Οταν συζητάμε ζητήματα θεωρίας χρειάζεται υπομονή, επιμονή και ερευνητική προσπάθεια. Τα κείμενα να βοηθούν όλα τα μέλη του Κόμματος να συμβάλλουν στη συζήτηση, ώστε να αφομοιώνονται. Χρειάζεται η διατύπωση των Θέσεων, οι οποίες αφορούν στη θεωρία και επιδρούν στη διαμόρφωση της στρατηγικής και της τακτικής του Κόμματος, να είναι ακριβής, σαφής και ολοκληρωμένη, ώστε να μην υπάρχει περιθώριο παρερμηνείας.

Θεωρώ ότι οι Θέσεις της ΚΕ χρήζουν βελτίωσης στη διατύπωση των εκτιμήσεων, ώστε να συμβάλουν περισσότερο στην καθημερινή δράση για τη συσπείρωση ευρύτερων λαϊκών δυνάμεων στα μέτωπα πάλης, στην οικοδόμηση του ΑΑΔΜ και στην προώθηση της στρατηγικής του Κόμματος για το σοσιαλισμό, με τις βασικές κατευθύνσεις, που δίνει το Πρόγραμμα. Ξεχωρίζω κάποιες απ' τις παρατηρήσεις.

Α) Η διατύπωση για ΝΕΠ: «H πραγματοποίηση ελιγμών ...σε ορισμένες περιπτώσεις από ειδικές συνθήκες, δεν αποτελεί νομοτελειακό χαρακτηριστικό ...της διαδικασίας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης», νομίζω ότι δεν αποδίδει ολοκληρωμένα το χαρακτήρα της ΝΕΠ και ίσως τον αλλοιώνει.

Η ΝΕΠ αποτελεί τακτική της δικτατορίας του προλεταριάτου για το πρώτιστο καθήκον, τη διατήρηση και ενίσχυση της συμμαχίας του προλεταριάτου με την αγροτιά και τη μικροαστική εργαζόμενη μάζα, ώστε να ενισχύεται η δρομολόγηση της επίλυσης και άλλων άμεσων καθηκόντων για το χτίσιμο της σοσιαλιστικής οικονομίας από τα θεμέλια. «...είναι η πολιτική, του κόμματος, που επιτρέπει την πάλη των σοσιαλιστικών και των καπιταλιστικών στοιχείων και αποβλέπει στη νίκη των σοσιαλιστικών ενάντια στα καπιταλιστικά. ...η ΝΕΠ άρχισε μονάχα με υποχώρηση, που είναι όμως έτσι υπολογισμένη, ώστε στην πορεία της υποχώρησης να ανασυγκροτήσουμε τις δυνάμεις και να περάσουμε στην επίθεση»¹. Και ο Λένιν εξηγεί: « ...το ζήτημα - τόσο το θεωρητικό, όσο και το πρακτικό - είναι να βρούμε τις σωστές μεθόδους για να κατευθύνουμε την αναπόφευκτη (σε ορισμένο βαθμό και για ορισμένο διάστημα) ανάπτυξη του καπιταλισμού στην τροχιά του κρατικού καπιταλισμού...».²

Σε σχέση με το αναγκαίο μόνο «σε ορισμένες περιπτώσεις», ο Λένιν γράφει: « ...το καθήκον αυτό είναι ένα από τα πιο δύσκολα καθήκοντα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, που θα μπουν μπροστά σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες - με εξαίρεση ίσως μόνο την Αγγλία. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, αν είναι εκεί πάρα πολύ μικρή η τάξη των μικρογεωργών - ενοικιαστών γης, είναι όμως εξαιρετικά μεγάλο το ποσοστό των εργατών και των υπαλλήλων που ζουν κατά μικροαστικό τρόπο, επειδή εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σαν πραγματικοί σκλάβοι στις αποικίες που "ανήκουν" στην Αγγλία»³.

