις που συνέδεσαν το ΚΚΕ με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Τα έργα που θα παρουσιάσει η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στις 14/11 είναι εμπνευσμένα από κορυφαίες στιγμές του λαϊκού και επαναστατικού κινήματος του 20ού αιώνα: Από την Επανάσταση του 1905 στη Ρωσία, στην ΕΑΜική Αντίσταση στην Αθήνα και αργότερα στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, στον απόηχο της δολοφονίας το 1952 του Νίκου Μπελογιάννη από το αμερικανόδουλο αστικό καθεστώς.

«Σ' αυτό το έργο θα ήθελα να εκφράσω την ψυχή των ανθρώπων που πρώτοι χάραξαν το δρόμο για το σοσιαλισμό» έγραφε ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς το 1956, όταν συνέθετε την «Ενδέκατη συμφωνία» του, με θέμα την Επανάσταση του 1905, που πνίγηκε στο αίμα. Με εντολή του τσάρου Νικόλαου Β΄, η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίον των άοπλων διαδηλωτών που είχαν βγει στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης, ζητώντας ψωμί, δικαιοσύνη, ελευθερία. «Με θέλγει πολύ αυτή η περίοδος της ιστορίας της χώρας μας, μια περίοδος που καθρεφτίζεται ζωντανά σε πολλά επαναστατικά εργατικά τραγούδια. Δεν έχω αποφασίσει αν θα παραθέσω αυτούσιες μελωδίες τέτοιων τραγουδιών στη συμφωνία, αλλά η μουσική της γλώσσα θα είναι συγγενής με τα ρώσικα επαναστατικά τραγούδια», έγραφε... Σ' αυτό το σπουδαίο έργο του, ο μεγάλος Σοβιετικός συνθέτης ενσωμάτωσε το λαϊκό τραγούδι «Επέσατε θύματα...», κομμάτι που χιλιοτραγουδήθηκε, σ' όλες τις αντιπολεμικές εκδηλώσεις που έγιναν μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συμφωνική επεξεργασία αυτής της, σπάνιας σε ομορφιά, μελωδίας από τον Σοστακόβιτς είναι ένας μεγαλειώδης θρήνος για τα θύματα της πρώτης επανάστασης. Η «Ενδέκατη Συμφωνία» - σύνθεση της περιόδου 1956-1957 για την οποία απονεμήθηκε στον Σοστακόβιτς το Βραβείο Λένιν, το 1958 - γράφτηκε προς τιμήν της 40ής επετείου της Οχτωβριανής Επανάστασης. Αναμφίβολα αποτελεί όχι μόνο ένα από τα κορυφαία έργα του, αλλά και μία από τις πιο σημαντικές στιγμές της παγκόσμιας μουσικής δημιουργίας.

«Μπορεί να σκοτώσεις τον άνθρωπο, αλλά όχι τις ιδέες του», έλεγε ο αξέχαστος συνθέτης Αλέκος Ξένος, αναφερόμενος στο συμφωνικό του ποίημα «Ο Διγενής δεν πέθανε», έργο εμπνευσμένο από την ηρωική θυσία του Νίκου Μπελογιάννη. «Το έγραψα σε μια ευφορία ψυχής, γιατί είναι ένα έργο αισιόδοξο, (...) παρ' όλα αυτά που περάσαμε, τις κακουχίες, τους φόνους, τα κυνηγητά», σημείωνε ο συνθέτης. Η πρώτη εκτέλεση του έργου έγινε από τη Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡ (1952), σε διεύθυνση Ανδρέα Παρίδη. Ο ίδιος αρχιμουσικός το διηύθυνε στο Λένινγκραντ (1958), όπου ενθουσίασε - «κι ο ίδιος ο Σοστακόβιτς είπε πολλά καλά λόγια», ανέφερε ο Αλ. Ξένος. Το έργο απηχεί την αγωνιστική, ανυπότακτη στάση του μαχόμενου μουσουργού, ο οποίος εμπνεύστηκε από τους αγώνες του λαού μας και υπήρξε ο υμνωδός της Εθνικής Αντίστασης. Πλήθος είναι οι συνθέσεις που αφιέρωσε στο Επος της Αντίστασης. Ανάμεσά τους η σπουδαία «Συμφωνία της Αντίστασης», Οι ύμνοι της ΠΕΕΑ, της Αλληλεγγύης, της ΕΠΟΝ, το «Τραγούδι του Αρη», το «Εμπρός» σε ποίηση Κ. Παλαμά κ.ά. Καλλιτέχνης που πρωτοστάτησε στη συγκρότηση των κρατικών μας ορχηστρών, προώθηση της μουσικής παιδείας, δημιουργία χορωδιών και ενεργό συμμετοχή του λαού στην ερασιτεχνική δημιουργία, ο Αλ. Ξένος συμμετείχε ενεργά στους συνδικαλιστικούς και καλλιτεχνικούς αγώνες των μουσικών. Ως πρώτο τρομπόνι έπαιξε (1930-1967) στις ορχήστρες ΚΟΑ, ΕΙΡ και ΕΛΣ, από τις οποίες διώχτηκε πέντε φορές, αρνούμενος να υπογράψει δήλωση.

