Ετσι σταθμό για το αγροτικό κίνημα αποτέλεσε η εξέγερση των αγροτών στο Κιλελέρ, στις 6 Μάρτη 1910, η οποία κτυπήθηκε από το στρατό και βάφτηκε στο αίμα των ακτημόνων αγροτών με νεκρούς και τραυματίες.

Με το πέρασμα της Θεσσαλίας στην επικράτεια του Ελληνικού κράτους, στα 1881, η γη απλώς άλλαξε χέρια και από τον Τούρκο τσιφλικά πέρασε στον Ελληνα τσιφλικά. Ποια ήταν η πραγματικότητα που διαμορφώθηκε για τους κολίγους;

«Οι καλλιεργηταί, όπως και πρώτα - γράφει ο Δ. Μπούσδρας - υποχρεούντο να δίδωσιν εις τον γαιοκτήμονα (αφέντην), το τρίτον ή το ήμισυ των παραγομένων καρπών, ενοίκιο διά την βοσκήν των κτηνών, μέγαν αριθμόν ορνίθων και αμνών, ικανήν ποσότητα τυρού, βουτύρου, καυσοξύλων, αιγών, πεπονιών, χόρτου και αχύρου, να στέλλωσιν εν θήλυ μέλος, ίνα ζυμώνη και ψήνη το ψωμί της επιστασίας, λείψανον του δικαιώματος της πρώτης νυκτός: Οι τσιφλικούχοι εξουσίαζον το σώμα των γυναικών και των θυγατέρων των κολίγων... Κατώκουν (σ. σ. οι κολίγοι) εις τρώγλας και πολλοί συνέτρωγον εν τη αυτή φάτνη με τους όνους των, θνήσκοντες δε, και με αιμάσσουσαν καρδίαν, ητένιζον τα πέριξ της κλίνης του θανάτου τέκνα των, διότι τα εγκατέλειπον άστεγα... Οσάκις δε υπεδέχοντο τον αφέντην επισήμως, γονυπετείς, εσύροντο, εκτύπων το χώμα με το μέτωπον τρεις φορές και εφίλουν τον αριστερόν πόδα του. Γενικώς δε ειπείν αι μεγάλαι πιέσεις, αι εξαθλιώσεις και αι αφόρητοι ταπεινώσεις δίκην μαστιγίου, έπληττον τα νώτα και είχον κάμει τους χωρικούς δέκτας ενός επαναστατικού ευαγγελίου... » (Δ. Μπούσδρας: «Η Απελευθέρωσις των Σκλάβων αγροτών», σελ. 1 - 2).

Διανοούμενοι και επιστήμονες στην ηγεσία των γεωργικών Συλλόγων της Θεσσαλίας λίγο πριν από την εξέγερση των κολίγων το 1910

Ηταν Σάββατο 6 (19) του Μάρτη του 1910. Είχε προγραμματιστεί να γίνει αγροτικό συλλαλητήριο, στη Λάρισα με αίτημα την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Από τα ξημερώματα κολίγοι από τα χωριά της περιοχής έφταναν στην πόλη, κρατώντας μαύρες και κόκκινες σημαίες. Εκεί, αναπτύσσονταν και οι δυνάμεις καταστολής, με τους καβαλάρηδες του ιππικού και τους χωροφύλακες.

«Κινδυνεύομεν με όσα γίνονται εν Θεσσαλία - έγραφε στην "ΕΣΤΙΑ" ο Αδ. Κύρου - να προκαλέσωμεν επέμβασιν εξωτερικήν. Είναι καιρός να συνέλθωμεν και να αντιληφθώμεν ότι δεν είναι καιρός διά πειραματισμούς».

Και η εφημερίδα «ΑΘΗΝΑΙ» του Πωπ συμπλήρωνε: «Η εν Θεσσαλία εξέγερσις, η παράλογος αλλά και όντως αντιπατριωτική κατά την περίοδον ταύτην του πολιτειακού ημών βίου, πρέπει να περισταλή πάση θυσία... » (Γ. Κορδάτος: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμος XIII, σελ. 187).

Σ' ένα χωριουδάκι έξω από τη Λάρισα, στο Κιλελέρ, (Κυψέλη), κολίγοι συγκεντρώθηκαν για να επιβιβαστούν στο τρένο και να πάνε στο συλλαλητήριο. Οταν ήρθε το τρένο από το Βόλο, θέλησαν ν' ανέβουν. Δεν έβγαλαν, όμως, εισιτήριο, θεωρώντας ότι για μια φορά και γι' αυτή την ειδική περίπτωση είχαν το δικαίωμα να ταξιδέψουν δωρεάν.

Στο τρένο βρισκόταν και ο διευθυντής των θεσσαλικών σιδηροδρομικών γραμμών, Πολίτης, συνοδεύοντας τον Γερμανό δημοσιογράφο Φίσερ. Ακούγοντας ότι οι κολίγοι δε θέλουν να πληρώσουν εισιτήριο, διέταξε τους σιδηροδρομικούς να τους κατεβάσουν από το τρένο. Οι κολίγοι, βλέποντας πως υπήρχε στρατός στο τρένο, κατέβηκαν. Οργισμένοι, όμως, από τις βρισιές του Πολίτη εναντίον τους, άρχισαν να διαμαρτύρονται και να πετροβολούν την αμαξοστοιχία. Το τρένο έφυγε, αλλά σε μικρή απόσταση παραπέρα άλλη μια ομάδα κολίγων, γύρω στα 800 άτομα, με κόκκινες σημαίες, προσπάθησαν να το σταματήσουν ζητώντας να τους μεταφέρει χωρίς εισιτήριο. Βρίζοντας, πάλι, χυδαία ο Πολίτης ζήτησε από τον αξιωματικό που ήταν επικεφαλής των στρατιωτών από το Βόλο, να «προστατεύση την έννομον τάξιν». Κι αυτός διέταξε τους ευζώνους και τους φαντάρους να πυροβολήσουν εναντίον των κολίγων.

