Ο συμβολισμός της χειραψίας ανάμεσα στον Φ. Γκιζίκη και τον Κ. Καραμανλή είναι χαρακτηριστικός για την ουσία της πολιτικής μεταβολής, του συμβιβασμού ανάμεσα στη χούντα και τις αστικές πολιτικές δυνάμεις

Υποστηρίζεται ότι στη σύσκεψη δεν κρατήθηκαν πρακτικά. Γι' αυτό κι όσα γνωρίζουμε για το περιεχόμενό της, τα γνωρίζουμε από τις μαρτυρίες των συμμετασχόντων, οι οποίοι ασφαλώς δεν έχουν πει όλη την αλήθεια, αλλά και για όσα μίλησαν δεν υπήρξαν πάντοτε αντικειμενικοί. Από τις διάφορες, πάντως, μαρτυρίες, προκύπτει ότι η σύσκεψη απέρριψε το σχηματισμό κυβερνητικού σχήματος με τη συμμετοχή πολιτικών και στρατιωτικών και υιοθέτησε τη λύση μιας αμιγούς πολιτικής κυβέρνησης. Επίσης, κοινή θέση πολιτικών και στρατιωτικών ήταν η κυβέρνηση να σχηματιστεί από πρόσωπα που προέρχονταν από το χώρο του κέντρου και της δεξιάς, και, φυσικά, να αποκλειστούν οι κομμουνιστές και οι άλλες αριστερές δυνάμεις της εποχής. Πριν όμως προχωρήσουμε στην παρουσίαση των τελικών αποφάσεις της σύσκεψης, καθώς και στο παρασκήνιο που τις συνοδεύει ας γυρίσουμε λίγο πίσω το χρόνο για να δούμε πώς φτάσαμε σ' αυτήν την εξέλιξη.

Η αντίστροφη μέτρηση για το δικτατορικό καθεστώς ξεκινάει, ουσιαστικά, με το πραξικόπημα στην Κύπρο και η ταχύτητα με την οποία συμβαίνει αυτό γίνεται ιλιγγιώδης, όταν εκδηλώνεται η τουρκική στρατιωτική εισβολή στο νησί. Τα ιστορικά τεκμήρια που υπάρχουν βεβαιώνουν πως μετά την 20ή Ιούλη 1974, η δικτατορία δεν μπορούσε να συνεχίσει, τουλάχιστον με τη μορφή που είχε ως τα τότε. Ακριβώς γι' αυτό το λόγο σημαντικά στελέχη της δικτατορίας, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες στη χώρα και στις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να συζητούν πάνω σε σενάρια για τη διάδοχη κατάσταση, τα οποία, βεβαίως, είχαν στα συρτάρια τους από καιρό. Επρόκειτο για διεργασίες στις κορυφές, που σκοπό είχαν να προλάβουν εξελίξεις στη βάση της κοινωνίας. Επρεπε να γίνει η αλλαγή, πριν η χούντα φτάσει στο σημείο της κατάρρευσης. «Αν το καθεστώς κατέρρεε - γράφει ο Π. Αραπάκης¹ - ο λαός δε θα έμενε απαθής και η αιματοχυσία θα ήταν αναπόφευκτη». Το σύνολο των διεργασιών, συνεπώς, συνέκλινε σ' ένα στόχο: Να μην εμφανιστεί στο προσκήνιο ο λαϊκός παράγοντας. Κι αυτές τις διεργασίες αναμφιβόλως τις διηύθυνε ο αμερικανικός παράγοντας.