Και ο Στάλιν λέει: «...Μπορούν να αποφύγουν τη ΝΕΠ οι καπιταλιστικές χώρες, έστω και οι πιο αναπτυγμένες απ' αυτές, στην περίοδο του περάσματος απ' τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό; Νομίζω πως δεν μπορούν. ... η ΝΕΠ είναι αναπόφευκτη φάση της σοσιαλιστικής επανάστασης σε όλες τις χώρες»⁴.

Συνεπώς, στο πλαίσιο της στρατηγικής και τακτικής, αυτή η πολιτική είναι μια σωστή και αναγκαία υποχώρηση. Εφόσον ο εχθρός είναι ισχυρός, η υποχώρηση είναι αναπόφευκτη, άρα αποφυγή μιας μάχης χαμένης εκ των προτέρων, ώστε να διατηρήσει η πρωτοπορία τις δυνάμεις και τις εφεδρείες της.

Οπότε πιο σωστά στις εκτιμήσεις του '95 λέμε: «Η επιλογή αυτή ήταν υποχρεωτική στη μεταβατική περίοδο, όπου η νέα εξουσία έπρεπε να οικοδομήσει τις βάσεις του σοσιαλισμού στο έδαφος των καπιταλιστικών σχέσεων...»⁵. Γι' αυτό θεωρώ σωστά στο πρόγραμμα του Κόμματος, διατυπώνεται η κατεύθυνση: «...Η σοσιαλιστική εξουσία ...αξιοποιεί τις εμπορευματοχρηματικές σχέσεις στα πλαίσια της σχεδιασμένης παραγωγής και της κοινωνικής ιδιοκτησίας, με στόχο το βάθεμα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. ...ανάλογα με τις συνθήκες και τα προβλήματα, που έχει να αντιμετωπίσει, μπορεί να επιτρέψει, κάτω από όρους, τη δράση ενός μέρους κεφαλαίου, του μη μονοπωλιακού...»⁶, ερμηνεύοντας τις συνθήκες και τους συσχετισμούς στην περίοδο μετάβασης από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό.

Β) Στη Θέση 27 αναφέρεται ότι δεν υπάρχει ενδιάμεσο κοινωνικό σύστημα. Είναι σωστό. Γιατί όμως λέγεται με τέτοιο απόλυτο τρόπο ότι δεν υπάρχει και ενδιάμεση πολιτική εξουσία; Αν το δούμε στατικά, μεταφυσικά, τότε έτσι είναι. Ομως θεωρώ ότι εξετάζοντας διαλεκτικά το ζήτημα, προκύπτει το ερώτημα: μπορεί να υπάρξει κυβέρνηση, στο έδαφος της καπιταλιστικής κυριαρχίας, που να αντιμάχεται τον ιμπεριαλισμό; Νομίζω ότι μπορεί. Πώς θα χαρακτηρίσουμε αυτή την πολιτική εξουσία, αυτή την κυβέρνηση; Ο Λένιν γράφει ένα μήνα πριν τον Οκτώβρη: «...Πάρτε όμως αυτό τον ίδιο θεσμό και καλοσκεφθείτε τη σημασία του μέσα σ' ένα επαναστατικό-δημοκρατικό κράτος. ...δεν είναι ακόμη σοσιαλισμός, όμως δεν είναι πια και καπιταλισμός. Είναι ένα τεράστιο βήμα προς το σοσιαλισμό...»⁷. Τέτοια θεωρώ την κυβέρνηση του Μετώπου, που θα κληθεί να συμβάλει στην όξυνση της ταξικής πάλης, στο άνοιγμα του δρόμου για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Θα είναι μια πορεία αντιφάσεων και σκληρών ταξικών αναμετρήσεων, όπου σε κάθε φάση και στιγμή θα κρίνεται η ενίσχυση της λύσης των αντιθέσεων με την έφοδο προς τα μπρος για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Το αν θα διαρκέσει για μικρό ή μεγάλο διάστημα είναι σχετικό. Χρειάζεται να το βλέπουμε διαλεκτικά, γιατί καθορίζεται από την πράξη, που δε θέτει συγκεκριμένα όρια.

