Η όξυνση της οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού, αντικειμενικά, φέρνει τη σοσιαλιστική προοπτική στο κέντρο των αναζητήσεων εργατικών και λαϊκών μαζών και κινημάτων. Καθιστά ακόμα πιο σημαντικό το ξεκαθάρισμα πλευρών, το φώτισμα των νομοτελειών, που διέπουν τη μετάβαση στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Μικροαστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις λανσάρουν την έννοια του «Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα», σε αντιπαράθεση με την ιστορική διαδρομή του υπαρκτού σοσιαλισμού, με τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού. Προβάλλεται η ιδέα ενός «σοσιαλισμού» με καπιταλιστική αγορά και μονοπώλια, με αστικό κράτος. Στη Λατινική Αμερική, η έννοια αυτή χρησιμοποιείται και από αστικές δυνάμεις ως όχημα για την εξασφάλιση της στήριξης τμημάτων του ντόπιου κεφαλαίου από τα λαϊκά στρώματα στον ανταγωνισμό τους με τα βορειοαμερικανικά μονοπώλια.

Ειδική δυσκολία δημιουργεί το γεγονός ότι στο κομμουνιστικό κίνημα η «ανάμνηση» του σοσιαλισμού ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την τελευταία πριν τις ανατροπές περίοδο. Ετσι, η αυθόρμητη τάση υπεράσπισης του σοσιαλισμού, σε αρκετές περιπτώσεις, οδηγεί στην αναπαραγωγή λαθεμένων αντιλήψεων, προϊόντων της ίδιας της κρίσης του σοσιαλισμού. Ορισμένες σκέψεις για τη συζήτησή μας:

1. Στη σκέψη των Μαρξ και Ενγκελς, ο σοσιαλισμός θα κυριαρχούσε αρχικά στις πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Από εκεί θα ξεκίναγε το μεγάλο εγχείρημα της απελευθέρωσης του ανθρώπου από το ζυγό της εκμετάλλευσης και θα συμπαράσερνε τον υπόλοιπο κόσμο, τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και τις αποικίες. Η δυνατότητα υπέρβασης της εμπορευματικής παραγωγής συνδεόταν και με ένα πολύ υψηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.

Τι γίνεται, όμως, όταν το πέρασμα στο σοσιαλισμό συντελείται σε μια χώρα, όπου η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά και των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, υστερεί σημαντικά; Λόγω μιας ορισμένης ανωριμότητας των παραγωγικών δυνάμεων, η άμεση κοινωνική εργασία δεν είναι εντελώς κοινωνική, επιβιώνει η αντίφαση ανάμεσα στη συγκεκριμένη και την αφηρημένη εργασία, τελικά ο νόμος της αξίας, που δεν καθορίζει μεν, αλλά όμως ασκεί διάφορους βαθμούς επίδρασης στην ανταλλαγή πόλης - χωριού, το εξωτερικό εμπόριο, την κατανομή της εργατικής δύναμης, αλλά και τη διανομή του κοινωνικού προϊόντος.

Η μέθοδος διανομής εξαρτάται και από το πόσα υπάρχουν προς διανομή, είναι και ζήτημα ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Γι' αυτό ο Στάλιν στο 17ο Συνέδριο του ΚΚΡ(μπ) (1934) μιλά για ανάπτυξη του «σοβιετικού εμπορίου», κατακεραυνώνει ως «αριστερή φλυαρία» την άποψη ότι «τα χρήματα, σύντομα, θα καταργηθούν γιατί έχουν μετατραπεί δήθεν σε απλά σύμβολα υπολογισμού» και υποστηρίζει ότι «τα χρήματα θα παραμείνουν στη χώρα μας ακόμα για πολύ καιρό, ως την ολοκλήρωση του πρώτου σταδίου του κομμουνισμού, δηλαδή του σοσιαλιστικού σταδίου ανάπτυξης».

Το πρόβλημα κατά τη γνώμη μου είναι ότι η ορθή επισήμανση του ασύμβατου του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής με την εμπορευματική παραγωγή, η απόρριψη της αντίληψης του «σοσιαλισμού της αγοράς», η διαπίστωση του κινδύνου που εμπεριέχει η μικρή εμπορευματική παραγωγή δε συνοδεύτηκαν από την ανάλυση των πραγματικών εμπορευματοχρηματικών σχέσεων στην πρώτη φάση του κομμουνισμού.

Το ζήτημα σχετίζεται και με την αλληλεπίδραση των δύο συστημάτων. Οι Μαρξ - Ενγκελς στη Γερμανική Ιδεολογία διατύπωσαν την ιδέα ότι για τη λύση της αντίθεσης μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής, δεν είναι προϋπόθεση να έχει αυτή οξυνθεί στον έπακρο βαθμό στη συγκεκριμένη χώρα. Το εμπόριο, οι σχέσεις, η επικοινωνία με άλλες αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες αναπαράγουν και αντανακλούν την αντίθεση αυτή. Αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Η επίδραση του εμπορίου, του συναγωνισμού με τα καπιταλιστικά κράτη είναι παράγοντας που δεν έχει φωτιστεί επαρκώς.

Εξίσου σημαντική είναι η μελέτη των σχέσεων που αναπτύχθηκαν στο ΣΟΑ ανάμεσα στις σοσιαλιστικές χώρες, ανάγκη που επισημάνθηκε ήδη από το πανελλαδικό σώμα για την ΕΟΚ το 1993. Η σχεδόν ταυτόχρονη ανατροπή των σοσιαλιστικών χωρών στην Ευρώπη και τη Μογγολία απαιτεί μία ερμηνεία και ορισμένοι παράγοντες ίσως πρέπει να αναζητηθούν εδώ.

2. Κατά τη γνώμη μου, η μελέτη της πείρας της ΕΣΣΔ δεν επαρκεί για ασφαλείς γενικεύσεις για το σοσιαλισμό. Ο Λένιν υποδείκνυε πως έπειτα από τη νίκη της επανάστασης έστω και σε μία προηγμένη χώρα, η Ρωσία θα ήταν όχι πια υποδειγματική αλλά «καθυστερημένη» από σοσιαλιστική άποψη χώρα. Αυτό πραγματοποιήθηκε με το πέρασμα στο σοσιαλισμό της Γερμανίας, χώρας με ανεπτυγμένο ΚΜΚ, και της Τσεχοσλοβακίας.

Από την άλλη, οι επαναστάσεις στην Ευρώπη και την Ασία επιβεβαίωσαν τις στρατηγικές υποδείξεις της ΚΔ και του Λένιν για τη μετεξέλιξη των δημοκρατικών - αντιιμπεριαλιστικών επαναστάσεων σε σοσιαλιστικές.

