Το ΚΚΕ, η ΕΑΜική Αντίσταση και το μεταπολεμικό ελληνικό θέατρο έχασαν μια μεγάλη μορφή. Την Αλέκα Παΐζη. Μια μορφή, ανάμεσα στις πολλές, στη χορεία των σπουδαίων, «δεμένων» με τους απελευθερωτικούς αγώνες του λαού μας στην κατοχή, στον εμφύλιο και στην επτάχρονη δικτατορία, ανυποχώρητων, παρά τις μακρόχρονες και πολύμορφες δοκιμασίες που υπέστησαν και αταλάντευτων, μέχρι τελευταίας πνοής, κομμουνιστών καλλιτεχνών. Καλλιτεχνών μεγάλου μεγέθους όπως οι Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος και ο Γιάννης Ρίτσος, τον οποίο η Αλέκα Παΐζη «πάει» πια να «συναντήσει» και να του ψιθυρίσει τη «Σονάτα του σεληνόφωτος», την οποία επρόκειτο να ερμηνεύσει φέτος στο Εθνικό Θέατρο.

Η Αλέκα Παΐζη υπέκυψε χτες τα χαράματα (01.00), στο σπίτι της, μετά από πολύμηνα προβλήματα υγείας (λόγω καταγμάτων, εγκεφαλικού επεισοδίου και επιπλοκών) και εισαγωγή σε νοσοκομεία.

Η Αλέκα Παΐζη γεννήθηκε στην Κρήτη (30/7/1919). «Φύσει επαναστάτρια, μικρό κορίτσι ακόμα, το έσκασε από το σπίτι της» (ο πατέρας της, Κωνσταντίνος, ήταν δάσκαλος, αλλά και καπνέμπορος), όπως μας είπε ο ανιψιός της. Ερχεται στην Αθήνα και η κατοχή τη βρίσκει σπουδάστρια της σχολής του Εθνικού Θεάτρου και παντρεμένη με έναν νομομαθή τραπεζικό υπάλληλο. Το ζευγάρι αγόρασε και εγκαταστάθηκε σε ένα σπίτι κοντά στην Αγία Ελεούσα, στις Τζιτζιφιές της Καλλιθέας. Σ' αυτό το σπίτι, η Αλέκα Παΐζη ανέλαβε την εκπλήρωση ενός μεγάλου και ριψοκίνδυνου καθήκοντος που της ανέθεσε ο κομμουνιστής δημοσιογράφος Κώστας Καραγιώργης. Την εγκατάσταση των απαραίτητων στοιχείων και την εκτύπωση του παράνομου «Ριζοσπάστη». Εκεί εκδόθηκε το πρώτο παράνομο κατοχικό φύλλο του «Ριζοσπάστη».

Αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΑΜ η Αλέκα Παΐζη εντάσσεται σε αυτό, όπως και στο ΚΚΕ. Σαν αριστούχος απόφοιτος της σχολής, το 1942 προσλαμβάνεται από το Εθνικό Θέατρο και πρωτοεμφανίζεται στην κωμωδία του Γκολντόνι «Βεντάλια». Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, δυο μέρες πριν την πρεμιέρα της στο έργο «Μίνα φον Μπάρχελμ», λόγω της ΕΑΜικής δράσης της μέσα στο Εθνικό Θέατρο, συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς και κρατείται στη Μέρλιν, από όπου σύντομα απελευθερώνεται. Η ΕΑΜική της δράση συνεχίζεται στο Εθνικό Θέατρο, όπου παραμένει μέχρι το 1944, παίζοντας στα έργα «Μήδεια», «Λουίζα Μύλλερ», «Η γυναίκα στοιχειό» κ.α. Μετά την απελευθέρωση συμμετέχει στο ΕΑΜικό «Θέατρο του Λαού», στον επίσης ΕΑΜικό θίασο «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες». Τον Αύγουστο του 1949 η Αλέκα Παΐζη συλλαμβάνεται, κρατείται 45 μέρες στη Γενική Ασφάλεια, μεταφέρεται στο Μεταγωγών και στη συνέχεια εξορίζεται, αρχικά στο Τρίκερι, μετά στο Μακρονήσι και ξανά στο Τρίκερι, από όπου, το Δεκέμβρη του 1951, βγαίνει για δεκαπέντε μέρες ως «αδειούχος εξόριστος» και εξακολουθεί να θεωρείται «αδειούχος εξόριστος» μέχρι το 1966, οπότε πρωτοπήρε διαβατήριο.