Δύο αγρότες - ο Νταφούλης και ο Μπόκας - πέφτουν νεκροί από τα βόλια των τσολιάδων κι ένας άλλος πληγώνεται βαριά. Το τρένο συνεχίζει την πορεία του και φτάνει στο σταθμό του Τσουλάρ (Μελία), όπου είναι μαζεμένοι πολλοί κολίγοι. Σταματάει εκεί κι αρχίζει ο πετροβολισμός του. Οι τσολιάδες ξαναρίχνουν στο ψαχνό κι η γη ξαναβάφεται στο αίμα. Ο Ακριβούλης μένει στον τόπο, ο Μπατάλας λαβώνεται βαριά κι άλλοι δεκαπέντε κολίγοι ελαφρύτερα.

Οι δολοφονικές επιθέσεις του στρατού κατά των κολίγων γίνονται γνωστές στ' αδέλφια τους που είναι συγκεντρωμένοι στη Λάρισα κι αρχίζουν να διαμαρτύρονται. Οι δυνάμεις καταστολής ζητούν τη διάλυσή τους, αλλά αυτοί δεν υποχωρούν. Φωνάζοντας «κάτω οι τσιφλικάδες» κινούνται κατά κύματα προς την πλατεία της πόλης.

Ο υπίλαρχος Χρύσης και ο ανθυπίλαρχος Σκανδάλης διατάζουν πυρ και ο αγρότης Μπάνταρης πέφτει στο χώμα. Τραυματίζονται ακόμα ο Γκολέμας και ο Καραμπέρης. Τα θύματα θα ήταν πολύ περισσότερα αν κάποιοι υπαξιωματικοί από το Βόλο και τον Πειραιά, που είχαν φιλοαγροτικά αισθήματα και προοδευτικές ιδέες, δε ζητούσαν από τους φαντάρους να μη «χτυπάνε στο ψαχνό».

Παρά τις άγριες επιθέσεις οι αγρότες καταφέρνουν να φτάσουν στην πλατεία, μπροστά στο ξενοδοχείο «Πανελλήνιον», όπου πραγματοποιείται η μεγάλη συγκέντρωση. Εκεί, κάποιοι πολιτικάντηδες - δήμαρχοι και άλλοι - πήγαν να πάρουν το λόγο, αλλά οι κολίγοι δεν τους άφησαν.

Στο ψήφισμα που εγκρίθηκε και στάλθηκε τηλεγραφικώς στην κυβέρνηση και στη Βουλή αναφέρεται:

«Απας ο γεωργικός λαός Λαρίσης συνελθών πανοικεί σήμερον Λάρισαν ίνα εκφράση βαθύν πόνον και πικρόν παράπονον διά την υποβολήν και επιψήφισιν του νόμου περί απαλλοτριώσεως των τσιφλικίων και προικοδοτήσεως γενναιοτέρας του Γεωργικού Ταμείου.

Απαιτεί:

α) Την άμεσον επιψήφισιν του νομοσχεδίου περί απαλλοτριώσεως των τσιφλικίων και διανομήν των Ζαππείων κτημάτων.

β) Την γενναιοτέραν προικοδότησιν του Γεωργικού Ταμείου διά της διαθέσεως του όλου φόρου των αροτριώντων κτηνών και παντός ό,τι νομίζει η κυβέρνησις καλύτερον.

γ) Εκφράζει την βαθείαν λύπην και οδύνην του διά την εκ μέρους των αρχών της πολιτείας άδικον επίθεσιν κατά του φιλησύχου και νομοταγούς λαού, ου θύματα υπήρξαν άοπλοι και λευκοί σκλάβοι της Θεσσαλίας».

Η κυβέρνηση Δραγούμη όχι μόνο δε νοιάστηκε για τα προβλήματα και τα αιτήματα των κολίγων, αλλά έβγαλε διαταγή να πιαστούν και να φυλακιστούν οι «πρωταίτιοι». Εκατοντάδες Θεσσαλοί αγρότες, που συμμετείχαν στην κινητοποίηση, κλείστηκαν, επί μήνες, στις φυλακές Χαλκίδας και Λαμίας...

Μετά το μακελειό της 6ης Μαρτίου του 1910, η κυβέρνηση του Στ. Δραγούμη οργάνωσε δίκες κατά των αγροτών. Η μία δίκη για τα αιματηρά γεγονότα στο Κιλελέρ, το Τσουλάρ και τη Λάρισα - με κατηγορούμενους 25 αγρότες και αγροτιστές - έγινε στη Λαμία. Η δεύτερη με κατηγορούμενους 35 αγρότες και αγροτιστές για το συλλαλητήριο της 27ης Φλεβάρη στην Καρδίτσα έγινε στο κακουργιοδικείο της Χαλκίδας. Εκεί πρωτοστάτησε κατά των αγροτών ο εισαγγελέας Λιβαδειάς Κ. Γεωργιάδης, ο οποίος στην αγόρευσή του, μεταξύ άλλων, είπε: «Η κολληγία είναι δικαίωμα ενοχικόν, εταιρεία ή μίσθωσις και συνεπώς οι κατηγορούμενοι δεν εδικαιούντο να δημιουργήσωσιν ταραχάς... Αγροτικόν ζήτημα δεν υφίσταται. Οι τσιφλικούχοι πιέζονται και, όπως απαλλαγώσι καθημερινών συγκρούσεων, ενοικιάζουν τα κτήματά των. Ο Θεσσαλός δεν είναι γεωργός αλλά κτηνοτρόφος. Αρνείται να καλλιεργήση πλέον των είκοσι στρεμμάτων. Παρασύρεται ευκόλως... Σπαταλά την περιουσίαν του στα μαναβικά και δι' αυτό κατά την εβδομαδιαίαν αγοράν δεν ευρίσκει κανείς φρούτα. Τρώγει τα αχλάδια σαν γουρούνι. Υπάρχουν βεβαίως και καλοί Θεσσαλοί. Αλλ' οι πλείστοι εξ αυτών είναι τεμπέληδες και ζωοκλέπται. Ο "Γεωργικός Σύνδεσμος" ιδρύθη διά σκοπούς εκμεταλλευτικούς... » (Γ. Καρανικόλα: «Κιλελέρ», σελ. 364 - 365 και Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 193).

Οι κατηγορούμενοι αγρότες αθωώθηκαν. Ο αγώνας τους δεν πήγε χαμένος.