Παράλληλα, έντονη συζήτηση αναπτύσσεται για το περιεχόμενο της «Λαϊκής Δημοκρατίας». Οι περισσότεροι συμφωνούν πως πρόκειται για μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ο Δημητρόφ συμφωνεί συμπληρώνοντας πως είναι ένα κράτος σε μεταβατική περίοδο, οι Κινέζοι προσδίδουν άλλο περιεχόμενο, ο Σομπόλεφ τη θεωρεί νέα κρατική μορφή επαναστατικής εξουσίας που σε ορισμένες χώρες εκπληρώνει τα καθήκοντα της δικτατορίας του προλεταριάτου και σε άλλες όχι, ο Μινκ λέει ότι πραγματοποιεί τη δικτατορία του προλεταριάτου μέσω της ηγεμονίας του προλεταριάτου, ο Ρακόσι τη θεωρεί ατελή μορφή της προλεταριακής δικτατορίας, ο Πολίιτ τη βλέπει σα μορφή προσέγγισης του σοσιαλισμού.

Ομως η συζήτηση, συστηματοποίηση και γενίκευση της νέα πείρας ανακόπτεται. Εδώ πιστεύω πως βρίσκεται το κύριο πρόβλημα από την έλλειψη διεθνούς οργάνωσης των κομμουνιστών. Κατά τα άλλα, η απουσία της ΚΔ σε τίποτα δεν εμπόδισε τη νίκη της επανάστασης σε Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Γερμανία, Βιετνάμ, Κορέα, Λάος, Υεμένη, Κούβα, ενώ αξιοπρόσεκτη είναι η άποψη των Κινέζων ότι «εάν υπήρχε η ΚΔ η κινεζική επανάσταση θα είχε αποτύχει. Η νίκη ήταν δυνατή επειδή η Τρίτη Διεθνής είχε διαλυθεί» (Record of JCP-CPC talks, σελ. 74).

3. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί ο ρόλος του μαοϊκού ρεύματος. Η κινέζικη ηγεσία έφτασε να χαρακτηρίζει την ΕΣΣΔ «φασιστικό κράτος», να την αναγορεύει σε κύριο εχθρό, να συμπλέει και να στηρίζει τον ιμπεριαλισμό σε κρίσιμες καμπές στις δεκαετίες '60-'70 που θα μπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί από το επαναστατικό κίνημα. Αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος του αντισοβιετισμού, προώθησαν την κάθετη διάσπαση στο κομμουνιστικό κίνημα, συμμάχησαν ακόμα και με τροτσκιστικές ομάδες ενάντιά του. Στο όνομα της «πάλης ενάντια στο σύγχρονο ρεβιζιονισμό», οι μαοϊκοί πολέμησαν ενάντια στην ΕΣΣΔ, τις σοσιαλιστικές χώρες, το κομμουνιστικό κίνημα, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα όχι μόνο με προκηρύξεις αλλά και με το όπλο στο χέρι.

Η πορεία των οπορτουνιστικών ρευμάτων, της ολοκλήρωσής τους σε ανοιχτή αντεπαναστατική δύναμη είναι χαρακτηριστικό τόσο για τα «δεξιά» όσο και τα «αριστερά», με κοινό παρονομαστή τους την αντιδιεθνιστική τους στάση, τον αντισοβιετισμό.

4. Δε συμφωνώ με μια άποψη που εκφράστηκε στο διάλογο, που θεωρεί ότι η δεξιά παρέκκλιση του 20ούΣυνεδρίου σηματοδοτεί μια αντιστροφή στην πορεία του σοσιαλισμού. Οτι, δηλαδή, με ορόσημο το 1956 παύει να οικοδομείται σοσιαλισμός, και ότι έκτοτε λίγο - πολύ κάθε πρόοδος σημαίνει και σχετική οπισθοδρόμηση. Παρά τα λάθη και τις παρεκκλίσεις, ο σοσιαλισμός συνέχισε να κερδίζει έδαφος και τη δεκαετία του '60, ακόμα και του '70, αποσπάστηκαν νέες χώρες από τον ιμπεριαλισμό, κατέρρευσε το αποικιακό σύστημα. Συνολικότερα, στο Κομμουνιστικό Κίνημα υπάρχουν αντιστάσεις στη δεξιά παρέκκλιση που πυροδοτεί το 20ό Συνέδριο. Ορισμένα Κόμματα τη διορθώνουν σχετικά γρήγορα (λ.χ. οι Πορτογάλοι το 1959), άλλα πέφτουν σε «αριστερά» λάθη (λ.χ. ανώριμοι ένοπλοι αγώνες στη Λατινική Αμερική). Σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν νομοτελειακή ούτε προδιαγεγραμμένη η ήττα που υπέστη το κομμουνιστικό κίνημα στα τέλη του 20ού αιώνα.

Η αποτελεσματική υπεράσπιση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και της σοσιαλιστικής προοπτικής σήμερα προϋποθέτουν την υπεράσπιση των παραδόσεων του κομμουνιστικού κινήματος και της ιστορικής του συνέχειας.

Οι Θέσεις της ΚΕ για το Σοσιαλισμό αποτελούν σημαντικότατο εργαλείο για τη δράση του Κόμματος που στόχο έχει το σοσιαλισμό-κομμουνισμό. Το κείμενο αυτό, μαζί με την απόφαση που θα ψηφιστεί στο 18ο Συνέδριο, θα αποτελέσει οδηγό τα επόμενα χρόνια για τη δράση του κομματικού δυναμικού κι απ' αυτή την άποψη θεωρώ και τα δύο κείμενα, και τις Θέσεις για το 18ο Συνέδριο και τις Θέσεις για το Σοσιαλισμό, κείμενα οργανικά δεμένα, στοιχεία ενός ενιαίου ντοκουμέντου που καθοδηγεί τη δράση των κομμουνιστών μαζί με το Πρόγραμμα και το Καταστατικό του Κόμματος. Στέκομαι στο κρίσιμο κεφάλαιο για την «Πορεία της σοβιετικής εξουσίας». Το λέω κρίσιμο γιατί αφορά την εξουσία της εργατικής τάξης, τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Το κείμενο πολύ σωστά αναφέρει ότι η εργατική τάξη, ως ο φορέας των κομμουνιστικών σχέσεων, ως ο συλλογικός ιδιοκτήτης των κοινωνικοποιημένων μέσων παραγωγής, είναι η μόνη τάξη που μπορεί να ηγηθεί της πάλης για την ολοκληρωτική κυριαρχία των κομμουνιστικών σχέσεων και ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι αποτέλεσμα της διατήρησης της ταξικής πάλης διεθνώς και διατηρείται μέχρι να γίνει κομμουνιστικό το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων δηλ. όσο υπάρχει η αναγκαιότητα του κράτους ως μηχανισμού πολιτικής κυριαρχίας.

