«Μια βδομάδα μόνο»

Το Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, με τη σημερινή του μορφή, έφαγε τα ψωμιά του! Κάθε μέρα που κρατιέται στη... ζωή είναι μια βασανιστική μέρα, τόσο για το ίδιο, όσο και για τους κινηματογραφιστές. Ιδιαίτερα τους Ελληνες. Η οποίοι απουσιάζουν. Και όσοι φτάνουν εδώ, εκτός από ένα δυο «λαμπρά» ονόματα, τυχαίνουν υποδοχής κομπάρσων!

Γιατί, στ' αλήθεια, γίνεται όλο αυτό το νταβαντούρι (δε βρίσκω άλλη λέξη); Γιατί ξοδεύεται τόσο ζεστό χρήμα; Κάποιοι μιλάνε για 9 εκατ. ευρώ. Η παραγωγή δεν παίρνει ούτε τα μισά. Η πρώτη αφορμή, το πρόσχημα σωστότερα, για να μετατραπεί το ζωντανό και αρκετά παραγωγικό εθνικό φεστιβάλ, ένα φεστιβάλ δυναμικό που λάμπρυναν με την παρουσία τους όλα τα γνωστά και λιγότερα γνωστά ονόματα του ελληνικού κινηματογράφου, από εθνικό σε διεθνές ήταν (ποιος τάχα να θυμάται ακόμα το πρόσχημα;) να έρχονται, δήθεν, οι ξένοι, κυρίως δημοσιογράφοι και διανομείς, στους οποίους θα προβάλουμε την κινηματογραφική παραγωγή μας. Και με αυτή την προβολή θα ανοίξουν οι πύλες της ανθρωπότητας για την ελληνική κινηματογραφία. Σαν να μη γνωρίζουμε τους νόμους της αγοράς!

Το πρόσχημα διήρκεσε όσο διαρκούν τα προσχήματα. Από την πρώτη κιόλας χρονιά οι κοσμοπολίτικες πλερέζες έπεσαν! Το Διεθνές ήταν η αφορμή για μια κοσμική συνάντηση. Για διεθνείς δημόσιες σχέσεις μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, οι οποίοι, μάλιστα, άλλαζαν σύμφωνα με τα κόμματα που έρχονταν στην εξουσία! Οι «δικοί» μας καλούσαν συναδέλφους τους (όλων των ειδών) από το εξωτερικό και εκείνοι καλούσαν στα δικά τους φεστιβάλ τους «δικούς» μας. Αυτό το αλισβερίσι συνεχίζεται και σήμερα...

Υπάρχει κανείς να μας πληροφορήσει πόσες ελληνικές ταινίες έκλεισαν ξένες διανομές εδώ στο φεστιβάλ; Πόσοι Ελληνες δημιουργοί βρήκαν ξένους παραγωγούς ή συμπαραγωγούς; Να μας πει σοβαρά αν όλο αυτό το χρήμα που ξοδεύτηκε έφερε τα... λεφτά του; Κανείς δεν υπάρχει, γιατί δεν έγινε καμία σοβαρή εμπορική, έστω, πράξη. Η «αφορμή», λοιπόν, ακυρώθηκε από τα πράγματα. Τότε γιατί, και τι είναι αυτό που κρατάει με το ζόρι στη ζωή ένα φεστιβάλ, που δεν πέτυχε ούτε στο ελάχιστο τους σκοπούς του. Απλό! Υπάρχει, γιατί υπάρχει ο μηχανισμός του, που πρέπει να συντηρηθεί. Ταξίδια, αεροπλάνα, ακριβά ξενοδοχεία, χοροί, πανηγύρια..! Υπάρχει, γιατί η εκάστοτε κυβέρνηση επιθυμεί μια πολιτιστική βιτρίνα. Και η ελληνική κινηματογραφία; Αφήστε την αυτή. Αυτή παραδίδεται, και με νόμο πια, οριστικά στην αγκαλιά του ιδιωτικού κεφαλαίου και στη χυδαία εμπορική ανυποληψία. Η καλή ελληνική κινηματογραφία ενοχλεί! Σκοτώστε την!