«Οι πραιτοριανοί του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού - γράφει ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης²- το ίδιο το μάτι του big boss στην Ελλάδα, ο Δημ. Ιωαννίδης, ήταν παθητικό για την Ουάσιγκτον. Είχαν επιτελέσει το βρώμικο έργο τους (...). Ηταν πια στυμμένο λεμόνι, λεμονόκουπα για τα σκουπίδια». Και προσθέτει: «Οι μανδαρίνοι της Ουάσιγκτον δε σκόπευαν να τραβήξουν τα πράγματα ίσαμε την απελπισία για το σύνολο του ελληνικού λαού. Γιατί η απελπισία δεν αποτελεί ποτέ ασφαλιστική δικλείδα γι' αυτόν που την προκαλεί. Ο διάχυτος παθητικός αντιαμερικανισμός μπορούσε να μετατραπεί σε εκρηκτικό ηφαίστειο, με απρόβλεπτες εξελίξεις. Αντίθετα, το ξεκούμπισμα από την εξουσία της χούντας σίγουρα θα προκαλούσε αίσθημα ανακούφισης, ακόμα και χαράς, τη στιγμή ακριβώς που διχοτομούνταν η Κύπρος και η γενικευμένη ελληνοτουρκική διένεξη γινόταν πια το φαινόμενο, που θα διαιωνίζεται με πολλά θετικά για την πολιτική των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο».

Στις 21 Ιούλη του 1974, η στρατιωτική ηγεσία της χώρας, ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος και οι αρχηγοί των τριών κλάδων Γαλατσάνος, Παπανικολάου και Αραπάκης, αποφάσισαν να αυτονομηθούν από τον Ιωαννίδη, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν ο αρχηγός της χούντας, και να κινηθούν προς την κατεύθυνση πολιτικοποίησης του καθεστώτος³. Την επομένη, στις 22 Ιούλη, οι φήμες περί επικείμενης ανατροπής του στρατιωτικού καθεστώτος οργίαζαν και μία από αυτές ανέφερε ότι ο διοικητής του Γ` Σώματος Στρατού στρατηγός Ντάβος, μαζί με θωρακισμένες δυνάμεις, κατέβαινε προς την πρωτεύουσα, έχοντας ως στόχο να καταλύσει τη δικτατορία. Η φήμη απέκτησε το χαρακτήρα της βεβαιότητας, όταν από το ραδιοσταθμό της Κολωνίας «Ντόιτσε Βέλε» - και στη συνέχεια από το ραδιοσταθμό του Παρισιού και το BBC - μεταδόθηκε μια διακήρυξη που αποδόθηκε σε 250 αξιωματικούς του Γ` Σώματος Στρατού. Η διακήρυξη αυτή ζητούσε τον τερματισμό της χούντας και το σχηματισμό κυβέρνησης υπό την προεδρεία του Κ. Καραμανλή⁴. Ηταν πλέον φανερό πως οι ώρες της δικτατορίας ήταν μετρημένες. Κι αυτό οι ιθύνοντες των Ηνωμένων Πολιτειών φρόντισαν να το κάνουν γνωστό σε όλο τον κόσμο, για να μη μένει η παραμικρή αμφιβολία περί του αντιθέτου. «Ενδεχομένως αυτή τη στιγμή πραγματοποιείται στην Ελλάδα πολιτική μεταβολή», δήλωνε απερίφραστα ο Αμερικανός υπουργός εξωτερικών Χ. Κίσιγκερ⁵, στις 22 Ιούλη 1974. «Πώς γνώριζε ο Κίσιγκερ - αναρωτιέται ο Α. Ζαούσης⁶- τόσες ώρες πριν, αυτά που θα συνέβαιναν στην Αθήνα; Ηταν η πρεσβεία ενήμερη από πριν;». Το ερώτημα μόνο ως ρητορικό μπορεί να θεωρηθεί. Η απάντηση είναι γνωστή κι αυτονόητη. Ετσι φτάσαμε στην πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη της 23ης Ιούλη, στην οποία αναφερθήκαμε στην αρχή. Ας δούμε, λοιπόν, τη συνέχεια των εργασιών της.

