«Υπέρβαση» είναι η λέξη - «κλειδί» και για το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Πιο συγκεκριμένα, η υπέρβαση του διλήμματος - έτσι όπως το θέτει ο πρόεδρος του ΕΚΚ Μάνος Ευστρατιάδης στον πρόλογο του απολογισμού των δραστηριοτήτων του Κέντρου για το 1999 και για το πρώτο εξάμηνο του 2000 - ανάμεσα στην «εμπορικότητα» και την «ποιότητα». Πόλωση, που κατά τον Μ. Ευστρατιάδη, οδήγησε «από έναν παντοδύναμο εμπορικό κινηματογράφο με υποτιμημένες αισθητικές αξίες, σε ένα καλλιτεχνικό σινεμά με επιτεύγματα αλλά με μειωμένη απήχηση στο κοινό».

Σε αυτό το προλογικό σημείωμα του προέδρου του ΕΚΚ επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις μέσω της παράθεσης αυτονόητων δεδομένων που αφορούν τη λειτουργία ενός κρατικού φορέα μέσα σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον καθόλου φιλικό για δημιουργούς και κοινό. Ενίοτε και εχθρικό. Η θεμιτή υπεράσπιση του ΕΚΚ από τους εκπροσώπους του, αλλά και ο ίδιος ο απολογισμός του, προβάλλουν - έστω εμμέσως - για μια ακόμη φορά την άμεση ανάγκη για ουσιαστική κρατική μέριμνα στον κινηματογράφο, αλλά και το δυσβάσταχτο εκπαιδευτικό κενό στη χώρα μας.

Η επικαιρότητα του αιτήματος για ίδρυση κρατικής σχολής κινηματογράφου είναι ευθέως ανάλογη με τη χρησιμοποίησή του σαν πολιτικής «καραμέλας» των εκάστοτε ηγεσιών του υπουργείου Πολιτισμού. Η επικαιρότητα του αιτήματος για πραγματική κρατική επιχορήγηση του πολιτισμού είναι ευθέως ανάλογη με την παραπομπή του στις λογικές της χορηγίας και της δημιουργίας εκ των ενόντων. Η επικαιρότητα του αιτήματος για πολιτιστική πολιτική που θα αντανακλά την ανάγκη αναβάθμισης του ποιοτικού κριτηρίου του λαού, με αυτονόητη προϋπόθεση τη στήριξη της λαϊκής δημιουργίας είναι ευθέως ανάλογη με την παραπομπή του στις πολυέξοδες φιέστες που έχουν αντίκρισμα μόνο στις τσέπες των «εργολάβων» του πολιτισμού και στην εξουσιαστική λογική του «άρτον και θεάματα» για τους πολλούς, ποιότητα για τους λίγους και «εκλεκτούς».

Με δεδομένα τα παραπάνω ακούγεται κάπως ευκαιριακή η διατύπωση του ΕΚΚ περί «σημερινής άνοιξης του ελληνικού σινεμά», πολύ περισσότερο που λίγες γραμμές πιο πάνω, ζητείται γενικώς και αορίστως «η στήριξη από την Πολιτεία αυτή τη στιγμή, τη στιγμή της επιτυχίας». Και είναι κάπως αφελές να απευθύνεται το ΕΚΚ στους παραγωγούς, τους τηλεοπτικούς σταθμούς και τους διανομείς ζητώντας να τους γίνει συνείδηση «ότι η προσπάθεια απαιτεί πρωτότυπες δημιουργικές προτάσεις προς το κοινό και όχι αναπαραγωγή κινηματογραφικών εκμαγείων από το ίδιο καλούπι». Ολοι γνωρίζουν πως στον καπιταλισμό, ορισμένοι είναι εύκαιροι να σου πουλήσουν και το σκοινί που θα τους κρεμάσεις. Το κέρδος είναι το μοναδικό τους κριτήριο. Και αν καμιά φορά αυτό το κριτήριο ικανοποιείται και με ποιοτικούς όρους, ακόμη καλύτερα για το επιχειρηματικό προφίλ τους.