Κολίγοι στη Λαζαρίνα Καρδίτσας στο τσιφλίκι του Χρηστάκη Ζωγράφου

Μια κατηγορία τσιφλικάδων ήταν από τους Ελληνες της διασποράς (Ρωσία, Ρουμανία, Τουρκία κ.ά.). Πολλοί απ' αυτούς - Ζαρίφης, Ζάππας, Ζωγράφος, Σκυλίτσης, Στεφάνοβικ, Καραπάνος, Μπαλτατζής κ.ά. - ήταν άνθρωποι του κεφαλαίου που ασχολούνταν με χρηματικές και τραπεζικές δραστηριότητες.

Υπήρχαν και οι τσιφλικάδες «εκ περιστάσεως» - νομάρχες, δικαστικοί, διοικητικοί υπάλληλοι, βουλευτές, υπουργοί κ.ά. - που έγιναν τα «νέα τζάκια», καθώς και μερικοί που ήταν πριν κολίγοι και οι οποίοι ήταν οι πιο στυγνοί εκμεταλλευτές των κολίγων.

Στα τσιφλίκια τους - το καθένα ήταν από 10.000 έως 100.000 στρέμματα - δούλευαν οι κολίγοι. Ηταν ακτήμονες που καλλιεργούσαν τα κτήματα και έδιναν μέρος της σοδειάς - τη λεγόμενη μορτή - στους τσιφλικάδες, ενώ πλήρωναν και φόρο στο κράτος (το λεγόμενο «φόρο αροτριώντων», που επέβαλε η κυβέρνηση Τρικούπη).

Δεμένοι με τα τσιφλίκια ήταν και οι λεγόμενοι προλετάριοι της υπαίθρου - παρακεντέδες και κουλουκτσήδες - που ήταν ακτήμονες χωρικοί, οι οποίοι χρησιμοποιούνται και από τους τσιφλικάδες, αλλά και από τους κολίγους, είτε ως εργάτες γης, είτε ως βοσκοί ή και για άλλες δουλειές. Μερικοί γίνονταν αγροφύλακες, τεχνίτες, αγωγιάτες - αυτοί πληρώνονταν από τους κολίγους και τους τσιφλικάδες - αλλά στην πλειοψηφία τους ήταν εξαθλιωμένο αγροτικό προλεταριάτο που αμειβόταν σε είδος (στάρι, παπούτσια κλπ.) και ήταν σε χειρότερη μοίρα ακόμα και από τους κολίγους.

Οι κολίγοι δούλευαν μέσα σε ασφυκτικά σκληρές συνθήκες. Οργωναν με ξύλινο αλέτρι που το τραβούσε το βόδι, θέριζαν με το δρεπάνι, αλώνιζαν με το δοκάνι, μετέφεραν τη σοδειά με τη βοϊδάμαξα.

Οι ίδιοι οι τσιφλικάδες και οι επιστάτες τους φέρονταν στους κολίγους τους σαν να ήταν ζώα. Τους υποχρέωναν να εργάζονται από ήλιο σε ήλιο, ακόμα και τις Κυριακές. Δεν τους επέτρεπαν να φιλοξενούν ανθρώπους στα σπίτια (καλύβες) που έμειναν, να κυκλοφορούν στους δρόμους μετά τη δύση του ηλίου, ακόμα και να παντρεύονται.

Επιπλέον, το αφεντικό είχε το δικαίωμα να ξεπαρθενεύει τα ανύπαντρα κορίτσια, να κοιμάται την πρώτη νύχτα του γάμου με τη νύφη - το λεγόμενο «δικαίωμα της πρώτης νύχτας» - να έχει τις παντρεμένες γυναίκες στη διάθεσή του για να συγυρίζουνε το κονάκι του και να του κάνουν το κέφι.

Εκτός από τη σκληρή δουλειά και τους συνεχείς βάρβαρους κατατρεγμούς από τους τσιφλικάδες, οι κολίγοι είχαν να αντιμετωπίζουν και τις ασθένειες - ιδιαίτερα την ελονοσία - που τους θέριζαν.

Πολύ μεγάλο πρόβλημα ήταν οι εξώσεις και απειλές εξώσεων από τα κτήματα των τσιφλικάδων, οι οποίες απέκτησαν και επίσημο χαρακτήρα, το 1899, με το νόμο της κυβέρνησης Θεοτόκη περί «εξώσεων δυστροπούντων ενοικιαστών».

Χαρακτηριστική είναι η επιστολή - αναφορά προς τον βασιλιά Γεώργιο που έστειλαν 54 οικογένειες από τα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων στην οποία αναφέρουν: «Είναι 17 χρόνια που ακούσαμε πως ο τόπος εδώ έγινε ελληνικός και πως εγίναμεν υπήκοοι της μεγαλειότητός σου. Ημείς, όμως, τίποτε από αυτό δεν είδαμε ακόμα. Είδαμεν μονάχα πως έφυγαν οι πασάδες και οι Τούρκοι, αλλά τώρα είμαστε σκλάβοι εις τους μπέηδες και σε άλλα αφεντικά που μας τυραννούν πολύ περισσότερο τώρα παρά όταν είχαμε τους πασάδες».

Με την απειλή της έξωσης πολλοί πολιτικοί έπαιρναν την ψήφο των κολίγων.

«Οι εκλογές τότε - γράφει ο Λάζαρος Αρσενίου - με σφαιρίδια και ξεχωριστή για κάθε ψηφοφόρο κάλπη, ήταν ολοφάνερες. Ο ψηφοφόρος αδυνατούσε να κρύψει τι ψηφίζει. Οι τσιφλικάδες ανέθεταν στους επιστάτες τους και άλλους μπράβους να οδηγήσουν αγεληδόν τους κολίγους και με την απειλή της έξωσης επέβαλαν να ψηφίζουν φανερά όποιον εκείνοι ήθελαν».

Ομως, δεν ήταν όλοι οι πολιτικοί «δουλικά υποχείρια» των τσιφλικάδων και των κυβερνήσεων.

Την τσιφλικάδικη τυραννία σε βάρος των κολίγων - και ιδιαιτέρως του τσιφλικά του Ζάρκου Χ. Ζωγράφου - είχε πολλές φορές καταγγείλει και στηλιτεύσει μέσα στη Βουλή, ο βουλευτής Τρικάλων Ταρμπάζης.