Το παραπάνω, πικρό στ' αλήθεια, σχόλιο, είναι και αποτέλεσμα των κακών εντυπώσεων των πρώτων πέντε ταινιών του διαγωνιστικού τμήματος. Τέτοιας ποιότητας ταινίες σε καμία περίπτωση δε δικαιολογούν τόσο ανθρώπινο κόπο (και τόσο χρήμα). Ακόμα και ταινίες που έχουν αρετές, όπως της Σελίνα Μούργκα (Αργεντινή) «Μια βδομάδα μόνο», κυρίως για το θέμα της, δεν πρόκειται να ταράξει τα νερά.

Το ίδιο θα συμβεί και με την ταινία της Ναντίτα Ντας (Ινδία) «Αποχωρισμός». Και αυτή έχει θέμα που καίει. Ομως, δυστυχώς, η οθόνη δε φλέγεται! «Ο τρόφιμος», του Πάολο Βιγιαλούνα (Φιλιππίνες), καταναλώνεται σε... ανομολόγητους έρωτες πρώην φυλακισμένων, στην εξοχή! Στην εξοχή εξελίσσεται και η ταινία του Ρουμάνου Αντριάν Σιτάρου, «Κυριακάτικο ψάρεμα». Κουβέντα, κουβέντα. Κινηματογράφος - ραδιόφωνο δηλαδή!

Αφήσαμε τελευταία τη μια από τις δυο ελληνικές ταινίες που συμμετέχουν στο διαγωνιστικό (την άλλη δεν την είδαμε ακόμα). Η ταινία του Αλέξανδρου Αβρανά, που ακούει στον αγγλικό τίτλο «Without», διακρίνεται από μια... πρωτοτυπία. Η φόρμα της είναι για άλλο θέμα! Τα πλάνα της, οι θέσεις της μηχανής, τα στραβά κάδρα, οι φωτισμοί, οι θόρυβοι (ήχοι), οι μουσικές, ακόμα και το παίξιμο των ηθοποιών, απαιτούσαν μια αστυνομική, κατασκοπευτική, κάποια τέτοιου είδους ιστορία τέλος πάντων. Δυστυχώς ο σκηνοθέτης «έσπρωξε» μέσα σε αυτή την αρκετά εξεζητημένη φόρμα μια μικρή και τετριμμένη μελό ιστορία. Και ο θεατής αναγκαστικά εκνευρίζεται ή, στη χειρότερη περίπτωση, βαριέται.

«Πάρβας, άγονη γραμμή»

Οι ελληνικές ταινίες έδειξαν τη δυναμική τους. Θα αναφερθούμε, κυρίως, σε τρία αξιοπρόσεκτα ντοκιμαντέρ.

Στη «Μακρόνησο» η Εύη Καραμπάτσου και ο Ηλίας Γιαννακάκης καταγράφουν έντιμα την ιστορία της Μακρονήσου. Η κινηματογράφηση δημιουργεί μια δραματοποίηση, ξεπερνώντας τα στενά όρια της ρεπορταζιακής αφήγησης και κάνοντας υψηλής τέχνης κινηματογράφο.

Δύο τάσεις υπάρχουν, παγκοσμίως, στο ντοκιμαντέρ. Η μία είναι το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ και η άλλη ο κινηματογράφος - αλήθεια. Και οι δύο υπάρχουν στο Φεστιβάλ, με δύο πολύ καλές ταινίες.

Η μία είναι η ταινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη». Αυτή η συνάντηση δεν έγινε ποτέ. Το μόνο πραγματικό γεγονός είναι ο λογιστής, ο οποίος πήγε στην Αμερική, γέρος επέστρεψε για να μείνει μόνιμα στην Αρκαδία και φιλοδόξησε να γίνει συγγραφέας. Μέσα από αυτό το πραγματικό γεγονός συναντώνται η ζωή και το έργο των Καβάφη και Πεσσόα, αλλά και το κλίμα της εποχής τους. Εδώ έχουμε μια δραματοποίηση, όπως στους Ρους, Μαρκέρ και Φλάερτι. «Εισπράττουμε» την ποίηση των έργων των δύο μεγάλων λογοτεχνών και έτσι το ντοκιμαντέρ αποκτά όλες τις αρετές του κινηματογράφου.