Στον εκτελεσμένο, το 1948, κομμουνιστή Βασίλη Ζάννο είναι αφιερωμένο το συμφωνικό έργο του Μίκη Θεοδωράκης «Ελεγείο και θρήνος στο Βασίλη Ζάννο», που γράφτηκε σε δύο τόπους εξορίας (Ικαρία και Μακρόνησο) και αποτέλεσε τη μαγιά για την «Πρώτη Συμφωνία». Εχει παιχτεί μόλις μία φορά (11/5/1952, Αθήνα - «Ορφέας», από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, σε διεύθυνση Φιλοκτήτη Οικονομίδη). Σε προσαρμογή για βιολιά, μαντολίνα και κιθάρες, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1949, στη Μακρόνησο, σε διεύθυνση Μίκη Θεοδωράκη.

Τον Οκτώβρη του 1944, όταν οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα, το οπλοστάσιο της «Luftwaffe», στο Παλαιό Φάληρο, πέφτει άθικτο στα χέρια του Μίκη και της ομάδας του Βασίλη Ζάννου - Γραμματέα της Πολιτοφυλακής Παλαιού Φαλήρου. Η επόμενη συνάντησή τους γίνεται στην εξορία - τον Ιούλιο του 1947, στην Ικαρία - όπου ο Βασίλης Ζάννος, μέσα στην εξαθλίωση, προσπαθεί ακούραστα να κάνει τη ζωή των συγκρατούμενών του πιο υποφερτή. Χαρακτηριστικά όσα αναφέρει ο Μ. Θεοδωράκης στους «Δρόμους του Αρχάγγελου»: «... Ενας νέος κάθεται σ' ένα σκαμνί, κουλουριασμένος. Μάλλον θα πρέπει να πονάει η κοιλιά του. Πάνω στο τραπέζι μια πατάτα.... Αναγνωρίζω τον Βασίλη Ζάννο. Είχα να τον δω από τότε. "Τι έχεις" του λέω; "Πεθαίνω απ' την πείνα" "Και γιατί δεν τρως την πατάτα σου;" "Τη φυλάω μπας κι έρθει κανένας καθυστερημένος". Και όλο το αυτί του, πράγματι προς το μονοπάτι. Ηρθε κι αυτός ο καθυστερημένος κι ο Βασίλης έτρεξε να τον υποδεχτεί. Του 'φτιαξε τόπο να πλαγιάσει και του 'δωσε και την πατάτα του ολόκληρη. Δεν είχα δει ποτέ μου τέτοιο πράγμα...». Στην Ικαρία ο συνθέτης συνδέεται με τον Βασίλη Ζάννο, που ήταν περιφερειακός κομματικός υπεύθυνος. Συναντιούνται κάθε Πέμπτη. «... Μόλις τελειώναμε με τα κομματικά, συνέχιζα με τη μουσική». Εκεί ο Μίκης του τραγουδά τα μουσικά θέματα από την «Ελληνική Αποκριά»...

Την εκτέλεση του Βασίλη Ζάννου ο συνθέτης την πληροφορείται στη δεύτερη εξορία του στην Ικαρία. Τον πιάσανε με την υπόθεση Χρήστου Λαδά. «Στην ασφάλεια... τον είχαν γυμνό και δεμένο πάνω στον πάσσαλο, σαν το Χριστό. Την ημέρα που θα τον εκτελούσαν, μαζί με τον Μακρίδη, τον Ψωμιάδη και τους άλλους, βάλανε στο κελί τους ένα μουσικό... Ηταν γνώριμοι από την Ικαρία... Ο Ζάννος γυρίζει και του λέει: "Μίλησέ μας για τη σχολή των βεριστών". "Τι τις θέλουν τις γνώσεις", σκέφτηκε ο μουσικός, "αφού σε λίγες ώρες τα μυαλά τους θα είναι χώμα;"... Αρχισε να τους λέει για τον Λεονκαβάλο και τον Πουτσίνι. "Και τι είναι αυτό;" να ρωτά ο Βασίλης..."Λες, σκεφτόταν ο μουσικός, και πως αυτό το ερώτημα τον έκαιγε αληθινά, κι έπρεπε οπωσδήποτε να μάθει, ένα μέτρο πριν από το θάνατο"». Πριν την εκτέλεση τους βασάνισαν φρικτά για τελευταία φορά. Οδηγώντας τους προς το εκτελεστικό απόσπασμα, ο Βασίλης Ζάννος φωνάζει: «"Με χορό, σύντροφοι, με χορό και με τραγούδι να πάμε στο θάνατο...". Κι άρχισε να τραγουδάει "Στη στεριά δε ζει το ψάρι"». Στους στρατιώτες που ετοιμάζονται να τον εκτελέσουν λέει: «Αδέρφια, δεν έχουμε μίσος για σας. Πεθαίνουμε για την πατρίδα. Πεθαίνουμε για τη λευτεριά. Πεθαίνουμε και για σας». Μερικοί συγκινούνται τόσο που αρνούνται να στοχεύσουν στην καρδιά. Ενας ασφαλίτης, βρίζοντας, άρχισε να τους γαζώνει με το αυτόματο...