Το κείμενο, στις αλλαγές του Συντάγματος του 1936 όπου καθιερώθηκε η άμεση αντιπροσώπευση, στη βάση της εδαφικής αρχής, όπου εκλογική μονάδα έγινε η περιφέρεια και η εκπροσώπηση με βάση τον αριθμό κατοίκων, το κείμενο λοιπόν νομίζω, πρέπει να επιμείνει περισσότερο στις διαστάσεις αυτής της ανατροπής της λενινιστικής υποθήκης, δηλ. της κατάργησης της παραγωγικής μονάδας ως πυρήνα οργάνωσης της εργατικής εξουσίας. Δεν πρέπει να προσπερνιέται σε δύο γραμμές ένα κορυφαίο ζήτημα όπως είναι το ζήτημα της δικτατορίας του προλεταριάτου που μορφή της ήταν τα Σοβιέτ. Η αναφορά που γίνεται ότι αυτές οι αλλαγές αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων, όπως η έλλειψη άμεσης επικοινωνίας κομματικών και σοβιετικών στελεχών με την εργασιακή βάση και λειτουργία των Σοβιέτ, δεν μπορεί να υπερκαλύψει το μέγεθος της οπισθοχώρησης μπροστά σε υπαρκτές δυσκολίες.

Οι αναφορές στις σημειώσεις πάνω στην εισήγηση του Α. Ζντάνοφ στην Ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ.) για να υπερασπίσει την ανατροπή στο εκλογικό σύστημα των Σοβιέτ δε βοηθούν ώστε να αναδειχτεί η σοβαρότητα του προβλήματος και φαίνεται να λειτουργεί σαν «ελαφρυντικό» στοιχείο των ευθυνών της κομματικής ηγεσίας στην αποδυνάμωση της δικτατορίας του προλεταριάτου. Θα έπρεπε το κείμενο μαζί με τις σημειώσεις από την εισήγηση του Ζντάνοφ να κάνει και ιδιαίτερη αναφορά στο πρόγραμμα του Κόμματος των Μπολσεβίκων που επεξεργάστηκε ο ίδιος ο Λένιν και υιοθετήθηκε από το 8ο Συνέδριό του, όπου αναφέρεται ρητά ότι: «Εκλογική μονάδα και βασικό κύτταρο του κράτους αποτελεί όχι η εδαφική περιοχή, αλλά η μονάδα παραγωγής (η επιχείρηση, το εργοστάσιο)». Δεν είναι τυχαίο ότι αναφέρεται το «κύτταρο» του κράτους της εργατικής εξουσίας αυτό σε αντιδιαστολή αυτού που ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ, δηλαδή η εδαφική περιοχή. Η δικτατορία λοιπόν της εργατικής τάξης ως αντίστοιχη μορφή της είχε την εξουσία των Σοβιέτ που εκλέγονται από τις εργατικές κολεκτίβες και όσο η δικτατορία του προλεταριάτου ισχύει και αντιστοιχεί σε ολόκληρη την περίοδο του σοσιαλισμού έως την πλήρη εξάλειψη των τάξεων και την απονέκρωση του κράτους, το ίδιο ισχύει και για τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου που πυρήνας της είναι «οι παραγωγικές μονάδες, οι τόποι εργασίας, στους οποίους θα ασκείται ο εργατικός και κοινωνικός έλεγχος της διεύθυνσης και ότι μέσα από τις παραγωγικές κοινότητες θα εκλέγονται και θα ανακαλούνται όταν χρειάζεται οι εκπρόσωποι των εργαζομένων στα όργανα εξουσίας». Πολύ σωστά είναι στο κεφάλαιο για τον εμπλουτισμό της προγραμματικής μας αντίληψης για το σοσιαλισμό τα όσα αναφέρονται για τις παραγωγικές μονάδες και για τους εκπροσώπους των εργαζομένων που θα μετέχουν στα όργανα της εξουσίας (αιρετοί και ανακλητοί χωρίς κανένα οικονομικό προνόμιο).

Σύντροφοι, ο φυσικός χώρος της εργατικής τάξης είναι το εργοστάσιο, η οικοδομή, το εργοτάξιο, το ναυπηγείο, το συνεργείο, το γραφείο, το εργαστήριο, τα πνευματικά ιδρύματα, οι υπηρεσίες, τα νοσοκομεία όπου σήμερα σ' αυτό το εκμεταλλευτικό σύστημα καταναλώνει την εργατική της δύναμη προς όφελος του συλλογικού καπιταλιστή (αστικού κράτους) ή του ατομικού καπιταλιστή - επιχειρηματία. Τα φύτρα της εξουσίας της εργατικής τάξης θα βρίσκονται στους χώρους δουλειάς όπου οι εργάτες κι οι άλλοι εργαζόμενοι θα εκλέγουν απ' εκεί τους αντιπροσώπους τους στα όργανα της εξουσίας και θα τους ελέγχουν κι όταν χρειάζεται θα τους ανακαλούν.

Η δικτατορία της εργατικής τάξης είναι επομένως το αντίθετο της δικτατορίας της αστικής τάξης, όχι μόνο στην ουσία, αλλά και στη μορφή οργάνωσής της. Η αστική τάξη οργανώνει την εξουσία της με τη μορφή του κοινοβουλίου στη βάση του καθολικού εκλογικού δικαιώματος σε εδαφική βάση, όπου κυριαρχεί η εξουσία του χρήματος.

Η δικτατορία της εργατικής τάξης οργανώνει την εξουσία της με τη μορφή των Σοβιέτ σε παραγωγική βάση, όπου κυριαρχεί η εξουσία της, το κύτταρό της. Επομένως, η αναγνώριση της αναγκαιότητας της δικτατορίας του προλεταριάτου από μόνη της δε φτάνει. Είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί κι εκείνη η μορφή, η οποία της αντιστοιχεί και θα ενισχύει την εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, θα εξασφαλίζει την κομμουνιστική προοπτική της κοινωνίας.

Τέλος, σύντροφοι, θεωρώ χρήσιμο να τονιστεί ιδιαίτερα η σημασία της εξοικονόμησης, της διεύρυνσης του ελεύθερου χρόνου των εργατών στο σοσιαλισμό, της αξιοποίησής του από τα όργανα εξουσίας της εργατικής τάξης για τη διασφάλιση της ίδιας της εξουσίας της, όπου οι εργάτες θα μαθαίνουν να διοικούν οι ίδιοι το κράτος τους. Ας έχουμε πάντα μπροστά μας την προτροπή του Λένιν: «Σύντροφοι εργαζόμενοι. Να θυμάστε ότι τώρα εσείς οι ίδιοι διοικείτε το κράτος. Κανείς δε θα σας βοηθήσει, αν δεν ενωθείτε οι ίδιοι και δεν πάρετε όλες τις υποθέσεις του κράτους στα χέρια σας. Τα Σοβιέτ σας είναι από σήμερα όργανα κρατικής εξουσίας, πληρεξούσια που αποφασίζουν».

Αγαπητοί σύντροφοι,

Μελέτησα με προσοχή τις Θέσεις για το σοσιαλισμό. Δείχνουν σοβαρή προσπάθεια για κατανόηση των νομοτελειών οικοδόμησης και των αιτιών ανατροπής του.

Δίπλα στο παραπάνω θετικό στοιχείο, υπάρχουν και ελλείψεις (...).

