Πρώτα μπαίνει το πλαίσιο: «Σε μερικές χώρες η κυβέρνηση δίνει χρήματα σε όσους ενήλικες είναι σε θέση να εργαστούν αλλά είναι άνεργοι (δεν μπορούν να βρουν δουλειά), μόνο αν κάνουν δουλειά για το κοινωνικό σύνολο. Η κυβέρνηση δε θα τους δώσει χρήματα αν αρνηθούν να κάνουν αυτή τη δουλειά», λέει το εισαγωγικό μιας από τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου που καλούνται να συμπληρώσουν οι μαθητές. Οι άνεργοι παρουσιάζονται σαν να είναι αυτοί υπεύθυνοι που δεν μπορούν να βρουν δουλειά και δεν πρέπει να κάθονται. Ερχεται, λοιπόν, το ...καλό κράτος και τους θέτει συγκεκριμένο όρο για να πάρουν επίδομα ανεργίας. Αποκρύπτεται πλήρως το δικαίωμα της δουλειάς και η κυβέρνηση εμφανίζεται ως σωτήρας που βοηθάει τους άνεργους. (Να θυμίσουμε την περίπτωση στη Γερμανία, όπου αρνήθηκαν να δώσουν το επίδομα ανεργίας σε μια άνεργη που αρνήθηκε να δουλέψει σε οίκο ανοχής;)...

Στη συνέχεια ο μαθητής καλείται να υποστηρίξει την παραπάνω λύση: «Γράψε το καλύτερο επιχείρημα που μπορείς να σκεφτείς υπέρ του να δίνει η κυβέρνηση χρήματα στους ανέργους μόνο αν κάνουν δουλειά για το κοινωνικό σύνολο». Με άλλα λόγια; Βρείτε επιχειρήματα για να μην κάθονται οι ...τεμπέληδες άνεργοι χωρίς να κάνουν τίποτα. Το όλο σκεπτικό πλασάρεται έντεχνα, αφού «στολίζεται» με την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.

Σε άλλη ερώτηση περιγράφεται η παρακάτω κατάσταση: «Ζητήθηκε απ' την Κωνσταντίνα να γίνει η αρχηγός της τοπικής εθελοντικής ομάδας για την προστασία του περιβάλλοντος. Τι πρέπει κυρίως να καταλάβει η Κωνσταντίνα για τον εαυτό της, ώστε να αποφασίσει αν η ομάδα θα έχει όφελος από την αρχηγία της». Ο μαθητής είναι υποχρεωμένος να μιλήσει για τα οφέλη της Κωνσταντίνας από την αρχηγία της. Με έξυπνο τρόπο, αφού το θέμα αφορά εθελοντική ομάδα, περνάει αμέσως η αντίληψη ότι ο αρχηγός είναι αυτός που μπορεί να βρει λύσεις. Η συλλογική δράση είναι εξαφανισμένη. Οι απαντήσεις υποχρεώνουν σε συγκεκριμένες επιλογές:

• «Πόσο καλά καταφέρνει να αποφεύγει την κριτική.
• Πώς μπορεί να κάνει τα μέλη της ομάδας να τη συμπαθήσουν.
• Κατά πόσο οι ικανότητες της αρχηγού ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μελών της ομάδας.
• Κατά πόσο μπορεί να εξασφαλιστεί ότι όλοι στην ομάδα θα συμφωνήσουν μαζί της».

Φυσικά, ούτε λόγος να γίνεται, ούτε περιθώριο να σκεφτεί ο μαθητής ότι τα προβλήματα του περιβάλλοντος δε λύνονται μέσα από τις σχετικές ΜΚΟ που κάνουν μπίζνες πάνω σε υπαρκτά προβλήματα! Ούτε περιθώριο να αρνηθεί την αρχηγία σε μια τέτοια οργάνωση, που στην αθωότερη εκδοχή της είναι μια «ουτοπία» και στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι άγριο εμπόριο «περιβαλλοντικής ευαισθησίας».