Κατά τον ίδιο τρόπο είναι αντιφατικό να αναφέρεται στον απολογισμό ότι δεν αποτελεί έκπληξη «η φετινή εντυπωσιακή εικόνα ανάκαμψης του ελληνικού σινεμά» - εννοώντας τα εισιτήρια - αφού αυτή οφείλεται «στην ψυχική αντοχή των Ελλήνων κινηματογραφιστών και στη σταθερή υποστήριξη του κινηματογράφου μας από την Πολιτεία και το ΕΚΚ» και πιο κάτω να αναφέρεται ότι «η ανάπτυξη της ελληνικής κινηματογραφίας δε σημαίνει μόνο εφήμερες εισπρακτικές επιτυχίες». Μόνο ένα πράγμα μπορεί να ισχύει κάθε στιγμή: ή υπάρχει συγκεκριμένη κρατική πολιτική ανάπτυξης του κινηματογράφου σε όλα τα επίπεδα ή όχι και περιμένουμε να αναπτύξουν πολιτιστική συνείδηση... τα ΜΜΕ, οι διανομείς και οι παραγωγοί. Εκτός πια αν με τον όρο «στήριξη της Πολιτείας» εννοούμε τις... δεήσεις των δημιουργών να πάει καλά ο τζόγος του ΛΟΤΤΟ που χρηματοδοτεί τον κρατικό κινηματογραφικό φορέα...

Ας δούμε και λίγα νούμερα από τον απολογισμό. Ο προϋπολογισμός του ΕΚΚ για το 1999 ήταν 2,6 δισ. από τα οποία δόθηκαν το 1,98 δισ. Από αυτά, το ένα δισεκατομμύριο πάρθηκε από το ΛΟΤΤΟ και τα υπόλοιπα από εισροή φόρων. Το 1998 οι πόροι του ΕΚΚ ήταν 2,2 δισ. Υπάρχει λοιπόν μείωση της τάξης του 9%. Αυτή τη φορά όμως το ΕΚΚ είναι «ευτυχισμένο», γιατί επί το πλείστον δε χρειάστηκε να καταφύγει στις τράπεζες όπως έκανε το 1998 λόγω μη έγκαιρης καταβολής των επιχορηγήσεων. Σε κάθε περίπτωση ο απολογισμός σημειώνει πως υπάρχει χρόνιο πρόβλημα σε αυτό τον τομέα. Μάλιστα, ο φετινός προϋπολογισμός που έχει καταθέσει είναι επίσης της τάξης των 2,6 δισ. αλλά δεν έχει ακόμη εγκριθεί, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παρθούν αποφάσεις που θα έπρεπε να έχουν παρθεί μέχρι την αρχή του καλοκαιριού. Και βέβαια παραμένει άγνωστο το ποσό που τελικά θα εγκριθεί.

Τα ποσά που διατέθηκαν για παραγωγή το 1999 μειώθηκαν κατά 34% σε σχέση με το 1998, επειδή έπρεπε να καλυφθούν τα ελλείμματα του ΕΚΚ που έφταναν τα 800 εκατομμύρια δραχμές! Τελικά, το έλλειμμα καλύφθηκε εις βάρος βέβαια της χρηματοδότησης της παραγωγής. Αντιστοίχως, σημειώθηκε άνοδος κατά 9,20% των λειτουργικών εξόδων του, που καλύπτουν συνολικά το 14% του συνολικού προϋπολογισμού. Ανοδος, όμως, παρουσιάστηκε στα έσοδα από την εκμετάλλευση ταινιών.