1. Η θέση 4 αντιμετωπίζει το ζήτημα των «μεταβατικών» κοινωνιών, αλλά δεν παίρνει σαφή στάση για την Κίνα και το Βιετνάμ. Είναι σοσιαλιστικές ή όχι; (...) Αν αποκατασταθεί πλήρως ο καπιταλισμός, θα «χαρούμε» γιατί «έπεσαν οι μάσκες» (...);

2. Α) «Ο όρος "κατάρρευση" είναι λαθεμένος γιατί υποβαθμίζει την αντεπαναστατική δράση που κυριάρχησε εξαιτίας υποκειμενικών αδυναμιών...» (Θέση 9). Η άποψη αυτή αποτελεί διόρθωση προηγούμενης που έλεγε ότι «η "κατάρρευση" είναι λαθεμένος όρος γιατί υποβαθμίζει την αντεπαναστατική δράση των ΚΚ εξουσίας» (Ντοκουμέντα Συνδιάσκεψης 1995) (...).

Οι υποκειμενικές αδυναμίες των ΚΚ εξουσίας δεν ανατρέπουν μόνες τους το σοσιαλισμό. Το παν είναι η πίεση του ιμπεριαλισμού που εκμεταλλεύεται και ενίοτε δημιουργεί τα λάθη των ΚΚ προς όφελός του.

Β) Η παραπάνω άποψη να μην οδηγήσει σε αντιπάθεια του ρόλου του ΚΚ στη σοσιαλιστική οικοδόμηση (...). Το ΚΚ που καθοδηγεί την επανάσταση είναι το ίδιο ΚΚ που διευθύνει τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και είναι χρήσιμο σ' αυτή (Θέση 21) (...).

3. Για τον Στάλιν: Οι Θέσεις θεωρούν ότι η περίοδος του Στάλιν συγκεντρώνει τα πυρά του ιμπεριαλισμού γιατί με συνέπεια δινόταν μια καθαρή πάλη ενάντια στον καπιταλισμό και διαμορφώθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού. Η υπεράσπιση αυτής της περιόδου είναι, ας πούμε, θεμελιώδες στοιχείο της ιδεολογίας μας.

Η εποχή του Στάλιν είχε και λάθη και παραλείψεις (...), λόγω των σύνθετων προβλημάτων της, και τον ίδιο τον Στάλιν πρωτοστάτη στην επίλυση τους και στην επαναφορά των κομμουνιστών στον ορθό δρόμο.

Αλλά δεν έγκειται μόνο στα παραπάνω η «σταλινολογία». «Σταλινισμός» πλέον θεωρείται η λενινιστική ανάγνωση του μαρξισμού, σε αντίθεση με άλλες (...), που η μόνη τους έγνοια είναι να αναδείξουν την αδυναμία ξεπεράσματος του καπιταλισμού (...).

Στο μαρξισμό - λενινισμό κάνουν επίθεση κι όχι μόνο στον Στάλιν και την εποχή του.

4. Για το 20ό Συνέδριο: Πιστεύω ότι στις αποφάσεις του δε βάρυναν μόνο η υποτίμηση του ιμπεριαλισμού, η κοινοτική αντίσταση και το χαμηλό ιδεολογικό επίπεδο.

Α) Να λάβουμε υπόψη το μεγάλο «βραχνά» του Κεντρικού Σχεδιασμού, την ποσότητα και ποιότητα της κατανάλωσης. Αυτό το πρόβλημα απασχολούσε τα στελέχη της Γκοσπλάν λόγω προκαπιταλιστικών επιβιώσεων της Ρωσίας και της οικονομικής καταστροφής λόγω δυο παγκόσμιων πολέμων. Η εντυπωσιακή άνοδος της σοβιετικής οικονομίας έδωσε την εντύπωση ότι μπορούσε να καλυφθεί αυτό το κενό. Μαζί με τις ιδεολογικές παρεκκλίσεις, δόθηκαν αυτές οι λαθεμένες κατευθύνσεις.

Β) Η «ειρηνική συνύπαρξη» δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της υποτίμησης του συσχετισμού δυνάμεων. Ηταν και αποτέλεσμα πίεσης στο ΚΚΣΕ από δυτικά ΚΚ. Αυτά τα ΚΚ (...) επιθυμούσαν τη συμπόρευση με τη σοσιαλδημοκρατία και πίεζαν το ΚΚΣΕ να την αποδεχτεί, τεκμηριώνοντάς τη θεωρητικά (...).

Οι κλασικοί του μαρξισμού επεξεργάστηκαν ζητήματα πολέμου και επανάστασης, αλλά δεν άφησαν παρακαταθήκες για αναπόφευκτη συνύπαρξη - αλληλεπίδραση καπιταλισμού - σοσιαλισμού. Η διαμόρφωση του διεθνούς σοσιαλιστικού συστήματος επέβαλε τη διαμόρφωση σχετικής τακτικής. Οι οπορτουνιστικές πιέσεις εντός - εκτός ΚΚΣΕ επέφεραν τη λαθεμένη γραμμή της «ειρηνικής συνύπαρξης».

Ωστόσο, η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ παρέμεινε διεθνιστική και μετά το 20ό Συνέδριο. Η ΕΣΣΔ απέφευγε και απέτρεπε τον πόλεμο, ενίοτε με υποχωρήσεις εις βάρος της, αλλά βοηθούσε τα εθνικοαπελευθερωτικά - αντιιμπεριαλιστικά κινήματα (...).

Οι αντιδράσεις ενάντια στην «ειρηνική συνύπαρξη» δεν ήταν από μαρξιστικές θέσεις, αλλά ως αποτέλεσμα εθνικιστικών παρεκκλίσεων που προϋπήρχαν (π.χ. Κίνα) και δε λήφθηκαν υπόψη, αφού εξελίχθηκαν σε ανοιχτό αντισοβιετισμό (...).

Η οπορτουνιστική γραμμή της «ειρηνικής συνύπαρξης» δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα ευθύνης του 20ούΣυνεδρίου, αλλά συνολικής πλάνης όλου του κομμουνιστικού κινήματος (...).

Γ) Η καταδίκη του «σταλινισμού» και της Θέσης για όξυνση της ταξικής πάλης ήταν αποτέλεσμα πίεσης των διοικητικών και οικονομικών στελεχών (...).

Και κάτι παραπάνω. Η «σταλινική» εποχή φόβιζε την καθοδήγηση, όχι μόνο λόγω αυστηρής κριτικής από κάτω, αλλά και λόγω κινδύνου άδικης εκκαθάρισης συνεπών στελεχών. (...) Η εκκαθάριση άφησε τα μακροχρόνια σημάδια της, αποκαλύπτοντας τις αδυναμίες της εξουσίας και ταυτόχρονα κλονίζοντάς την, ώσπου παρενέβη ο ίδιος ο Στάλιν για να τη σταματήσει (Λ. Μάρτενς, ο.π.). Το ενδεχόμενο μιας νέας, ακούσιας «μεγάλης εκκαθάρισης» φόβιζε και την καθοδήγηση και τη βάση του ΚΚΣΕ. Ετσι, αποδόθηκαν όλα τα προβλήματα σε έναν πεθαμένο για να αποφορτιστεί η ένταση, που για να εκτονωθεί ίσως στρεφόταν επί δικαίων και αδίκων (...).