Ακολουθούν ελεγχόμενες ερωτήσεις και απαντήσεις περί δημοκρατίας. Μια απ' αυτές: «Σε ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, ποιο από τα παρακάτω είναι αναμφισβήτητη καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών;

• Ενοπλος αστυνομικός με στολή εισέρχεται σε τόπο θρησκευτικής λατρείας.
• Αστυνομικός διαλύει μια ιδιωτική συγκέντρωση πολιτών που ασκούν κριτική σε πολιτικούς αρχηγούς.
• Αστυνομικός συλλαμβάνει τα μέλη ομάδας που σχεδιάζουν κρυφά να ανατινάξουν ένα κυβερνητικό κτίριο.
• Κάποιος που έχει μαζί του αδήλωτο όπλο τιμωρείται με πρόστιμο».

Ο μαθητής, λογικά, απορρίπτει τις δύο τελευταίες απαντήσεις. Μένουν οι δύο πρώτες για να τις επιλέξει. Είναι τυχαίο ότι στη δεύτερη απάντηση μιλούν για «ιδιωτική» και όχι «δημόσια» συγκέντρωση; Μήπως για τους συντάκτες του ερωτηματολογίου η απαγόρευση και η επέμβαση στη συνδικαλιστική δράση σε χώρους δουλειάς ή απαγόρευση δημόσιων συγκεντρώσεων, εργαζομένων, φορέων κ.ά. είναι πολύ λογικό να χρειάζονται σε κάποιες περιπτώσεις;

Επόμενη ερώτηση: «Ποιο από τα παρακάτω είναι αναγκαίο να συμβαίνει στις δημοκρατικές χώρες;

• Να υπάρχουν νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος.
• Να ανήκουν στο κράτος πολλές εταιρείες.
• Να μπορούν οι πολίτες να επηρεάζουν το δημόσιο διάλογο και τις αποφάσεις.
• Να επικρίνονται σπάνια οι πολιτικοί αρχηγοί»

Η τελευταία απάντηση απορρίπτεται αμέσως, και από τις υπόλοιπες... λείπει οτιδήποτε μπορεί να προσβάλει τη σημερινή δημοκρατία. Γιατί, αλήθεια, δεν είναι αναγκαίο στις δημοκρατικές χώρες να έχουν όλοι δουλειά, ασφάλιση, παιδεία και υγεία; Γιατί δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει δημοκρατία στους χώρους δουλειάς και να μπορούν οι εργαζόμενοι να διεκδικούν; Αυτά τα αναγκαία δε βοηθούν, μάλλον, την έρευνα, αφού λείπουν από τις σημερινές «δημοκρατίες» και καλό είναι να μη θεωρούνται δικαιώματα, αλλά ευκαιρίες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις - προτάσεις για τις οποίες οι μαθητές πρέπει να εκφέρουν θετική ή αρνητική γνώμη. Ο τίτλος της ενότητας είναι «πολίτης και κοινωνία». Μια απ' αυτές τις προτάσεις είναι η εξής: «Οι διαφορές στο εισόδημα μεταξύ πλουσίων και φτωχών πρέπει να είναι μικρές»! Για την έρευνα οι διαφορές στο εισόδημα θεωρούνται δεδομένες και το ζήτημα μπαίνει μόνο στο εάν πρέπει να είναι μικρές οι μεγάλες! Ο μαθητής, συνεπώς, πρέπει να πάρει απόφαση ότι είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί!

Το τρίτο μέρος είναι αφιερωμένο (πού αλλού;) στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ξεκινάει με πληροφοριακές ερωτήσεις για τους θεσμούς της ΕΕ, τον αριθμό των χωρών, τα χρήματα που δίνουν οι χώρες στην ΕΕ, για τη διεύρυνση, τα δικαιώματα των πολιτών. Υπάρχουν επίσης κρίσεις για την ΕΕ (θετικές ή αρνητικές) σε μια σειρά ζητήματα όπως η ειρήνη, το σχολείο, το περιβάλλον, για τα πλεονεκτήματα του ευρώ.