Ο τότε πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης, για να του κλείσει το στόμα, του πρόσφερε τη θέση του υποδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας. Ο Ταρμπάζης αρνήθηκε την πρωθυπουργική προσφορά και στην περήφανη απάντησή του προς τον Τρικούπη, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Χρήστου Βραχνιάρη «Κιλελέρ 1910 - Τρίκαλα 1925», ανέφερε: «Κύριε Πρόεδρε, ο κ. Ζωγράφος είναι ένας τύραννος με την κυριολεκτική έννοια του όρου... Είναι ένας ληστής... Κύριε Πρόεδρε, ευχαριστώ διά την προσφοράν, αλλά δεν δέχομαι. Αγωνίζομαι για την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών γης της Θεσσαλίας. Δεσμευόμενος μέσα στον αγώνα δεν το κάνω με την υστεροβουλία να αποκτήσω πλούτη, ή ανώτερες θέσεις.

Οχι, με προσβάλλετε... Ο αγώνας μου είναι αγώνας δικαιοσύνης και ισότητας των πολιτών. Εμείς οι Θεσσαλοί υποφέραμε πολύ από τους Μπέηδες και τους Τούρκους πασάδες, αλλ' ακόμη περισσότερο από τους Ελληνες γαιοκτήμονες, όπως, π.χ, ο κ. Ζωγράφος. Οι συμπατριώται μου είναι δούλοι εις ελευθέραν επικράτειαν. Πρέπει, λοιπόν, να γίνουν ελεύθεροι. Αυτό είναι το επιτακτικόν καθήκον δι' εμέ και διά τους άλλους συναδέλφους μου. Η φωνή της συνειδήσεώς μου με καλεί να μην εγκαταλείψω τους σκλάβους χωρικούς»...

Βεβαίως, οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς ήταν πάντα και όλες στο πλευρό των τσιφλικάδων και αρνούνταν να ικανοποιήσουν το αίτημα των κολίγων να ψηφιστεί γενικός νόμος περί απαλλοτριώσεων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Ε. Βενιζέλος, μιλώντας στη Βουλή, σημείωνε μεν ότι «δεν υπάρχει συνταγματικό κώλυμα κατά της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των θεσσαλικών τσιφλικιών προς αποκατάστασιν των ακτημόνων γεωργών ως μικροϊδιοκτήτες», αλλά όταν διαμαρτυρήθηκε ο Τούρκος πρεσβευτής του απάντησε: «Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείτε για τις δηλώσεις μου εις την βουλή. Διά να γίνει απαλλοτρίωσης και διανομή κτημάτων χρειάζεται νόμος ειδικός. Τον νόμον τούτον θα αποφύγει η κυβέρνησις να ψηφίσει...».

Ο δε Χ. Τρικούπης έλεγε «δεν υπάρχει αγροτικό, αλλά δικαστικό ζήτημα» και για να δικαιολογήσει την άρνησή του για την απαλλοτρίωση, ισχυριζόταν ότι αν γίνει αυτό, «εκδιώξομεν εξ Ελλάδος τα χρήματα των Ελλήνων του εξωτερικού».

Και πριν την εξέγερση των κολίγων το 1910 υπήρχαν αγώνες.

• Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το φθινόπωρο του 1881, στα χωριά Σκάλαινα (Ρίζωμα) και Βάνια (Πλάτανος) των Τρικάλων, οι κολίγοι ξεσηκώνονται και καταλαμβάνουν κτήματα.
• Από το φθινόπωρο του 1881 μέχρι το 1883 οι κολίγοι στο Ζάρκο Τρικάλων ήταν σε συνεχή δράση, αντιδρώντας στις εξώσεις και για να καταστείλει τις αντιδράσεις ο τσιφλικάς Ζωγράφος έβαλε τους ανθρώπους του να σκοτώσουν πολλούς Ζαρκινούς. Ανάμεσά τους τον Απ. Μαργαρίτη (1878), το γιο του Ν. Γκριζανίτη (1879), τη χήρα του Σπανού (1880), τον Ν. Αγνάντο (1883).
• Το 1895 ξεσηκώνονται κατά των εξώσεων κολίγοι του Παλαμά και της Καρδιτσομαγούλας.
• Το 1904 ο «Θεσσαλικός Γεωργικός Σύνδεσμος» οργανώνει συλλαλητήρια στη Λάρισα.
• Το 1905 κολίγοι από τον Πυργετό Λάρισας ξυλοκόπησαν αγροφύλακα και την ίδια εποχή κολίγοι από το Λασποχώρι (Ομόλιο) τραυμάτισαν το διευθυντή του τσιφλικιού του κληρονόμου του Χαλκιόπουλου και δυο φύλακες. Επεισόδια έγιναν, επίσης, στα χωριά Χατζηλαζάρ (Ξηροκρήνη), Γκαρζί (Αρμένιο), Χατζήμισι (Στεφανοβίκειο).
• Το 1906 έρχεται από την Κεφαλονιά στον Πυργετό της Λάρισας ο Μαρίνος Αντύπας για να αναλάβει επικεφαλής στα κτήματα του θείου του, του τσιφλικά Σκιαδαρέση. Αμέσως αρχίζει δράση, γυρνώντας τα χωριά της Θεσσαλίας και καλώντας τους κολίγους να ξεσηκωθούν κατά των τσιφλικάδων και να τους πάρουν τα κτήματα και οργανώνει τους πρώτους «αγροτικούς συνδέσμους». Οι τσιφλικάδες αντιδρούν και στις 9 Μάρτη του 1907 ο Ιωάν. Κυριακός, επιστάτης του τσιφλικά Αρ. Μεταξά, δολοφονεί τον Αντύπα. Οι κολίγοι τον μεταφέρουν νεκρό στα χέρια τους σε μια μεγάλη απόσταση, από τον Πυργετό στα Τέμπη, η σορός του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα και ενταφιάστηκε στο Ομόλιο.
• Στις 22 Φλεβάρη του 1910 η «Πανθεσσαλική Επιτροπή» και το «Κοινό των Θεσσαλών» οργανώνουν συλλαλητήρια σ' όλη τη Θεσσαλία (Τρίκαλα, Καρδίτσα, Φάρσαλα, Τύρναβος, Αγιά). Το μεγαλύτερο είναι αυτό της Καρδίτσας, όπου συμμετείχαν πάνω από 12.000 αγρότες, αλλά και εργαζόμενοι. Εκεί πέφτει και ο πρώτος νεκρός κολίγος. Είναι ο Χρ. Σάλτας από το χωριό Ανώγειο, τον οποίο σκότωσε έφιππος χωροφύλακας.
• Πέντε μόλις μέρες πριν το Κιλελέρ, την 1(14) Μάρτη, 400 κολίγοι από τα Ορφανά Καρδίτσας, οπλισμένοι με γκράδες, σταμάτησαν το τρένο, λίγο παραπέρα από το σταθμό, δηλώνοντας πως αν δε γίνει απαλλοτρίωση, θα καταστρέψουν τη γραμμή.