5. Πιστεύω ότι η βασική αδυναμία των Θέσεων είναι η παρουσίαση της διαδικασίας της καπιταλιστικής παλινόρθωσης ως μονόπλευρα εξελικτικής διαδικασίας μετά το 20ό Συνέδριο, με πρότερο οπορτουνιστικό δόλο στα όρια της προδοσίας, χωρίς κανένας να προσπαθεί να τη σταματήσει.

Δεν ήταν αντίθετη μόνο η ομάδα Μαλένκοφ - Μολότοφ το 1957. Υπήρχαν αντίθετες προτάσεις και για τη μεταρρύθμιση του 1965 (...), και για τις οικονομικές κατευθύνσεις του 24ουΣυνεδρίου (...), ενώ υπήρχαν και παράλληλες διορθώσεις (π.χ. κατάργηση των «Σοβναρχόζ» 1965). Από τις Θέσεις προκύπτει ότι υπήρξε μια ευθεία απ' το 20ό Συνέδριο ως την Περεστρόικα, όπου οι επίγονοι διέλυαν ό,τι έφτιαξαν οι προηγούμενοι, χωρίς να προσθέσουν τίποτα θετικό. Αξιζε να υπερασπιζόμαστε την ΕΣΣΔ εκείνα τα χρόνια που «εξελισσόταν» σε καπιταλιστική;

-- Το 25ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (...) αναθεώρησε πολλά στοιχεία από την εξωτερική πολιτική του 20ούΣυνεδρίου (Ντοκουμέντα Συνδιάσκεψης 1995).

Προβληματίστηκε από τις οικονομικές αποτυχίες του 24ουΣυνεδρίου και έκανε νέες οικονομικές επεξεργασίες (...). Αλλο αν δεν πραγματοποιήθηκαν πλήρως και τι είδους ιδεολογική ζημιά είχε ήδη γίνει.

(...) Για τα παραπάνω βλ. «Ιστορία του ΚΚΣΕ», 1980.

-- Πιστεύω ότι η ΕΣΣΔ ξαναμπήκε από τη δεκαετία του 1970 στον ορθό δρόμο, με την περίοδο Αντρόποφ όχι ως απλή συνεπή παρένθεση, αλλά ως κορυφή των προσπαθειών, που συνεχίστηκαν και μετά, μέχρι την Περεστρόικα (...).

6. Για την Περεστρόικα: Οι Θέσεις την αντιμετωπίζουν ως αντεπαναστατική διαδικασία, αλλά δεν αναδεικνύουν τις αντιδράσεις εναντίον της. Υπήρξαν τέτοιες (...). Το 1991 σχηματίστηκε η «Επιτροπή Εκτάκτου Ανάγκης» από μέλη του ΠΓ και της κυβέρνησης για να σταματήσει την καπιταλιστική παλινόρθωση. Φάνηκε ότι ο σοσιαλισμός διαθέτει «αντισώματα» (...).

Παρά τα υποκειμενικά λάθη του ΚΚΣΕ, ο σοσιαλισμός δεν ανατρεπόταν. Η στιγμή της ανατροπής ήταν πολιτικοστρατιωτική ενέργεια του ιμπεριαλισμού. Και βρήκε αντίδραση, τόσο ποιοτικά («Επιτροπή...»), όσο και ποσοτικά (...). Επιβεβαιώθηκε όμως η μαρξιστική διαλεκτική. Το ότι οι μάζες δεν υπερασπίστηκαν δυναμικά το σοσιαλισμό οφείλεται στον αποπροσανατολισμό του «ειρηνικού περάσματος» του 20ούΣυνεδρίου (...).

-- Οι οπισθοδρομήσεις στη βάση και το εποικοδόμημα ενός κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού επιδρούν αρνητικά, αλλά δεν τον ανατρέπουν από μόνες τους. Αυτό το κάνει ο αντίπαλος που εκμεταλλεύεται κι ενίοτε δημιουργεί την αδυναμία του υποκειμενικού παράγοντα. Γι' αυτό κι ο σοσιαλισμός δεν «κατέρρευσε» ούτε «ανατράπηκε». Τον ανέτρεψε ο ιμπεριαλισμός.

7. Για τη Θέση 30: Το ΚΚΕ ωρίμασε σε δύσκολες συνθήκες (...). Είχε περισσότερο ανάγκη την προβολή του οράματός του, που αντιπροσώπευε η ΕΣΣΔ.

Ενα μεγάλο μέρος του έζησε στην πολιτική προσφυγιά. Ωφελήθηκε σημαντικά από την ΕΣΣΔ (...).

Η δημιουργία του «ΚΚΕ Εσωτερικού» αύξησε τα φιλοσοβιετικά του αντανακλαστικά.

Η εναλλαγή διαφορετικών συνθηκών δράσης δε βοηθούσε το ΚΚΕ να επεξεργάζεται στρατηγική και τακτική. Ετσι, ζητούσε βοήθεια απ' το ΚΚΣΕ (...).

Δεν πιστεύω ότι το ΚΚΕ ήταν ανυποψίαστο, αφού μέχρι το 1968 οι «Εσωτερικοί» καλύπτονταν πίσω από τις Θέσεις του ΚΚΣΕ. Στη Μεταπολίτευση, τις ξαναχρησιμοποιούσαν για να σπεκουλάρουν εναντίον του (...).

Την περίοδο της Περεστρόικα εγκλωβίστηκε στο ΣΥΝ από μια αναθεωρητική κλίκα που αποφάσισε να πάρει το ΚΚΕ μαζί της. Και μόνο που η φράξια καλυπτόταν πίσω από τις θέσεις της Περεστρόικα, του έδωσε «σήμα» και δε διαχύθηκε στο ΣΥΝ (...).

Η Θέση 30 δε λέει αυτά, αλλά ότι «εξαπατηθήκαμε λόγω εξιδανίκευσης της ΕΣΣΔ...». Τελικά, ορθά το ΚΚΕ υπερασπιζόταν πάντοτε την ΕΣΣΔ και το ΚΚΣΕ;

Η συζήτηση για το σοσιαλισμό απαιτεί, προπαντός, σαφήνεια κριτηρίων. Οι παρακάτω σκέψεις, νομίζω, συμβάλλουν σ' αυτό το ζητούμενο.

1. Στη σχέση οικονομίας-πολιτικής υπάρχει αλληλεπίδραση, αλλά «σε τελική ανάλυση» οι οικονομικές σχέσεις είναι η καθοριστική πλευρά. Συνεπώς, ΣΩΣΤΑ η ΚΕ θέτει ως βασικό κριτήριο τη σταδιακή ενδυνάμωση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής και τη συρρίκνωση των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων.