Η αρχική λύση που έδωσε η σύσκεψη στο ζήτημα της κυβέρνησης, που θα διαδεχόταν τους χουντικούς, ήταν ένα κεντροδεξιό πολιτικό σχήμα, αποτελούμενο από την παλιά ΕΡΕ και την παλιά Ενωση Κέντρου, με πρωθυπουργό τον Π. Κανελλόπουλο και αντιπρόεδρο της κυβέρνησης τον Γ. Μαύρο. Στη συνέχεια όμως, όταν έγινε ένα διάλειμμα περίπου τριών ωρών (από τις 5.30 ως τις 8 το απόγευμα) για να σχηματιστεί ο κατάλογος του υπουργικού συμβουλίου, στο παρασκήνιο, οι πέντε στρατιωτικοί κι ένας πολιτικός, ο Ευάγ. Αβέρωφ (που είχε στενότατες σχέσεις με τον ξένο παράγοντα και την ντόπια ολιγαρχία), αποφάσισαν να καλέσουν τον Κ. Καραμανλή από το Παρίσι και να αναθέσουν σ' αυτόν το σχηματισμό κυβέρνησης. Από τη στιγμή που επιλέχθηκε ένα αμιγώς πολιτικό κυβερνητικό σχήμα με χαρακτηριστικά προσαρμοσμένα στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία κι όχι ένα σχήμα μεταβατικό, μισό πολιτικό - μισό στρατιωτικό, με τη συμμετοχή πολιτικών και στρατιωτικών, η ντόπια ολιγαρχία και ο ξένος παράγοντας δεν μπορούσαν να αγνοήσουν το χαρτί του Κ. Καραμανλή. Επρόκειτο για έναν πολιτικό, που έλειπε από την Ελλάδα και την ενεργό πολιτική δράση πάνω από δέκα χρόνια και δεν είχε φθαρεί στους πολιτικούς ανταγωνισμούς που ακολούθησαν της αποχώρησής του, ιδιαίτερα σ' αυτούς της διετίας 1965 - 1967. Δεν πολιτεύτηκε ποτέ επικίνδυνα για το κοινωνικό καθεστώς και πάντα ακολουθούσε μια πολιτική, που έπαιρνε υπόψη της τα συνολικά συμφέροντα του καπιταλισμού στην Ελλάδα και των ξένων συμμάχων του. Από άποψη ικανοτήτων, ήταν πολιτική προσωπικότητα μεγάλου βεληνεκούς και δεν μπορούσε να γίνεται καμία σοβαρή σκέψη για την οικοδόμηση ενός σταθερού και αποτελεσματικού αστικού μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος, χωρίς σ' αυτό να παίξει ρόλο - και, μάλιστα, πρωταγωνιστικό - ο Κ. Καραμανλής.

Στις 24 Ιούλη 1974, στις 2 τα χαράματα, ο Κ. Καραμανλής έφτασε στην Ελλάδα με το προσωπικό αεροπλάνο του Γάλλου προέδρου Ζισκάρ Ντ' Εστέν και λίγες ώρες αργότερα ορκίστηκε πρωθυπουργός.

Για την αλλαγή αυτή στην πολιτική ζωή της χώρας, το ΚΚΕ είχε τονίσει, με απόφαση της ΚΕ του⁷, ότι ήταν «προϊόν μιας συμφωνίας ανάμεσα στη χούντα, τους Αμερικανούς, τους άλλους κυρίους εταίρους του ΝΑΤΟ» και τους πολιτικούς παράγοντες που πρωταγωνίστησαν στην πραγματοποίησή της. «Η τέτοια αλλαγή - έλεγε το ΚΚΕ - αποτελεί προσπάθεια αναπροσαρμογής της πολιτικής των Αμερικανών και των άλλων κύριων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις νέες συνθήκες, εθνικές και διεθνείς», που «αποβλέπει στην εκτόνωση της συμπυκνωμένης λαϊκής αγανάκτησης, στη ματαίωση μιας ριζικής δημοκρατικής μεταβολής, στη διατήρηση των στρατηγικών θέσεων των ΕΠΑ και του ΝΑΤΟ στη χώρα μας και στην επέκτασή τους στην Κύπρο και γενικότερα στη Μεσόγειο».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με δήλωσή του στο BBC, το βράδυ της 23ης Ιούλη, υπογράμμισε⁸: «Η Νέα Νατοϊκή φρουρά έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Πηγή της εξουσίας της παραμένουν οι Αμερικανοί, το ΝΑΤΟ και οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, που βαρύνονται σήμερα και με την εθνική προδοσία στο Κυπριακό». Αργότερα, ο Παπανδρέου και το κόμμα του, το ΠΑΣΟΚ, απαρνήθηκαν αυτές τις εκτιμήσεις.