Η ίδρυση και η λειτουργία αγροτικών συλλόγων βοηθάει πολύ στην οργάνωση και το συντονισμό του αγώνα των κολίγων.

Το 1904 ιδρύθηκε ο «Θεσσαλικός Γεωργικός Σύλλογος» στη Λάρισα, το 1906 ο «Γεωργικός Σύνδεσμος» στα Τρίκαλα, το 1907 ο «Πανθεσσαλικός Σύλλογος», «Κοινό των Θεσσαλών», το 1908 η «Ενωσις των πληρεξουσίων της Κοινότητας Κοσκινά», το 1909 ο «Γεωργικός Πεδινός Σύνδεσμος» στην Καρδίτσα, που έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο.

Συμπαράσταση αγροτών από την Κέρκυρα, στα μπλόκα των συναδέλφων τους στα Τέμπη (2002)

Ομως, αυτή η απόφαση παρέμεινε για πολύ χρόνο ανενεργή, γιατί δεν εκδόθηκαν έγκαιρα οι σχετικοί εκτελεστικοί νόμοι. Η διαδικασία των απαλλοτριώσεων προχώρησε με πολλά προβλήματα και κράτησε χρόνια.

Οι αγώνες των φτωχών αγροτών δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή. Η επικράτηση της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία, το 1917 και η ίδρυση του ΣΕΚΕ, που μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, έχουν μεγάλη επίδραση στο κίνημα της φτωχής αγροτιάς. Στο Πρόγραμμα του ΣΕΚΕ που κατατίθεται στο Α' Συνέδριό του, αναφέρεται ότι το ΣΕΚΕ υποστηρίζει «την εθνικοποίηση των τσιφλικιών και των μοναστηριακών κτημάτων και τη παραχώρησή τους εις τας κοινότητας των καλλιεργητών».

Motion Team

Από κινητοποιήσεις της ΠΑΣΥ στη Θεσσαλονίκη, το Φλεβάρη του 2005

Το «Κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών», που αναπτύχθηκε στη βάση των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, και, ουσιαστικά, είναι δημιούργημα του ΚΚΕ, πρωτοστατεί στις εργατοαγροτικές κινητοποιήσεις, που εκδηλώνονται σε διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας.

Κορύφωσή τους είναι η μεγάλη αγροτική εξέγερση στα Τρίκαλα, στις 2 Φλεβάρη του 1925. Στην πλατεία της πόλης πραγματοποιείται συλλαλητήριο, που διοργανώνουν, από κοινού, η Ενωση Παλαιών Πολεμιστών Τρικάλων και το Εργατικό Κέντρο Τρικάλων. Στο συλλαλητήριο συμμετέχουν χιλιάδες. Ακολουθεί πορεία προς τη Νομαρχία Τρικάλων.

Ο νομάρχης αρνείται να συναντηθεί με αντιπροσωπεία των διαδηλωτών κι αυτό οξύνει τα πνεύματα. Μια ομάδα από άνδρες και γυναίκες σπάζει την πόρτα και καταλαμβάνει το γραφείο του νομάρχη και μερικές κοπέλες τον αρπάζουν από το γιακά και τον βγάζουν στο μπαλκόνι. Τότε αναλαμβάνει δράση το 5ο Σύνταγμα Πεζικού. Ο επικεφαλής του, αντισυνταγματάρχης Καβράκος, σε συνεννόηση με τον αντιεισαγγελέα Πιπερίδη, διατάζει πυρ, αλλά οι στρατιώτες αρνούνται να πυροβολήσουν τους πατεράδες και τ' αδέλφια τους, προχωρώντας σε συναδέλφωση φαντάρων και διαδηλωτών.

Κιλελέρ 2008

Ο αστικός Τύπος γράφει για «κομμουνιστική ανταρσία με σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος», αλλά ο «Ριζοσπάστης» κάνει λόγο για «ματωμένο αρραβώνα του εργάτη και του χωρικού».

Ο αγώνας της φτωχής αγροτιάς συνεχίζεται και το ΚΚΕ, στη 2η Ολομέλεια της Κεντρικής του Επιτροπής, το Νοέμβρη του 1934, συζητάει το πρόγραμμα των αγροτικών διεκδικήσεων, θέτοντας ως βασικούς άξονες:

-- Να παραχωρηθεί όλη η γη στους καλλιεργητές χωρίς αποζημιώσεις και μισθώματα.

-- Να γίνει άμεση απαλλοτρίωση και διανομή των τσιφλικάδικων, μοναστηριακών, τραπεζικών, κρατικών και άλλων κτημάτων.

-- Να ρυθμιστεί η φορολογία και τα δάνεια.

-- Να κατασκευαστούν έργα υποδομής στη γεωργία.

-- Να αναβαθμιστούν οι συνθήκες ζωής στο χωριό.

Ταυτόχρονα, καθορίζονται οι μορφές οργάνωσης και πάλης στο χωριό.

Ως μορφές οργάνωσης προκρίνονται:

-- Τα συνδικάτα εργατών γης.

-- Επιτροπές Αγώνα αγροτών - εργατών.

-- Ενώσεις Ακτημόνων.

Ως μορφές αγώνα προτείνονται:

-- Υπομνήματα και αποστολή επιτροπών στις Αρχές.

-- Συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια που μπορεί να είναι και ένοπλα.

-- Ομαδική άρνηση πληρωμής φόρων, βίαιο διώξιμο των φοροεισπρακτόρων, απελευθέρωση συλληφθέντων και κρατουμένων για χρέη.

-- Καταλήψεις αποθηκών σταριού και τροφίμων των τσιφλικάδων, των μοναστηριών και του κράτους.

-- Καταλήψεις κτημάτων και ομαδικές καλλιέργειες, περιφρούρηση της γης.