Ωστόσο, ακόμη και με αυτές τις συνθήκες, το ΕΚΚ επιχείρησε επιτυχώς ορισμένες δραστηριότητες που έχουν τη σημασία τους, όπως για παράδειγμα η έρευνα για την εικόνα του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, συμφωνίες με τηλεοπτικούς σταθμούς για συμπαραγωγές, τηλεοπτικές προβολές, πολιτιστικές εκδηλώσεις, διαφημιστικό χρόνο κ.ά., ίδρυση του εργαστηρίου σεναρίου του ΕΚΚ, η διεξαγωγή της πρώτης συνάντησης των κινηματογραφικών οργανισμών της ΝΑ Ευρώπης τον περασμένο Απρίλη στην Υδρα, η πρώτη διαφημιστική καμπάνια για τον ελληνικό κινηματογράφο και η επίτευξη ενός παλιού ονείρου των κινηματογραφιστών για τη δημιουργία ενός εναλλακτικού δικτύου αιθουσών για την προώθηση των ελληνικών ταινιών, το «FILM CENTER 2000». Επίσης, το ΕΚΚ συμμετείχε σε 147 διεθνή φεστιβάλ και πολιτιστικές εκδηλώσεις, εξέτασε 212 προτάσεις σεναρίων και ενέκρινε 45. Στον απολογισμό του το ΕΚΚ συμπεριλαμβάνει και το όντως εντυπωσιακό νούμερο των 2,3 εκατομμυρίων εισιτηρίων που «έκοψαν» οι ελληνικές ταινίες, θεωρώντας δεδομένη τη συμβολή του σε αυτό. Δε θα μπούμε επί της ουσίας τώρα. Η αύξηση είναι όντως θετική - ακόμη και αν σημειώσουμε πως μεγάλο μερίδιο σε αυτή έχει το συζητήσιμο «Safe Sex» - αλλά να θυμίσουμε, ότι η ίδια η έρευνα του Κέντρου για τον ελληνικό κινηματογράφο που παρουσιάσαμε και από τον «Ρ» επαναφέρει πάλι το δίλημμα, που θέλει να υπερβεί το ΕΚΚ, ανάμεσα στην ποιότητα και την εμπορικότητα.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε όμως, πως ο απολογισμός του ΕΚΚ θεωρεί θετική τη συμμετοχή του στην οργάνωση των εκδηλώσεων του «Μιλένιουμ»... αν και δεν υπήρχε υποψία κινηματογράφου σε αυτές. Το Κέντρο ανέλαβε μέρος των οργανωτικών ευθυνών και επιχορηγήθηκε εκτάκτως γι' αυτό το σκοπό με το ποσό των 590 εκατομμυρίων δραχμών! Οποιος περίμενε πως το ΕΚΚ, ακούγοντας αυτό το ποσό για τον «βιασμό» της Ακρόπολης και της αισθητικής εν γένει - ενώ όπως είδαμε νοσεί οικονομικά το ίδιο - θα αντιδρούσε έστω για τους τύπους, έπεσε έξω. Οι συντάκτες του απολογισμού δεν μπορούν να κρύψουν τη χαρά τους επειδή «ενισχύθηκε η αξιοπιστία του Κέντρου ως προς το ΥΠΠΟ» και μάλιστα πήραν και συγχαρητήρια τηλεγραφήματα!

Εξίσου περίεργη είναι και η αντίληψη του ΕΚΚ για τα κριτήρια των οικονομικών συμμετοχών του σε δραστηριότητες άλλων φορέων. Την ίδια ώρα που απέτυχε παταγωδώς η προσέλευση χορηγών στα χρηματοδοτικά προγράμματά του, εμφανίζεται το ίδιο να επιχορηγεί διάφορα κινηματογραφικά «πανοράματα» ιδιωτών.

Συνοψίζοντας πρέπει να πούμε, ότι πέρα από τα νούμερα - που δεν αμφισβητούνται - τα συμπεράσματα ενός απολογισμού μπορούν πάντα να εξεταστούν και με τη λογική του «μισοάδειου» ή «μισογεμάτου» ποτηριού. Η ομολογημένη όμως από όλους διαπίστωση ότι δεν υπάρχει κρατική στήριξη στον κινηματογράφο, δεν επιτρέπει πανηγυρισμούς για μερικές ευτυχείς συγκυρίες. Πολύ περισσότερο όταν αυτές οι συγκυρίες είναι ευτυχείς μόνο ως προς μερικά στοιχεία τους. Η πραγματικότητα για τον κινηματογράφο - όχι μόνο τον ελληνικό - είναι άσχημη. Και τα πράγματα όσο πάνε και χειροτερεύουν. Σε παγκόσμιο επίπεδο, παραγωγή, διανομή και προβολή ταινιών συγκεντροποιούνται και ουδείς αναμένει ποιότητα σε τέτοιο περιβάλλον. Θεσμοί σαν το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου μπορούν, αν θέλουν, να αποτελέσουν σημαντικές εστίες αντίστασης. Αλλάζοντας όμως προσανατολισμό και όχι πανηγυρίζοντας για τη συμμετοχή τους στα «Μιλένιουμ»...