Την ίδια καλλιτεχνική γοητεία έχει η ταινία του Γεράσιμου Ρήγα «Πάρβας, άγονη γραμμή». Είναι κινηματογράφος - αλήθεια, όπως στον Βερτόφ και στο «direct cinema». Βλέπουμε τη ζωή του καφετζή Πάρβα, στην Αμοργό. Η κάμερα παρακολουθεί διακριτικά τη ζωή του και των φίλων του. Ουσιαστικά καταγράφεται η ζωή στην Αμοργό. Η επαφή με τη φύση, η ηρεμία και η γαλήνη που βγαίνουν από τις κουβέντες των Αμοργιανών. Μετά το θάνατο του Πάρβα η ζωή συνεχίζεται, κάτι που δείχνει η κινηματογράφηση, καταγράφοντας μετέπειτα γεγονότα. Η δραματοποίηση γίνεται στο μοντάζ και οι μεσότιτλοι, με τη «λογική» του βωβού κινηματογράφου, επιβάλλουν το σεβασμό προς το υποκείμενο της έρευνας.

«Η νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη»

Οι αδελφοί Νταρντέν

Γροθιά στο στομάχι είναι οι ταινίες των Βέλγων αδερφών Νταρντέν, με την οξεία κριτική μέσα από μια αισθητική απογυμνωμένου ρεαλισμού.

Στη διάλεξη του Λικ Νταρντέν (θα του απονεμηθεί το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος») τονίστηκε ότι εξαρχής είχαν επίκεντρο την κινηματογράφηση ανέργων, μεταναστών και νέων με βίαιη ενηλικίωση, μέσα σε μια πολιτική πραγματικότητα. Το πολιτικό σινεμά γι' αυτούς συνοψίζεται σε ένα ηθικό δίλημμα, στο πώς θα αντιδράσει κάποιος μπροστά σε ακραίες καταστάσεις.

Τη διαφορά ντοκιμαντέρ - μυθοπλασίας, την τοποθετεί κυρίως στην αντιμετώπιση του ηθοποιού. Αναφερόμενος στον Κασσαβέτη, αναγνώρισε ομοιότητες, κυρίως στη χρήση μεγάλης διάρκειας πλάνων, για την αποφυγή του κατακερματισμού των σκηνών στο μοντάζ, ώστε να επιτυγχάνονται πιο αυθόρμητες ερμηνείες. Τηρούν τη χρονολογική σειρά του σεναρίου για να υπάρχει μια εμφανής ενότητα, απ' όπου μπορούν να προκύψουν διαφορετικές καταστάσεις και αλλαγές.

Στο αφιέρωμα θα προβληθούν ταινίες από το «Falsch» (1986), οι βραβευμένες με «Χρυσό Φοίνικα» στις Κάννες «Ροζέτα» και «Γιος», μέχρι και η «Σιωπή της Λόρνα», που κέρδισε το Βραβείο Σεναρίου στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών, με πρωταγωνίστρια μια νεαρή Αλβανίδα, που πείθεται να συμμετάσχει σε ένα δαιμόνιο σχέδιο: Λευκό γάμο με έναν νεαρό τοξικομανή, ώστε να αποκτήσει τη βελγική υπηκοότητα και αφού βγει από τη μέση ο νεαρός, να παντρευτεί έναν Ρώσο μαφιόζο, που πληρώνει πολλά για να κερδίσει κι αυτός την υπηκοότητα... Μια σκληρή ταινία που θυμίζει την κινηματογράφηση της «Ροζέτα», όπου η κάμερα ακολουθεί, με κοντινά πλάνα, ανελλιπώς, χωρίς ανάσα, την κεντρική ηρωίδα, μεταγγίζοντας τα δυσάρεστα συναισθήματά της και στο θεατή.