Στη διάρκεια της Κατοχής η συμμετοχή των αγροτών στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και στο ΔΣΕ είναι μαζική. Το 1944, οι αγρότες, υπό την οργάνωση και την καθοδήγηση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, δίνουν τη «μάχη της σοδειάς», το 1944, την οποία περιέγραψε, με θαυμαστή δημοσιογραφική μαστοριά, στον «Ριζοσπάστη» ο αείμνηστος κομμουνιστής δημοσιογράφος Κώστας Βιδάλης, ο οποίος λίγο αργότερα, το 1946, βρήκε τραγικό θάνατο στη Θεσσαλία, από τις λεπίδες των Σούρληδων.

Στη διάρκεια της χούντας οι αγρότες δε σταμάτησαν ν' αγωνίζονται και είναι γνωστή η αγωνιστική κινητοποίηση που πραγματοποίησαν οι κάτοικοι των Μεγάλων Καλυβίων Τρικάλων, κατά της απόφασης της δικτατορικής κυβέρνησης να απαλλοτριώσει δημοτικά κτήματα για να κατασκευαστεί το εργοστάσιο της «Ελληνικής Βιομηχανίας Κρέατος» (ΕΛΒΙΚ), καθώς και η κινητοποίηση των αγροτών των Μεγάρων και άλλες.

Η περίοδος μετά τη Μεταπολίτευση χωρίζεται, σχηματικά, σε δυο χρονικές περιόδους. Στους αγροτικούς αγώνες κατά της ένταξης της χώρας μας στην ΕΟΚ και στους αγώνες ενάντια στις αρνητικές συνέπειες από την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ.

Μεγάλες αγροτικές κινητοποιήσεις κατά της ένταξης στην ΕΟΚ, για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων και για την κατασκευή έργων υποδομής γίνονται ιδιαίτερα στην τριετία 1978 - 1980.

Οι μορφές πάλης που χρησιμοποιούνται από το αγροτικό κίνημα είναι προωθημένες και περιλαμβάνουν, μαζικά και δυναμικά συλλαλητήρια με τρακτέρ, καταλήψεις δρόμων και πλατειών, πολυήμερους αποκλεισμούς των πόλεων. Μαζί με τους αγρότες συμμετέχουν στον αγώνα εργαζόμενοι, έμποροι που κλείνουν τα μαγαζιά, μαθητές που απέχουν από τα μαθήματά τους.

Μετά την ένταξη στην ΕΟΚ και στη χρονική περίοδο 1983 - 1988, οι αγώνες που εκδηλώνονται έχουν ως βασικό αίτημα «Τιμές Αθηνών και όχι Βρυξελλών». Σε αρκετές περιοχές της χώρας γίνονται συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια, που αφορούν ανά προϊόν, οι οποίες, σε κάποιες περιπτώσεις, παίρνουν παλλαϊκό χαρακτήρα, όπως π.χ. Τον Απρίλη του 1987, όταν στον αγώνα των καπνοπαραγωγών της Ελασσόνας, που κρατάει 8 συνεχόμενες μέρες, κλείνουν τα μαγαζιά και τα σχολεία και γίνεται αποκλεισμός της περιοχής.

Οι μεγάλες αγροτικές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλία κατά της αντιαγροτικής πολιτικής της ΕΕ και των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, που κρατάνε 8 συνεχή χρόνια, από το 1994 μέχρι το 2002, συντάραξαν ολόκληρη την Ελλάδα. Η Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή, με την ακούραστη και καλά οργανωμένη δράση των κομμουνιστών και παρά το γεγονός ότι ο συσχετισμός δύναμης μέσα στους κόλπους δεν είναι υπέρ τους, αναδεικνύεται ηγέτης και καθοδηγητής του αγώνα.

Οι ξεπουλημένες ηγεσίες των τριτοβάθμιων αγροτικών οργανώσεων - ΠΑΣΕΓΕΣ, ΓΕΣΑΣΕ, ΣΥΔΑΣΕ - ξεπερνιούνται και παραμερίζονται.

Οι κινητοποιήσεις που πραγματοποιούνται χαρακτηρίζονται από πρωτοφανή μαζικότητα και συγκλονιστικό δυναμισμό. Χιλιάδες τρακτέρ κινούνται σε κομβόι στους δρόμους της Θεσσαλίας και στήνουν δεκάδες μπλόκα στη Εθνική Οδό Αθήνας - Θεσσαλονίκης, στους εθνικούς δρόμους που συνδέουν τις πρωτεύουσες των τεσσάρων νομών, ακόμα και σε δρόμους που συνδέουν χωριά. Οι κόμβοι της ΒΙΟΚΑΡΠΕΤ και των Μικροθηβών, τα στενά των Τεμπών και πολλά άλλα σημεία, γίνονται μετερίζια του αγώνα, εκφράζοντας τη σταθερή κι αδιαπραγμάτευτη απόφαση της μικρομεσαίας αγροτιάς να συγκρουστεί, με κάθε μέσο, με την αντιαγροτική πολιτική της ΕΕ και της κυβέρνησης και να την ανατρέψει.

Στο κενό πέφτουν οι κυβερνητικές προσπάθειες συκοφάντησης και τρομοκράτησης της αγωνιζόμενης αγροτιάς. Η άκρατη βία των ΜΑΤ, που έφτασε μέχρι και στην «επιχείρηση Βουλκανιζατέρ», με τις δολιοφθορές στα λάστιχα των τρακτέρ στις Μικροθήβες, δεν αρκεί για να τιθασεύσει το αγωνιστικό φρόνημα των εξεγερμένων Θεσσαλών ξωμάχων. Ούτε και τα αγροτοδικεία που στήνονται σε κάθε θεσσαλική πρωτεύουσα, σέρνοντας χιλιάδες αγωνιστές της αγροτιάς στο εδώλιο και επιβάλλοντας μεγάλες καταδικαστικές ποινές, μπορούν να κάνουν τους αγωνιστές να λιποψυχήσουν και να οπισθοχωρήσουν. Πολλοί αγωνιστές και ιδιαίτερα οι κομμουνιστές αγροτοσυνδικαλιστές που βρίσκονταν, πάντα και παντού, στην πρώτη γραμμή της μάχης - δικάστηκαν πάνω από δέκα φορές!