Ενα τέτοιο αξιοπρόσεκτο φαινόμενο θεωρώ τις αντιιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική, οι οποίες, από την άποψη του χαρακτήρα της εξουσίας, δεν είναι ούτε καθαρά αστικές ούτε σοσιαλιστικές. Διευκολύνουν τη δράση των κομμουνιστών και της εργατικής τάξης για το σοσιαλισμό με ανοιχτό το τι θα επικρατήσει. Παρακολουθώντας τη διαλεκτική εξέλιξη και τη λύση των αντιθέσεων, να προσπαθούμε να βγάζουμε σωστά συμπεράσματα για εμπλουτισμό της στρατηγικής και της τακτικής με Μ-Λ τρόπο.

Γ) Χρειάζεται να τονίσουμε ότι: Η πάλη για την ειρήνη ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, αποτελεί σημαντικό καθήκον για την εργατική τάξη και βασικό καθήκον της πάλης των κομμουνιστών. Νομίζω ότι αυτό εξέφραζε η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης, για την οποία αναπτύχθηκε σκληρή ιδεολογική διαπάλη μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα. Από τη μια, οι δεξιές οπορτουνιστικές θέσεις τόνιζαν ότι ο ιμπεριαλισμός έπαψε ν' αποτελεί πηγή απειλής πολέμου. Από την άλλη ο μικροαστικός επαναστατισμός έφτανε στο σημείο να υποστηρίζει ότι, ένας παγκόσμιος πόλεμος, θα ωφελούσε το σοσιαλισμό. Και οι δύο αντιλήψεις αντιμετωπίστηκαν από τις συνεπείς κομμουνιστικές δυνάμεις. Αλλά δυστυχώς συνέβαλαν στη διάσπαση του κομμουνιστικού κινήματος.

Συνεπώς, δε νομίζω ότι οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού απομακρύνθηκαν από τη θέση για την επιθετική φύση του ιμπεριαλισμού. Αντίθετα. Η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης σ' αυτό ακριβώς στηριζόταν. Με τη σταθερότητα σ' αυτή τη γραμμή το κομμουνιστικό κίνημα, από την περίοδο της Διεθνούς, απέσπασε σημαντικές νίκες σε βάρος του ιμπεριαλισμού όπως: τα αντιφασιστικά μέτωπα και η νίκη ενάντια στο φασισμό, το πέρασμα χωρών στο αντιιμπεριαλιστικό και στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, η Διάσκεψη του Ελσίνκι, η εμφάνιση ενός ισχυρού αντιπολεμικού φιλειρηνικού κινήματος. Ισως πρέπει να τονιστεί περισσότερο η προσφορά της ΕΣΣΔ και των σοσιαλιστικών χωρών στην πάλη για την ειρήνη, που αδυνάτισε μετά τις ανατροπές.

Οι θετικές εξελίξεις και οι νίκες του σοσιαλισμού, θεωρώ ότι, ίσως, συνέβαλαν στην υπερτίμηση της βελτίωσης των συσχετισμών, σε επιπόλαια σιγουριά για αδυνάτισμα του ιμπεριαλισμού και υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του σοσιαλισμού, άρα σε χαλάρωση της επαγρύπνησης. Πάντως όχι σε συνειδητή υποχώρηση για τη φύση του ιμπεριαλισμού. Θα ήταν λάθος μια τέτοια εκτίμηση, δικαίωση της πολεμικής του οπορτουνισμού.

Τέλος, ελπίζω ότι το Συνέδριο, οι αποφάσεις του θα δώσουν εφόδια στα μέλη και στους οπαδούς για συσπείρωση πλατιών λαϊκών μαζών και για ενίσχυση της ικανότητας του Κόμματος να συνδέεται, να πλησιάζει, και ως ένα βαθμό, να συγχωνεύεται με την πιο πλατιά μάζα των εργαζομένων, πρωτίστως την εργατική τάξη.