Επαναφέροντας στη μνήμη μας όλα όσα συνέβησαν στον τόπο μας εκείνο το δραματικό Ιούλη του '74, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε πως η ίδια η ζωή εδώ και 26 χρόνια έχει επιβεβαιώσει πλήρως τις εκτιμήσεις του ΚΚΕ για το χαρακτήρα της πολιτικής μεταβολής που συντελέστηκε τότε. Η μεταπολίτευση σφραγίστηκε από το δόγμα του «ανήκομεν εις την Δύσιν», που ο Καραμανλής φρόντισε να διακηρύξει από την πρώτη στιγμή της επιστροφής του στην Ελλάδα. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, όχι μόνο δεν αποδυναμώθηκε, αλλά και ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, παρά το γεγονός ότι ήταν η βασική αιτία της 7χρονης τυραννίας και της κυπριακής τραγωδίας. Δίπλα, μάλιστα, σ' αυτήν τη σχέση εξάρτησης, σφυρηλατήθηκαν τα δεσμά της εξάρτησης από την ΕΟΚ, τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση. Η διχοτόμηση στην Κύπρο είναι πλέον μια ντε φάκτο κατάσταση, που πάει να αναγνωριστεί με τον πιο επίσημο τρόπο και με ελληνική υπογραφή. Η αστική τάξη ισχυροποίησε τη θέση της και οι λαϊκές μάζες συνεχίζουν να ζουν στο καθεστώς της εκμετάλλευσης, της κοινωνικής αδικίας, στο καθεστώς της αβεβαιότητας για το αύριο, σε συνθήκες συνεχούς συρρίκνωσης τω δικαιωμάτων τους.

Ασφαλώς υπήρξαν, υπάρχουν και θα συνεχίζουν να υπάρχουν ισχυρές λαϊκές αντιστάσεις και σοβαροί διεκδικητικοί αγώνες. Ασφαλώς υπήρξαν κατακτήσεις και μάλιστα σοβαρές. Το ΚΚΕ ήταν πάντοτε πρωταγωνιστής τέτοιων εξελίξεων και συνεχίζει να το κάνει και σήμερα, οικοδομώντας μια πλατιά κοινωνικοπολιτική συμμαχία, το Αντιιμπεριαλιστικό - Αντιμονοπωλιακό - Δημοκρατικό Μέτωπο.

1 Π. Αραπάκη: «Το τέλος της σιωπής», εκδόσεις «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ», σελ. 304

2 Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις «ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ», τόμος Δ`, σελ. 402, 404

3 Στ. Ψυχάρη: «Τα παρασκήνια της Αλλαγής», Αθήνα 1975, σελ. 114 και 248, Σολ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις «ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ», τόμος 7ος, σελ. 285 - 286, στρατηγού Γρ. Μπονάνου: «Η Αλήθεια», σελ. 271, Π. Αραπάκη: «Το τέλος της σιωπής», εκδόσεις «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ», σελ. 301 - 302 κ.α.

4 Ολόκληρη η διακήρυξη: «Μαύρη Βίβλος - Χρονικό Κυπριακού Πραξικοπήματος και Πτώσεως Στρατιωτικής Χούντας», Αύγουστος 1974, σελ. 101 - 102, Σ. Γρηγοριάδη, στο ίδιο, σελ. 313 - 315 κ.α.

5 Ν. Ψυρούκη, στο ίδιο, σελ. 409

6 Α. Ζαούση: «Ο εμπαιγμός», τόμος β`, σελ. 422

7 « Από το 9ο ως το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ - Ντοκουμέντα», έκδοση ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 28

8 Ν. Ψυρούκη, στο ίδιο, σελ. 411