Οι αγώνες της μικρομεσαίας συνεχίζονται και στην πενταετία 2004 - 2009 της διακυβέρνησης της ΝΔ. Στις αρχές του χρόνου που διανύουμε - έχει αναλάβει ξανά την κυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ - οι μικρομεσαίοι αγρότες πραγματοποιούν μεγάλη, πανελλαδική κινητοποίηση που κράτησε 25 συνεχή μερόνυχτα. Σημείο αναφοράς κι αυτής, όπως και της περσινής πανελλαδικής κινητοποίησης, το μπλόκο της Νίκαιας που στήνουν, με εκατοντάδες τρακτέρ, οι μικρομεσαίοι αγρότες της Θεσσαλίας, το οποίο προβάλλει πλαίσιο ουσιαστικών διεκδικήσεων και δίνει προοπτική στον αγώνα της μικρομεσαίας αγροτιάς για την εφαρμογή μια άλλης, φιλοαγροτικής πολιτικής.

Τεράστια σημασία έχει η μαζική συμπαράσταση κι αλληλεγγύη που εκφράζουν στην αγωνιζόμενη αγροτιά, η εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα του χωριού και της πόλης, καθώς έτσι ανοίγει ο δρόμος για τη συγκρότηση της λαϊκής συμμαχίας, που θ' αγωνιστεί για την ανάδειξη της Λαϊκής Εξουσίας. Αυτή, στο πλαίσιο της Λαϊκής Οικονομίας, θα προωθήσει μια διαφορετική αγροτική ανάπτυξη που θα στηρίζεται στις καθετοποιημένες κρατικές αγροτικές επιχειρήσεις και στους παραγωγικούς συνεταιρισμούς, για να εξασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδημα στους μικρομεσαίους αγρότες και επαρκή, φτηνά και υγιεινά προϊόντα για τη διατροφή του ελληνικού λαού.

Από την περσινή επέτειο της εξέγερσης των Θεσσαλών κολίγων στο Κιλελέρ

Η Ελλάδα έχει διατροφική εξάρτηση σε βασικά προϊόντα, τη στιγμή που έχει όλες τις δυνατότητες να τα παράγει η ίδια. Για παράδειγμα, εισάγονται μήλα Ιταλίας, ντομάτες Ολλανδίας, λάδι Μαρόκου, κλπ. Τα τελευταία χρόνια ξοδεύουμε περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια ευρώ για εισαγωγές προϊόντων που μπορούμε να τα παράγουμε. Ετσι, ενώ υπάρχουν όλες οι δυνατότητες μέσα από ένα οργανωμένο δίκτυο διατροφής, στη δουλειά, στο σχολείο, στην επιχείρηση, στο σπίτι, η λαϊκή οικογένεια να έχει καλή ποιοτικά και φτηνή διατροφή, δεν μπορεί να την εξασφαλίσει λόγω της ακρίβειας των τροφίμων και των επικίνδυνων υλικών σε πολλά απ' αυτά. Η οικογένεια θα τραφεί τόσο όσο έχει να πληρώσει.

Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Γιατί όλη η παραγωγική διαδικασία στην αγροτική οικονομία, στη βιομηχανία τροφίμων και στη διανομή τους αποτελεί ιδιοκτησία των μονοπωλίων, των καπιταλιστών αγροτών, των μεγαλεμπόρων. Η ατομική ιδιοκτησία στα βασικά και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής είναι η αιτία.

Οι αντιθέσεις των μονοπωλίων για έλεγχο των αγορών οξύνουν τους ανταγωνισμούς. Ο μόνος δρόμος για την κερδοφορία περνά από την εκμετάλλευση εργατών και φτωχών αγροτών, από τη συγκέντρωση της γης και του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια.

Μεγάλες μάζες αγροτικού πληθυσμού οδηγούνται στην καταστροφή, παραγωγικές μονάδες σε βασικούς κλάδους μεταποίησης αγροτικών προϊόντων συρρικνώνονται.

Εργοστάσια που συνδέονται με αγροτικά προϊόντα κλείνουν. Εργάτες πετιούνται στο δρόμο, η φτώχεια, η πείνα αυξάνονται.

Οι φτωχοί αγρότες παραδίνουν σχεδόν τζάμπα το μόχθο τους στους μεγαλέμπορους και τους βιομήχανους. Αυτοί με τη σειρά τους, για την αύξηση του κέρδους, πουλάνε στη λαϊκή οικογένεια τα τρόφιμα πανάκριβα.

Δε διστάζουν σε τίποτα! Για την αύξηση των κερδών τους χρησιμοποιούν για την παραγωγή τροφίμων ακόμη και επικίνδυνες ουσίες για την ανθρώπινη υγεία, π.χ., διοξίνες.

Η αντίστροφη μέτρηση για τους μικρομεσαίους αγρότες έχει επιταχυνθεί από την ΕΕ, τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τα κόμματα του «ευρωμονόδρομου», ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΝ, που την ψήφισαν, έχουν τεράστιες ευθύνες για την κατάσταση των φτωχών αγροτών. Αλλά και ο ΛΑ.Ο.Σ., που στηρίζει την πολιτική της ΕΕ.

Η ΕΕ στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας μαζί με τα κόμματά της και τις κυβερνήσεις επιβάλλουν στους αγρότες ποια προϊόντα θα παραχθούν, πόσα, πού θα πουληθούν και σε ποια τιμή.

Η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ συναίνεσαν και με συνέπεια εφάρμοσαν την αντιαγροτική πολιτική της ΕΕ, την Κοινή Αγροτική Πολιτική, ξεκληρίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες μικρούς και μεσαίους αγρότες. Το 2003 το ΠΑΣΟΚ υπέγραψε την αναθεώρηση της ΚΑΠ και η κυβέρνηση της ΝΔ την υλοποίησε.

Ο θάνατος του φτωχού αγρότη από την εποχή των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων και τις επιδοτήσεις για το θάψιμο των εσπεριδοειδών συνεχίστηκε με την επιδότηση ξεριζώματος των αμπελιών και σήμερα με την αποδέσμευση της επιδότησης από την παραγωγή. Δηλαδή, επιδότηση χωρίς να υποχρεώνεσαι να παράγεις.