Στη δεύτερη ενότητα καλλιεργείται, έντεχνα, η... ανάγκη να αισθάνονται οι μαθητές ...Ευρωπαίοι, δηλαδή υποστηρικτές της ΕΕ. Για παράδειγμα: Θεωρώ τον εαυτό μου Ευρωπαίο/Ευρωπαία; Θεωρώ τον εαυτό πρώτα Ευρωπαίο/α πολίτη και μετά Ελληνα/Ελληνίδα; Αισθάνομαι μέλος της Ευρώπης; Με τις επόμενες ερωτήσεις εξωραΐζεται η ΕΕ και οι μαθητές πρέπει να απαντήσουν εάν συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητές της, σε μια σειρά ζητήματα.

Στο δεύτερο μέρος της έρευνας εισαγωγικά ενημερώνεται ο μαθητής: Υπάρχουν «ερωτήσεις σχετικά με 1) Με εσένα, το σπίτι σου και την οικογένειά σου, 2) Τις δραστηριότητες σου μέσα και έξω από το σχολείο, 3) Τις απόψεις σου σχετικά με διάφορα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα». Οι ερωτήσεις αφορούν την ηλικία, το φύλο, την καταγωγή, το επίπεδο εκπαίδευσης που θεωρεί ο μαθητής ότι θα ολοκληρώσει, τη χώρα που γεννήθηκαν ο μαθητής και οι γονείς του και άλλα προσωπικά στοιχεία, τη γλώσσα που μιλιέται στο σπίτι, τη δουλειά, το επίπεδο εκπαίδευσης της μητέρας και του πατέρα, το βαθμό ενδιαφέροντος των γονιών για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, τον αριθμό βιβλίων που υπάρχουν στο σπίτι, τον αριθμό των μελών της οικογένειας.

Ακολουθούν ερωτήσεις για τις δραστηριότητες του μαθητή εκτός σχολείου, τη συχνότητα πολιτικών και κοινωνικών συζητήσεων με τους γονείς, ερωτήσεις για τον τρόπο ενημέρωσης. Οι μαθητές, μάλιστα, πρέπει να απαντήσουν αν συμμετέχουν και πόσο καιρό, σε πολιτική οργάνωση ή άλλη οργάνωση νέων. Στη συνέχεια οι ερωτήσεις έχουν σχέση με τις πολιτικές και κοινωνικές συζητήσεις στο σχολείο, για το ρόλο του δασκάλου, σε ποιο βαθμό υπάρχει η δυνατότητα αντίρρησης του μαθητή κ.ά.

Σε τι χρειάζεται άραγε αυτό το τμήμα των ερωτήσεων πάνω σε προσωπικά δεδομένα; Το ερωτηματολόγιο δε φέρει το ονοματεπώνυμο αυτού που απαντάει, ενώ οι υπεύθυνοι της έρευνας διαβεβαιώνουν ότι «είναι εμπιστευτικό και οι απαντήσεις θα παρουσιαστούν σε πίνακες συνολικά για όλους τους μαθητές». Αν δεχτούμε καλοπροαίρετα τα παραπάνω, είναι προφανές ότι οι ερωτήσεις για τις κοινωνικές δραστηριότητες των μαθητών, για την οικογενειακή τους κατάσταση, έως και τα... βιβλία που έχουν στο σπίτι, αποσκοπούν στο να ερευνηθεί το οικογενειακό - κοινωνικό «προφίλ» του όποιου αμφισβητία! Θέλουν να συσχετίσουν τις πολιτικές - κοινωνικές αντιλήψεις που ανιχνεύουν στο πρώτο μέρος με την οικογενειακή κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο και τις κοινωνικές δραστηριότητες των νέων. Ομολογουμένως «οργουελικό» το φακέλωμα που κάνουν.

Στο τέλος της έρευνας γράφεται: «Οι απαντήσεις σου θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε βασικά θέματα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής και να συμβάλουμε στη βελτίωσή της σε όλο τον κόσμο». Οπως ήταν φανερό από τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις, η έρευνα κινείται μέσα σε προκαθορισμένες «γραμμές». Στην ίδια κατεύθυνση θα είναι οι προσπάθειες «βελτίωσης της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής». Κοινωνικά και πολιτικά οι νέοι και οι νέες πρέπει να αντιλαμβάνονται τον κόσμο οριοθετημένο. Ο κύκλος είναι κλειστός και οι κινήσεις έξω απ' αυτόν πρέπει να ελέγχονται...