Τη δεκαετία του 1950, αλλά και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, πέρασε σκληρά επαγγελματικά χρόνια. Μια μεγάλη και πανέμορφη πρωταγωνίστρια, «απαγορευμένη» όμως για το ελληνικό θέατρο. Μόνο στήριγμά της, σε όλους τους δύσκολους καιρούς της ζωής της, η εκπαιδευτικός και ποιήτρια αδελφή της, Κατίνα Παΐζη - Ζωγράφου. Στη δεκαετία του 1950 - με εξαίρεση τον επίσης εξόριστο στο Μακρονήσι Μάνο Κατράκη - ελάχιστοι θίασοι πρόσφεραν δουλειά στην Αλέκα Παΐζη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης συνεργάζεται με την Αλέκα Παΐζη για την παρουσίαση του μελοποιημένου «Επιταφίου» του Ρίτσου, στην Αθήνα και στην επαρχία. Η Α. Παΐζη επρόκειτο μόνο να απαγγείλει αποσπάσματα, τελικώς ήταν η πρώτη που τραγούδησε και τραγούδια. Η μουσική αυτή παράσταση έγινε στόχος βίαιων επιθέσεων από την Αστυνομία, τη Χωροφυλακή και παρακρατικούς, ιδίως στην επαρχία.

Το 1961 ο Σωκράτης Καραντηνός, πρωτεργάτης και διευθυντής του νεοσύστατου Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, παρανομώντας ουσιαστικά, τολμά να την προσλάβει χωρίς την απαραίτητη, τότε, βεβαίωση «κοινωνικών φρονημάτων» και το 1963 την επαναπροσλαμβάνει, πάλι παραβαίνοντας το σχετικό νόμο. Πρωταγωνίστρια του ΚΘΒΕ τη βρίσκει η 21η Απριλίου. Νύχτα της 21ης Απριλίου, λόγω και απειλών κατά του διευθυντή αν επέτρεπε την παραμονή της στο ΚΘΒΕ, η Αλέκα Παΐζη φυγαδεύεται από τη Θεσσαλονίκη και σύντομα για το Λονδίνο και μετά στην Ιταλία, αναπτύσσοντας αντιδικτατορική δράση και υπομένοντας τα τεράστια προβλήματα επιβίωσής της.

Με τη μεταπολίτευση επέστρεψε στην Ελλάδα και στο θέατρο. Η πρώτη επανεμφάνιση στο θέατρο έγινε με το «Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο» του Λεωνίδα Τριβιζά, στο έργο «Κάπταιν Σελλ, κάπταιν Εσσο». Με τον ίδιο θίασο επρόκειτο να ερμηνεύσει την - εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα του Γκόρκι - «Μάνα» του Μπρεχτ, συμφωνία που ναυάγησε.

Ακολούθησαν συνεργασίες της με πολλούς θιάσους. Πρωταγωνιστικοί ρόλοι και πραγματικά πολύ σπουδαίες ερμηνείες της, σε κλασικά και σύγχρονα, ξένα και ελληνικά έργα. Η τελευταία θεατρική εμφάνιση έγινε πέρσι το καλοκαίρι με το έργο του Χόρβατ «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης», σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, από το Εθνικό Θέατρο, στο οποίο θα ερμήνευε τον προσεχή Μάρτη τον ποιητικό μονόλογο του Γιάννη Ρίτσου «Η σονάτα του σεληνόφωτος».