2. Αναδείχθηκε το ερώτημα αν σωστά γίνεται λόγος στις Θέσεις για οπορτουνιστική στροφή στο 20ό Συνέδριο. Διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι οι σοσιαλιστικές σχέσεις αναπτύσσονται συνεχώς μετά τη ΝΕΠ και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80, με κριτήριο τη μείωση του αριθμού των κολχόζ.

Κατ' αρχάς, το ίδιο το κριτήριο είναι ανακριβές. Η απευθείας σύγκριση 1950-1980 συγκαλύπτει τους πραγματικούς ρυθμούς εξέλιξης αυτής της διαδικασίας. Ετσι, ο αριθμός των κολχόζ, από 254 χιλ. το 1950¹, έπεσε στις 91,2 χιλ. το 1953, δηλαδή μέσα σε τρία μόλις χρόνια, στις 44 χιλ. το 1960, 33 χιλ. το 1970 και 29,9 χιλ. το 1980². Αντίστοιχα, το μέσο μέγεθός τους: Από 474 εκτ. το 1940², αυξήθηκε σε 589 εκτ. το 1950¹, 1.147 εκτ. το 1953, 2.795 εκτ. το 1960, 3.003 εκτ. το 1970 και 3.676 το 1980². Ομοίως, η αξία της παραγωγής: Το 1960 υπολογιζόταν σε 27,8 δισ. ρούβλια (τιμές 1973), το 1965 σε 35,5 δισ., το 1970 σε 42,3 δισ., το 1975 σε 42 δισ. και το 1980 σε 41.8 δισ.² Δηλαδή, μεταξύ 1950 και 1953 προχώρησε ένα κύμα συνενώσεων μικρών κολχόζ - αποδεικνύοντας την ωριμότητα των αντικειμενικών συνθηκών για επιτάχυνση της διαδικασίας πλήρους κοινωνικοποίησής τους - ενώ στη συνέχεια οι ρυθμοί επιβραδύνονται, μέχρι στασιμότητας.

Παραπέρα, απορώ για ποια «συνέχεια» στην εμβάθυνση των σοσιαλιστικών σχέσεων γίνεται λόγος, με την εισαγωγή των «μεταρρυθμίσεων» του 1965 στην αγροτική οικονομία και στη βιομηχανία. Τα μέτρα αυτά (όπως περιγράφονται στη Θέση 19) είναι μέτρα αποδυνάμωσης των σοσιαλιστικών σχέσεων, όχι ενίσχυσής τους. Στον αντίποδα, ο Στάλιν υποδείκνυε να μετριέται η αποδοτικότητα όχι ανά επιχείρηση ή κλάδο, αλλά στο σύνολο της λαϊκής οικονομίας και όχι ετησίως, αλλά σε βάθος 10-15 ετών³. Παράλληλα, έβαζε ως στόχο την πλήρη κοινωνικοποίηση της συνεταιριστικής ιδιοκτησίας, μέσω της ανάπτυξης ενός καθολικού συστήματος ανταλλαγής του συνόλου της παραγωγής της, με βιομηχανικά προϊόντα³. Οι υποδείξεις αυτές εγκαταλείφθηκαν οριστικά απ' τη δεκαετία του '60 και μετά.

3. Η άποψη περί «συνέχειας» στην οικονομική πολιτική μέχρι τη δεκαετία του '80 καταλήγει στη θέση ότι η βασική αιτία της αντεπανάστασης πρέπει να αναζητηθεί στη λειτουργία του Κόμματος και των σοβιέτ. Ετσι όπως τίθεται η άποψη αυτή, ισοδυναμεί με ιδεαλιστική υπεκφυγή. Το μαρξιστικό-λενινιστικό κριτήριο προσέγγισης της κοινωνικής εξέλιξης είναι η εξέταση των σχέσεων παραγωγής στην ενότητά τους με τις παραγωγικές δυνάμεις και στην αλληλεπίδρασή τους με την ταξική διάρθρωση και το εποικοδόμημα. Η εσωκομματική πάλη (και η πολιτική πάλη γενικότερα) αντανακλά αντιτιθέμενα κοινωνικά συμφέροντα, τα οποία καθορίζονται, σε τελευταία ανάλυση, απ' τις εξελίξεις στο οικονομικό πεδίο. Αν δεν είχε τεθεί και επιτευχθεί ο στόχος της κολεκτιβοποίησης, η «λειτουργία του κόμματος και των σοβιέτ» είναι αμφίβολο αν θα αρκούσε για να σώσει την επανάσταση...

Ταυτόχρονα, η προώθηση της κολεκτιβοποίησης μετατόπισε το κέντρο βάρους της ταξικής πάλης στο εσωτερικό της εργατοαγροτικής συμμαχίας: Απ' τους κουλάκους και τους ΝΕΠμεν, ως φορείς «κοινωνικής αντίστασης», στα διευθυντικά στελέχη των κρατικών και συνεταιριστικών, αγροτικών και βιομηχανικών μονάδων. Γενικότερα, ο συνδυασμός της καθυστέρησης και, τελικά, ανακοπής της πορείας ενίσχυσης των σοσιαλιστικών σχέσεων με την αντίστοιχη εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων, είχε ουσιαστικές επιπτώσεις στη διαστρωμάτωση της εργατικής τάξης (είναι χαρακτηριστικό, απ' την άποψη αυτή, το πόσο αντιφατική ήταν η στάση των εργατών απέναντι στο σταχανοβικό κίνημα). Είναι ζήτημα προς παραπέρα διερεύνηση το πώς και σε ποιο βαθμό οι εξελίξεις αυτές επέδρασαν στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, όξυναν την αντίθεση χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας και, τελικά, υπονόμευσαν την ενότητα της εργατικής τάξης.

Σ' αυτό το πλαίσιο, ασφαλώς και έχει νόημα η εξέταση πλευρών της λειτουργίας του κόμματος, των σοβιέτ, κλπ. Αυτό, ωστόσο, δε δικαιολογεί καμία υποχώρηση στην πίεση του ιμπεριαλισμού, καμία διολίσθηση στον υποκειμενισμό. Δε γίνεται, λ.χ., να εξαντλείται η «ευαισθησία» ορισμένων στις «υπερβολές» κατά την καταστολή της αντεπανάστασης τη δεκαετία του '30 και να αποσιωπούνται οι «περίεργοι θάνατοι» μιας σειράς στελεχών (Κίροφ, Μπέρια, Γκότβαλντ, Μπιερούτ κλπ.), οι καθαιρέσεις (Μαλένκοφ, Καγκανόβιτς, Μολότοφ, Ράκοσι, Τσερβένκοφ, κλπ.}, οι διώξεις (400 νεκροί στην Τιφλίδα το 1956, κλπ.) από το '53 και μετά, αλλά και οι συνέπειες για το ίδιο το Κόμμα μας εκείνη την περίοδο. Δε γίνεται να αναρωτιόμαστε γιατί δεν έκανε συνέδριο το ΚΚΣΕ από το 1939 μέχρι το 1952, λες και οι μαχητές στα διαλείμματα των μαχών, ή οι κάτοικοι του ισοπεδωμένου Στάλινγκραντ μπορούσαν να συζητούν προσυνεδριακά ντοκουμέντα. Δε γίνεται να αναδεικνύουμε τον «αντισοβιετισμό» ως κίνδυνο για την περίοδο μετά το 1956, αλλά να υιοθετούμε την κριτική «τύπου Ρούση» απ' το '56 και πριν...