Εγχώρια αγροτικά προϊόντα, που είναι παγκόσμια ανταγωνίσιμα, υποβαθμίζονται, ανοίγοντας το δρόμο για εισαγωγές από διεθνή μονοπώλια. Βασικά προϊόντα μειώθηκαν. Η καπνοκαλλιέργεια κατά 81%, και πολλές μεταποιητικές μονάδες έκλεισαν. Η τευτλοκαλλιέργεια περίπου κατά 50% με αποτέλεσμα να κλείσουν τα 2 από τα 5 εργοστάσια ζάχαρης, εισάγοντας τώρα πια το 50% για τις εγχώριες ανάγκες μας. Στο βαμβάκι μειώθηκε η καλλιέργεια κατά 1 εκατομμύριο στρέμματα.

Τα βήματα θανάτου ενισχύθηκαν και με την αποσύνδεση των ενισχύσεων από την παραγωγή και των επιδοτήσεων.Το αγροτικό εισόδημα μειώθηκε κατά 20% την περίοδο 2000-2008. Κάθε χρόνο 20.000 φτωχοί αγρότες εγκαταλείπουν οριστικά την αγροτική δουλειά, ξεκληρίζονται.

Μετά το 2010 τα χρόνια που έρχονται θα είναι ακόμα χειρότερα.

Με τα νέα μέτρα του «ελέγχου υγείας» της ΚΑΠ, που ψήφισαν η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ το 2008 στο Ευρωκοινοβούλιο, καταργούνται οι επιδοτήσεις στους μικρούς αγρότες και μειώνονται στους υπόλοιπους. Ηδη, πολλοί αγρότες στερούνται ορισμένων επιδοτήσεων. Μελλοντικά θα έχουν το 51% του εισοδήματός τους από εξωγεωργική απασχόληση. Οι φτωχοί αγρότες που αναγκάζονται να κάνουν και δεύτερη δουλειά για να ζήσουν δε θα επιδοτούνται.

Με όλα αυτά τα μέτρα, ακόμα περισσότερο θα συγκεντρωθεί η γη και η παραγωγή στους καπιταλιστές. Αλλωστε, το λεγόμενο «νέο μοντέλο» του ΠΑΣΟΚ, η «πράσινη ανάπτυξη», προβλέπει τεράστιες καπιταλιστικές επενδύσεις στις αγροτικές περιοχές, με το λεγόμενο αγροτουρισμό. Οι φτωχοί αγρότες θα γίνουν κακοπληρωμένοι εποχικοί εργάτες, ή άνεργοι.

Η διατροφική επάρκεια και ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών είναι μια αλυσίδα στην παραγωγή. Εξαρτάται από την αγροτική παραγωγή, τη βιομηχανική επεξεργασία των προϊόντων και τη διανομή τους.

Το πρόβλημα των φτωχών αγροτών είναι πρόβλημα και του εργάτη, του άνεργου, του αυτοαπασχολούμενου, του φοιτητή.

Η παραγωγή ενός αγροτικού προϊόντος συνδέεται με τη βιομηχανία, με την ανάπτυξη κλάδων παραγωγής όπως η κλωστοϋφαντουργία και άλλοι. Συνδέεται με το αν θα έχει δουλειά ο εργάτης, με την αδυναμία η οικογένεια να τρέφεται καλά.

Η θέση του ΚΚΕ για ανάπτυξη του αγροτικού τομέα που θα ανταποκρίνεται στις λαϊκές ανάγκες για φτηνά και καλά τρόφιμα είναι επίκαιρη και ρεαλιστική.

Η Ελλάδα σήμερα διαθέτει ικανοποιητικό επίπεδο συγκέντρωσης της παραγωγής, παραγωγικών μονάδων, τεχνικά μέσα και τεχνογνωσία, αναπτυγμένο εμπορικό δίκτυο. Υπάρχει έμπειρο και πολυάριθμο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό. Διαθέτει αξιόλογο παραγωγικό πλούτο, ικανό θα θρέψει το λαό της, αλλά και για το εξωτερικό εμπόριο, να ικανοποιήσει βασικές ανάγκες. Βασική προϋπόθεση είναι η λαϊκή εξουσία. Σήμερα δεν αποφασίζει ο εργάτης, ο αγρότης για τους όρους ζωής του, αλλά η πλουτοκρατία που έχει την εξουσία.

Με τη λαϊκή εξουσία αυτό αλλάζει. Στην εξουσία έρχεται ο εργάτης, ο αγρότης, απαλλάσσονται από τους εκμεταλλευτές τους. Μόνον τότε ανοίγεται η δυνατότητα για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών.

Τι κάνει η λαϊκή εξουσία για να λειτουργήσει η παραγωγή προς όφελος του εργάτη, του αγρότη;

Κοινωνικοποιεί τα βασικά και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, δηλαδή δίνει στους ίδιους τους παραγωγούς του πλούτου τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή.

Μέσω του Κεντρικού Σχεδιασμού, οι εργάτες και οι αγρότες θα σχεδιάζουν, θα υλοποιούν, και θα μπορούν να απολαμβάνουν το μόχθο τους, τα αγαθά της κοινωνίας.

Αυτό μπορεί να γίνει: Με τη δημιουργία καθετοποιημένων κρατικών αγροτικών επιχειρήσεων και παραγωγικών συνεταιρισμών.

Με την κοινωνικοποίηση της γης και την κρατικοποίηση των μεγάλων αγροτικών μονάδων. Με τη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων από το κρατικό εμπόριο. Με την κρατική βιομηχανία τα εφόδια, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ζωοτροφές, μηχανήματα, σπόροι, κ.ά., θα είναι πολύ φτηνότερα, γιατί δε θα παράγουν για το καπιταλιστικό κέρδος. Με την κρατική βιομηχανία μεταποίησης για παραγωγή φτηνών και ποιοτικών τροφίμων. Με τον παραγωγικό συνεταιρισμό η ενοποίηση της γης και οι κοινές καλλιεργητικές φροντίδες θα αυξήσουν την παραγωγικότητα.

Μόνον έτσι μπορεί να αναπτυχθεί η παραγωγή σε όλα τα αγροτικά προϊόντα, σε τέτοιο επίπεδο που να εξασφαλίζει διατροφική επάρκεια, φτηνά και υγιεινά τρόφιμα. Ετσι μπορεί να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της ανεργίας στην ύπαιθρο και στις πόλεις.