Σημειώσεις:

1. Στάλιν, Ζητήματα Λενινισμού, σελ. 194-195 2. Απαντα, τόμος 43, σελ. 222-223 3. Απαντα, τόμος 44, σελ. 6 4. Απαντα, τόμος 11, σελ. 167-168 5. Υλικά πανελλαδικής συνδιάσκεψης, σελ. 37 6. Πρόγραμμα, σελ. 48 7. Η καταστροφή που μας απειλεί..., ΠΡΟΓΚΡΕΣ, σελ. 42

Η βαρβαρότητα του καπιταλισμού που βιώνει ο λαός μας, όπως όλοι οι λαοί της Γης, βάζοντας τη σφραγίδα του σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, οδηγεί αναπότρεπτα στη συνειδητοποίηση, από πλατιά στρώματα της κοινωνίας, του πολιτικού αδιεξόδου. Η απόρριψη των κομμάτων εξουσίας για μια λύση στα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα περικλείει, είτε συνειδητά είτε όχι, την απαξίωση του συστήματος που η άρχουσα τάξη εκφράζει. Και μπαίνει το ερώτημα από ολοένα και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα: ποια η εναλλακτική λύση; Σ' αυτό καλείται να απαντήσει το Κόμμα. Δηλαδή στο αγωνιώδες ερώτημα ενός μεγάλου πλέον μέρους της κοινωνίας, πράγμα που πολλαπλασιάζει την ιστορική ευθύνη του μπρος στο 18ο Συνέδριο.

Για τούτο ο προσυνεδριακός διάλογος τόσο μέσα στο Κόμμα όσο και ο δημόσιος, μέσα από το γραφτό Τύπο του κόμματος, πρέπει να αποκτήσει όλη τη βαρύτητα που απορρέει από την παραπάνω διαπίστωση; ουσιαστικός, ανοιχτός και τέλος ικανός να συμβάλλει στην τελική διαμόρφωση των ντοκουμέντων. Αφορισμοί και ακραίες αντιδράσεις (όπως δηλώνουν κάποια κείμενα συντρόφων) δεν ανταποκρίνονται στην ιδεολογικο-πολιτική ανάλυση που απαιτείται μπρος στην όποια κριτική.

Κι όπως λέει ο σύντροφος Νικολαΐδης («Ρίζος» 9/1) «ας ξεκινήσουμε με τη συμφωνία ότι κάθε άποψη πρέπει να παίρνεται υπόψη, να φθάνει μέχρι την κεντρική καθοδήγηση, κλπ».

Πολλαπλά λοιπόν σημαντική η επεξεργασία και δημοσιοποίηση των θέσεων της ΚΕ για το Σοσιαλισμό.

Σημαντική για τα μέλη: αποτελεί εργαλείο για την κομματική δουλειά, ιδεολογική και πολιτική, στην επαφή μας με τον κόσμο, δίνει τη δυνατότητα να απαντηθούν ερωτήματα και προβληματισμοί που μπαίνουν συστηματικά σε κάθε συζήτηση για το Πρόγραμμα του Κόμματος και την πολιτική του.

Ομως δε φθάνει αυτό. Θα πρέπει να αποτελέσει έναυσμα για μονιμότερη συζήτηση της γενικής πολιτικής μας μέσα στις ΚΟΒ, ώστε να λειτουργήσουν αυτές σαν πραγματικά κύτταρα παραγωγής ιδεών, με αίσθημα συμμετοχής στη διαμόρφωσή της και συνακόλουθα με οξύτερο αίσθημα ευθύνης και συνυπευθυνότητας.