4. Η κρυφή ή φανερή διαφωνία ορισμένων απόψεων με το βασικό κριτήριο που έθεσε η ΚΕ, οδηγεί και σε αυτοαναιρούμενες εκτιμήσεις, όπως εκείνη που χρεώνει στις Θέσεις λογική «παρθενογένεσης» αναφορικά με το ρόλο του 20ού Συνεδρίου, ερμηνεύοντας επιλεκτικά ορισμένες αποφάσεις του (π.χ., την «ειρηνική συνύπαρξη») ως συνέχεια θέσεων της προηγούμενης περιόδου. Το περίεργο είναι ότι οι υποστηρικτές της άποψης αυτής - σφοδροί υποστηρικτές της «συνέχειας» στην πορεία της ΕΣΣΔ - θεωρούν ότι η στροφή προς τον καπιταλισμό έγινε ...μόλις τη δεκαετία του '80 (!). Αν το να μιλά κανείς για «οπορτουνιστική στροφή του 20ού Συνεδρίου» είναι μια φορά «παρθενογένεση», το να μιλά για «ανατροπή» το 1985, ύστερα από 70 χρόνια «συνεχούς» σοσιαλιστικής οικοδόμησης, δεν είναι, άραγε, ...δέκα φορές «παρθενογένεση»;

Η οπορτουνιστική στροφή στο 20ό Συνέδριο σίγουρα δεν υπήρξε «κεραυνός εν αιθρία». Προϋπήρχαν οι αντικειμενικοί όροι που γεννούν και αναπαράγουν τον οπορτουνισμό: Η ιμπεριαλιστική πίεση, τα αστικά υπολείμματα, η διαμόρφωση στο εσωτερικό του προλεταριάτου και του λαού στρωμάτων με ιδιαίτερα συμφέροντα, κλπ. Εκείνο όμως που ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ πριν και ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΤΑ το 20ό Συνέδριο, είναι το γεγονός ότι - για πρώτη φορά - η οπορτουνιστική γραμμή γίνεται κυρίαρχη στο κόμμα. Αυτό σημαίνει ότι για μια σειρά λόγους που θέλουν περαιτέρω μελέτη, ο ταξικός συσχετισμός δυνάμεων, από τα μέσα της δεκαετίας του '50 είχε μετατοπιστεί υπέρ των δυνάμεων των οποίων τα συμφέροντα αντιτίθονταν στην επέκταση των σοσιαλιστικών σχέσεων. Είναι, μήπως, «λύση» το να αποσιωπήσουμε αυτή την πραγματικότητα;

Πολύ περισσότερο που δεν πρόκειται για «κάποια λάθη», επιμέρους χαρακτήρα, αλλά για ολοκληρωμένη οπορτουνιστική γραμμή που εκφράστηκε στην οικονομία, στο πολιτικό σύστημα (με μαζικές αμνηστεύσεις και αποκαταστάσεις στο κόμμα και το κράτος των κρατουμένων για αντισοβιετική δράση), στην εξωτερική πολιτική (με υποχώρηση του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα, χάριν της «ειρηνικής συνύπαρξης»), στην αναθεώρηση του μαρξισμού-λενινισμού σε ζητήματα ΑΡΧΗΣ, όπως η θέση για το «παλλαϊκό κράτος», το «κοινοβουλευτικό πέρασμα στο σοσιαλισμό», κλπ. Αν όλα αυτά, κάποιοι από εμάς τα θεωρούν απλώς «μερικά λάθη», πρέπει να αρχίσουμε σοβαρά να ανησυχούμε...

Σωστά λοιπόν η ΚΕ αποτιμά το 20ό Συνέδριο ως σημείο αποφασιστικής στροφής, στο οποίο τίθενται οι βάσεις της διάβρωσης στο κόμμα και στο εργατικό κράτος, σημείο που άνοιξε το δρόμο στην ανοιχτή αντεπανάσταση των αρχών της δεκαετίας του 1990.

Τελειώνω τις σκέψεις αυτές, υπενθυμίζοντας σε μερικούς συντρόφους που κριτικάρουν τις Θέσεις της ΚΕ «υπερασπίζοντας», τάχα, τον Στάλιν, τα λόγια του ίδιου: «Κριτικάροντας την "οικονομική κομμούνα" του Ντύρινγκ που λειτουργεί μέσα σε συνθήκες εμπορευματικής κυκλοφορίας, ο Ενγκελς στο "Αντι-Ντύρινγκ" του, απέδειξε πειστικά ότι η παρουσία της εμπορευματικής κυκλοφορίας πρέπει να οδηγήσει αναπόφευκτα τις λεγόμενες "οικονομικές κομμούνες" του Ντύρινγκ στην αναγέννηση του καπιταλισμού. Οι σ.σ. Σανίνα και Βένζερ, είναι φανερό ότι δε συμφωνούνε μ' αυτό. Τόσο το χειρότερο γι' αυτούς»^3.

Παραπομπές

1. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Πολιτική Οικονομία», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1961.

2. Λάμπρου Τσελίκα, «Ιστορική επισκόπηση της οικονομικής ανάπτυξης της ΕΣΣΔ, 1955-1990», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 6/2002.

3. Ι. Β. Στάλιν, «Οικονομικά προβλήματα του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

Βασικό σύνθημα του Κόμματος, στηριγμένο στην ενενηντάχρονη ιστορία του, είναι το δίπτυχο «πρωτοπόρα θεωρία - πρωτοπόρα δράση». Ενα σύνθημα δομημένο πάνω σε τρεις αδιαπραγμάτευτους άξονες, που καθιστούν ένα κόμμα κομμουνιστικό.

1. Η αταλάντευτη πίστη στο μαρξισμό - λενινισμό, την κοσμοθεωρία του.

2. Η ακλόνητη λειτουργία του ως κόμμα νέου τύπου, τόσο στην εσωoργανωτική του ζωή και κανόνες, όσο και στις μορφές εφαρμογής της πολιτικής του δράσης.

3. Η προσήλωσή του στο στρατηγικό του στόχο, το σοσιαλισμό.

Με όπλο αυτούς τους άξονες και μελετώντας το βαθμό εφαρμογής τους την προηγούμενη περίοδο, μπαίνουν οι βάσεις για το σχεδιασμό της περιόδου που ακολουθεί. Επομένως εγείρεται ένα ερώτημα: Τον προηγούμενο καιρό, η δράση του Κόμματος δρομολογεί τις κοινωνικές εξελίξεις και καθορίζει τους όρους δράσης του λαϊκού κινήματος, ή μήπως αφουγκράζεται τους προβληματισμούς των λαϊκών στρωμάτων, αξιοποιώντας την ιδεολογική ανωτερότητα των πολιτικών του θέσεων και προσαρμόζει τις κινήσεις του με βάση τα δρώμενα;

Το ΚΚΕ, ως κόμμα νέου τύπου έχει χρέος, προσανατολισμό, να καθοδηγήσει την εργατική τάξη και τα σύμμαχα σε αυτήν στρώματα. Προβάλλοντας το πρωτοπόρο κοινωνικό πρόσταγμα, πρέπει να την κατευθύνει στην επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση μιας κοινωνίας σοσιαλιστικής.

Αραγε το ΚΚΕ καθοδηγεί τους σημερινούς αγώνες ή μόνο συμμετέχει και συμβάλλει σε αυτούς, έστω και καθοριστικά εξαιτίας της οργανωτικής του δομής και της λαϊκής απήχησης από την ιστορία του; Απαντώντας την ερώτηση αυτή, βλέποντας πίσω μας τους εργατικούς αγώνες της τελευταίας δεκαετίας τουλάχιστον, τη μορφή και το περιεχόμενο των διεκδικήσεων, την κατάσταση της εργατικής τάξης, το βαθμό συσπείρωσης στα σωματεία και οργάνωσης της πάλης της, καταλήγουμε υποχρεωτικά σε μια αντίφαση. Αν προχωρήσουμε λίγο ακόμη κάνοντας μια ανασκόπηση τόσο στους αγώνες της αγροτιάς, όσο και στις μαθητικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις της τελευταίας περιόδου, αντικρίζουμε την ίδια αντίφαση. 'Η η κοσμοθεωρία του Κόμματος είναι ασταθής, οι πολιτικές θέσεις και το πρόγραμμά του δεν υπερέχουν από τη θεωρία της καπιταλιστικής κοινωνίας, δηλαδή με δυο λόγια η θεωρία του δεν είναι πρωτοπόρα, ή η διαδικασία, η στόχευση και το πολιτικό πρόσταγμα των ταξικών αγώνων του σήμερα είναι τέτοια που παρά την υπαρκτή πρωτοπόρα θεωρία, δεν αναδεικνύουν πρωτοπόρα δράση. Ετσι το σύνθημα αποτελεί αφορμή των συλλογισμών μου, από σύνθεση καταλήγει σε αντίφαση.

Το σύνθημα «πρωτοπόρα θεωρία - πρωτοπόρα δράση» είναι για ένα Κομμουνιστικό Κόμμα διαλεκτικά συνδεδεμένο, ενωμένο όπως ένα δέντρο με τα κλαδιά του. Επομένως, η ερμηνεία της αντίφασης ότι το Κόμμα, ή καθοδήγησε, εφόσον βέβαια το πέτυχε, τους αγώνες στο χώρο π.χ. της Παιδείας σε λάθος κατεύθυνση, ή δεν τους καθοδήγησε αλλά συμμετείχε ενεργά σε αυτούς, και λόγω της μη καθοδήγησης αυτοί κατέληξαν σε λάθος προσανατολισμό, βρίσκεται λίγο πιο πέρα.

Η σκληρή προφανής αλήθεια είναι ότι το Κόμμα, μελετώντας και τηρώντας απαρέγκλιτα τη θεωρία του, έχει διατυπώσει πολιτικές θέσεις με πρωτοπόρα χαρακτηριστικά που τεκμηριώνουν ότι υπερέχει των αστικών θεωριών. Παρ' όλα αυτά, τόσο το κομματικό δυναμικό, όσο και οι συνοδοιπόροι του Κόμματος έχουν σε πολύ μικρό βαθμό εμβαθύνει σε αυτή τη θεωρία. Ετσι, η πρωτοπόρα θεωρία δεν εκτίθεται στη φωτιά της ταξικής διαπάλης της κοινωνίας μας, παρά μόνο σε μικρές δόσεις, που αναδεικνύουν σποραδικά σε πρωτοπόρα τη δράση του Κόμματος. Η πρωτοπόρα δράση, η έννοια της καθοδήγησης και όχι της συμμετοχής στο κίνημα, δεν είναι κτήμα και δεν μπορεί να τη διαμορφώσει και να την αναδείξει στη μάχη το κομματικό δυναμικό. Πόσο μάλλον να αφυπνιστεί ο εργάτης, ο αγρότης, ο φοιτητής, να έρθει σε επαφή και να εμπεδώσει τη θεωρία του Κόμματος, να κατανοήσει την αναγκαιότητα, την υφή, τη μορφή και τη σημασία της οργανωμένης πάλης, στοιχεία απαραίτητα στην πορεία προς την ανατροπή αυτού του βάρβαρου συστήματος.

Ταυτόχρονα, η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού συνεχώς εντείνεται. Οσο ο εργαζόμενος ξεζουμίζεται από την υπερεκμετάλλευση της εργασίας του, τόσο πιο έντονα θα αναζητά λύση στο πρόβλημά του. Αν τη διέξοδο καταλήξει να την αναζητήσει μόνος του χωρίς οργάνωση και πολιτικό πρόσταγμα, αυτό είναι η καλύτερη υπηρεσία στην αστική τάξη που τον ηγεμονεύει. Εξάλλου το βασικότερο στοιχείο της οργανωμένης πάλης είναι η δυνατότητα καθοδήγησης και πρωτοπόρας δράσης μέσα σε αυτή.

Επομένως, είναι επιτακτικό στο 18ο Συνέδριο, το ΚΚΕ να λάβει όλες τις αναγκαίες πρωτοβουλίες ώστε να αναδεικνύει την πρωτοπόρα δράση, να είναι καθοδηγητής, ενορχηστρωτής των λαϊκών αγώνων, όχι μόνο αναπόστατος συμμέτοχός τους. Αλλιώς, αντί να κατευθύνουμε το κύμα, τη θύελλα των λαϊκών αντιδράσεων που έρχονται, αυτό θα μας παρασύρει. Η ευκαιρία να ανοίξει μια καθοριστική καμπή στην ανατροπή της σάπιας αστικής τάξης θα χαθεί. Η διαδικασία ωρίμανσης του μονόδρομου της εξέλιξης της κοινωνίας σε σοσιαλιστική, θα πάει χρόνια πίσω.

Μπροστά λοιπόν στο 18ο Συνέδριο, έχουμε χρέος στην ενενηντάχρονη ιστορία του ΚΚΕ να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, τόσο ατομικά, όσο και συλλογικά για την ανάδειξη του ρόλου του, και το σωστό προσανατολισμό στον προγραμματικό του στόχο, το σοσιαλισμό. Κάθε καθυστέρηση ή και απόκλιση από την πορεία αυτή, είναι ευθύνη και πλήγμα όχι μόνο σε εμάς τους ίδιους, αλλά το κυριότερο, αρνητική παρακαταθήκη στις γενιές που έρχονται.