Σημαντική επίσης, γιατί η σοσιαλιστική οικοδόμηση, όποτε γίνει, αφορά ολόκληρη την κοινωνία (για καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση μιλάει ο Μαρξ). Το στοιχείο αυτό, ο χαρακτήρας δηλαδή του Σοσιαλισμού ως κοινωνική επανάσταση πρέπει να διαπερνά τις θέσεις, έτσι ώστε να έχουν αυτές απήχηση σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, να γίνει μ' άλλα λόγια αντιληπτό ότι οι θέσεις και το Συνέδριο δεν είναι μια κλειστή υπόθεση των κομμουνιστών. Μόνο τότε θα έχουμε πετύχει το στόχο μας για το ανέβασμα της πολιτικής συνείδησης του λαού, για να γίνει ορατή η αναγκαιότητα της συγκρότησης Μετώπου πάλης με προοπτική τη μόνη δυνατή αλλαγή, το Σοσιαλισμό.

Για τις Θέσεις έχουν γραφτεί ήδη πολλά.

Θα σταθώ σε ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί πολλούς, μέσα κι έξω από το Κόμμα: πώς μπόρεσε να γίνει η ανατροπή του σοσιαλισμού «σε μια χώρα με 20 εκατομμύρια κομμουνιστές και 40 εκατομμύρια κομσομόλους», όπως είπε σε ομιλία του στέλεχος του ΚΚΡΟ στο πρόσφατο Συνέδριο του Κόμματός τους.

Η απόδοση όλων σχεδόν των αδυναμιών του ΚΚΣΕ που οδήγησαν στην ανατροπή του σοσιαλιστικού κράτους, βασικά στην οικονομία, όπως βγαίνει από τις Θέσεις, οδηγεί στην υποτίμηση των πολιτικών επιλογών της ηγεσίας. Λάθη και παρεκκλίσεις πάντα θα υπάρχουν, δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε ότι είναι αναπότρεπτα. Είναι σίγουρο ότι υπήρξαν, όπως διαπιστώνουν οι Θέσεις, όμως αν δε διορθώθηκαν είναι γιατί δε λειτούργησαν οι δικλίδες ασφαλείας; Ο εργατικός λαϊκός έλεγχος. Αιτία: η απομάκρυνση, λέμε, της εργατικής τάξης από τον έλεγχο και από την άσκηση της εξουσίας της.

Αυτό είναι μια διαπίστωση, το γιατί όμως δεν απαντάται. Δεν ανιχνεύονται οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στην απραξία την εργατική τάξη, που κανένας δεν αντέδρασε.

Είναι θετική η αναφορά, στη θέση 38, θεσμοθέτησης της «απρόσκοπτης άσκησης κριτικής». Ομως είναι γνωστό ότι κριτική υπήρξε στην ΕΣΣΔ, κι είναι άλλο τόσο γνωστές οι συνέπειες.

Και τούτο γιατί η θεσμοθέτηση της κριτικής δεν εξασφαλίζει την υλοποίησή της αν δε διαπνέει όλες τις βαθμίδες της κομματικής ιεραρχίας, τόσο τις κατώτερες στο επίπεδο των κομματικών οργανώσεων όσο και στο επίπεδο της ηγεσίας.

Με αυτά τα δεδομένα, η παραπέρα μελέτη της σχέσης του Κόμματος με την εργατική τάξη, η λειτουργία του Κόμματος και του κράτους στο επίπεδο της ηγεσίας θα πρόσφερε θετική εμπειρία και για το σήμερα.

Καταληκτικά νομίζω ότι οι Θέσεις 38 και 39 χρειάζονται μεγαλύτερη επεξεργασία και σαφήνεια σ' ό,τι αφορά τα μέσα εξουσίας και ελέγχου που θα διαθέτει η εργατική τάξη, τη συγκρότηση και λειτουργία του κράτους, και στη θέση 39 εκτενέστερη αποσαφήνιση του ρόλου του Κόμματος.

Η βεβαίωση του επιλόγου για συνέχεια στη μελέτη και έρευνα, πράγμα που κατ' επανάληψη επισήμανε η ΓΓ της ΚΕ στις τοποθετήσεις της, με τη συνδρομή και της αυθεντικής προοδευτικής διανόησης, αποτελεί αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον.