Τα προβλήματα επαγγελματικής υγείας που αντιμετωπίζει η πλειοψηφία των εργαζόμενων γυναικών σχετίζονται με ένα σύνθετο και πολύπλευρο πλέγμα διαφορετικών παραγόντων (βιολογικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών).

Είναι δε ενδεικτικό ότι γενικά για την επαγγελματική υγεία στην Ελλάδα είναι ελάχιστα τα στατιστικά και επιδημιολογικά στοιχεία. Πολύ χειρότερη είναι η κατάσταση, δηλαδή ανύπαρκτα στοιχεία για την επαγγελματική υγεία των γυναικών.

Ειδικά σε ό,τι αφορά στις ιδιαιτερότητες του φύλου, τα ιδιαίτερα προβλήματα υγείας και ασφάλειας των εργαζόμενων γυναικών και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα όχι μόνο σε μελέτες και στοιχεία αλλά και σε εξειδικευμένη ιατρική εκπαίδευση, σε πανευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο.

Oι παραγωγικές διαδικασίες στους κλάδους που συγκεντρώνονται οι εργαζόμενες γυναίκες χαρακτηρίζονται από βλαπτικούς παράγοντες κινδύνου που οδηγούν σε συγκεκριμένα προβλήματα υγείας, όταν δε λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με ευρωπαϊκές μελέτες:

Οι μυοσκελετικές διαταραχές εκτιμάται ότι κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό (54,4%) ανάμεσα στα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην ΕΕ και οφείλονται στην έκθεσή τους σε παραγωγικές διαδικασίες με συνεχώς μονότονα επαναλαμβανόμενες κινήσεις και μάλιστα με μεγάλη ταχύτητα, άρση σημαντικών φορτίων, συνεχή ορθοστασία ή καθιστική θέση, ακατάλληλη εργονομία των θέσεων εργασίας. Τέτοια παραδείγματα έχουμε άφθονα σε κλάδους και επαγγέλματα, όπως οι καθαρίστριες, κλωστοϋφαντουργίνες, καμαριέρες, σερβιτόρες, εμποροϋπάλληλοι, νοσηλευτικό προσωπικό, διοικητικό προσωπικό που χρησιμοποιεί Η/Υ, αγρότισσες, κ.α.

Επίσης, συχνές είναι οι λοιμώδεις ασθένειες, όπως η ηπατίτιδα, η φυματίωση, η ερυθρά (2,8% των προβλημάτων υγείας) λόγω της απασχόλησης σε επαγγέλματα του τομέα Υγείας, σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, γηροκομεία και στην κτηνοτροφία.

Συχνές είναι οι δερματολογικές και αναπνευστικές παθήσεις και αλλεργίες, 8% των εργαζόμενων γυναικών, όπως, π.χ., το άσθμα λόγω της έκθεσης σε διάφορες χημικές ουσίες, όπως τα καθαριστικά, τα απολυμαντικά (και αυτά σε διπλή δόση αν λάβουμε υπόψη τη χρήση τους και στο σπίτι) και άλλες αλλεργίες από τις βαφές στα κομμωτήρια, τη σκόνη στην κλωστοϋφαντουργία, τη χημική και φαρμακευτική βιομηχανία. Επιπλέον, το άσθμα και οι διάφορες αλλεργίες συνδέονται και με το σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου.

Πρόκειται για σύνδρομο όπου τουλάχιστον το 50% των εργαζομένων ή ενοίκων ενός κτιρίου εμφανίζουν ενοχλήματα (ξηρός βήχας, δακρύρροια, πονοκέφαλοι, σωματική κόπωση, ζαλάδες, κ.ά.) και ασθένειες (ρινίτιδες, επιπεφυκίτιδες, νεοπλασίες, παθήσεις ήπατος, νεφρών, κ.ά.) που αποδίδονται αποκλειστικά και μόνο στην εσωτερική ρύπανση του αέρα του κτιρίου από παράγοντες όπως η φορμαλδεΰδη, το μονοξείδιο του άνθρακα, ο αμίαντος, το παθητικό κάπνισμα, στερεά σωματίδια σε μη αεριζόμενους χώρους, παράγοντες από τα κατασκευαστικά υλικά και βιολογικοί παράγοντες που υπάρχουν στα κτίρια, όπως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες.

Η σεξουαλική παρενόχληση και η βία είναι επίσης συχνές σε εργασιακούς χώρους, όπως τα εστιατόρια - μπαρ και τα ξενοδοχεία. Εκτιμάται ότι 30-50% των εργαζόμενων γυναικών στην ΕΕ έχουν πέσει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής παρενόχλησης από προϊστάμενους, πελάτες και συναδέλφους. Η σωματική ή ψυχολογική βία είναι συχνή σε επαγγέλματα όπως του τομέα Υγείας, των μεταφορών, στις τράπεζες. Οι καταστάσεις αυτές παρουσιάζονται και στους άνδρες εργαζόμενους. Τέλος, η εργοδοτική τρομοκρατία με όλες τις μορφές της (ψυχολογική βία, απειλές, παρακολούθηση με κάμερες, κ.ά.) είναι παρούσα σε όλους τους χώρους εργασίας.

Λιγότερο συχνές αλλά όχι ανύπαρκτες είναι και κάποιες άλλες επαγγελματικές ασθένειες, όπως η επαγγελματική βαρηκοΐα (αποτελεί ποσοστό 1% των προβλημάτων επαγγελματικής υγείας στις γυναίκες) σε κλάδους όπως της κλωστοϋφαντουργίας, στη βιομηχανία τροφίμων, αλλά και σε τομείς όπως τα τηλεφωνικά κέντρα. Ακόμη ένα ποσοστό 5-20% των εργαζόμενων γυναικών στην ΕΕ εκτιμάται ότι είναι εκτεθειμένες σε καρκινογόνους παράγοντες στους χώρους εργασίας (νοσοκομεία, γεωργία).

Είναι αξιοσημείωτο ότι πολύ πρόσφατα έχει καταταχτεί στον κατάλογο με τους καρκινογόνους παράγοντες για γυναίκες (καρκίνος του μαστού) η νυχτερινή εργασία. Επιπλέον, εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστές οι δυσμενείς επιδράσεις που έχει στον οργανισμό η εργασία σε βάρδιες.

Τέλος, υπάρχουν και πολλοί άλλοι γενικοί παράγοντες των υποδομών και των συνθηκών εργασίας που μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα υγείας, όπως κακός εξαερισμός- κλιματισμός, στενότητα χώρων, απουσία κατάλληλων και καθαρών χώρων υγιεινής, αποδυτήρια, κλπ.

Μια σημαντική ιδιαιτερότητα του γυναικείου οργανισμού, που πρέπει να λαμβάνεται ξεχωριστά υπόψη, αφορά στην αναπαραγωγική διαδικασία.

Οταν αναφερόμαστε σε βλάβη της αναπαραγωγικής υγείας εννοούμε πιθανή βλάβη σε όλα τα στάδια, δηλαδή από τη δυνατότητα σύλληψης, την εγκυμοσύνη, τον τοκετό ως το θηλασμό και τη λοχεία. Για παράδειγμα:

• Η επαγγελματική έκθεση ανδρών και γυναικών σε κάποιες ακτινοβολίες και τοξικές ουσίες στο χώρο εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμότητα και στείρωση.
• Η επαγγελματική έκθεση των γυναικών σε διάφορους οργανικούς διαλύτες αναδείχθηκε ότι συμβάλλει στην αύξηση της πιθανότητας για γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο κατά 68% και για αποβολή κατά 25%, σε σχέση με μη εκτεθειμένες γυναίκες.
• Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πρόωρου τοκετού μεταξύ γυναικών των οποίων η εργασία εμπεριέχει ορθοστασία και επαναλαμβανόμενες κινήσεις όπως και αυξημένος κίνδυνος αυτόματων αποβολών όταν η έκθεση σε σωματική πίεση συμβαίνει νωρίς στην εγκυμοσύνη.
• Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος πρόωρου τοκετού και απόκτησης παιδιού με χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση μεταξύ των γυναικών που εργάζονταν σε βραδινή βάρδια, κύρια κατά το δεύτερο τρίμηνο της κύησης.

Υπάρχει τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα αποβολής σε γυναίκες που εργάζονται περισσότερο από 45 ώρες τη βδομάδα, αυξημένος κίνδυνος για αυτόματες αποβολές όταν η χρήση Η/Υ ξεπερνά τις 20 ώρες τη βδομάδα και αυτό συνδέεται κύρια με τη συνεχή καθιστική θέση εργασίας που μειώνει την αιμάτωση του εμβρύου αλλά και με τις επιπτώσεις του στρες από τη χρήση Η/Υ.

Εκτός των παραπάνω υπάρχουν οι κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με την εφαρμοζόμενη αντιλαϊκή πολιτική και τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που προωθούνται σε όλη την ΕΕ (εργασιακές σχέσεις, Κοινωνική Ασφάλιση, εργάσιμος χρόνος, εμπορευματοποίηση της Υγείας και Πρόνοιας). Αυτές επιδρούν με μεγαλύτερη οξύτητα στις γυναίκες εργαζόμενες και ειδικά στις νέες γιατί αυτές:

Βιώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας και εργασιακής ανασφάλειας, που είναι από μόνα τους πολύ σοβαροί παράγοντες που επιδρούν στη σωματική και ψυχική υγεία. Απασχολούνται πιο συχνά με ευέλικτες σχέσεις εργασίας (προσωρινή, μερική, σε εργολάβους, ενοικιαζόμενες) που συχνά στις γυναίκες συνδυάζονται με ανάποδα ωράρια, δηλαδή δουλειά τα Σαββατοκύριακα, απογευματινές ή νυχτερινές βάρδιες. Απασχολούνται πιο συχνά σε ανειδίκευτες θέσεις εργασίας που έχουν χειρότερες συνθήκες εργασίας - αυξημένους κινδύνους και επιπλέον δεν προσφέρουν και καμία προοπτική εξέλιξης.

Η εργασία με αυτούς τους όρους έχει επιπτώσεις για την πνευματική και ψυχική υγεία των γυναικών αν λάβει κανείς υπόψη ότι η εργασία καταλαμβάνει σε χρόνο μεγάλο μέρος της μέρας και της ζωής γυναικών και ανδρών.

Βιώνουν διπλή επιβάρυνση με τις επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, που έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζουν αυξημένο ποσοστό προβλημάτων υγείας συνδεδεμένα με το στρες αλλά και προβλήματα υγείας λόγω έλλειψης ύπνου, ξεκούρασης, ελεύθερου χρόνου.

Η πολιτική εμπορευματοποίησης των υπηρεσιών Πρόνοιας, η κατάργηση του σταθερού ημερήσιου χρόνου εργασίας, του 8ωρου ή 7ωρου και η πλήρης προσαρμογή του χρόνου εργασίας στις ανάγκες των εργοδοτών οδηγούν σε αποδιάρθρωση της οικογενειακής ζωής και σε επιπτώσεις στην υγεία. Τα προβλήματα αυτά είναι ακόμη πιο έντονα σε μονογονεϊκές οικογένειες και οικογένειες με ανάπηρα παιδιά, που έχουν ανάγκη από αυξημένη φροντίδα.

Καταδικάζονται σε περισσότερα χρόνια έκθεσης σε επαγγελματικούς κινδύνους λόγω της γενικής αύξησης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης για γυναίκες και άνδρες, της πρόσφατης αύξησης των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών στο δημόσιο τομέα, του προωθούμενου αποχαρακτηρισμού πολλών κλάδων από τα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα. Με αυτά τα μέτρα παραβλέπεται επιπλέον η διπλή επιβάρυνση των γυναικών (δεν είναι τυχαίο ότι αν και οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο περισσότερα χρόνια από τους άνδρες, ζουν όμως περισσότερα χρόνια με ασθένειες).

Ολα τα παραπάνω προβλήματα συμβάλλουν στο γεγονός ότι το στρες, μετά τα μυοσκελετικά προβλήματα, εμφανίζεται να είναι ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας κινδύνου σε ό,τι αφορά στην επίδραση στην υγεία των εργαζόμενων γυναικών. Το 20% των γυναικών στην ΕΕ αναφέρουν το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη ως τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν και που σχετίζονται με την εργασία τους. Με το στρες σχετίζονται πολλά προβλήματα υγείας, όπως διαταραχές ύπνου και όρεξης, επίμονοι σωματικοί πόνοι και πονοκέφαλοι, κατάθλιψη, καρδιαγγειακά και γαστρεντερολογικά προβλήματα, ενώ συχνά οδηγεί στην αυξημένη κατανάλωση καπνού, αλκοόλ και ηρεμιστικών φαρμάκων.

Οι επαγγελματικοί κίνδυνοι για τις εργαζόμενες γυναίκες που αναφέρθηκαν περιληπτικά εδώ δεν είναι αποτέλεσμα της φύσης της δουλειάς. Τα εργατικά ατυχήματα και οι επαγγελματικές ασθένειες δεν αποτελούν ατομική ευθύνη των εργαζόμενων γυναικών. Αντιθέτως, τα προβλήματα υγείας και ασφάλειας προέρχονται από το γεγονός ότι οι εργοδότες, βιομήχανοι, τραπεζίτες, μεγαλέμποροι, ξενοδόχοι στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα αρνούνται να λάβουν τα μέτρα που έχουν νομική υποχρέωση να λάβουν για να προστατεύεται η υγεία και ασφάλεια των εργαζόμενων γυναικών και ανδρών στους χώρους δουλειάς.

Η προστασία της υγείας και ασφάλειας είναι εργοδοτική ευθύνη. Οι εργοδότες όμως δε λαμβάνουν μέτρα. Σήμερα στον τομέα της ΥΑΕ υπάρχει:

• Πλήρης απουσία ή, στην καλύτερη περίπτωση, τυπική κάλυψη κάποιων νομοθετικών υποχρεώσεων από τους εργοδότες σε ό,τι αφορά στη λήψη οργανωτικών και τεχνικών μέτρων αλλά και σε ό,τι αφορά στην παροχή υπηρεσιών προστασίας και πρόληψης (Ιατρός Εργασίας - Τεχνικός Ασφάλειας - ν. 1568/85).
• Παράδοση του έργου αντιμετώπισης του επαγγελματικού κινδύνου σε ιδιωτικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης (ΕΞΥΠΠ).
• Μεγάλη έλλειψη Ιατρών Εργασίας και δημόσιων υποδομών για τη διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση των θυμάτων εργατικού ατυχήματος - επαγγελματικής ασθένειας.
• Μεταφορά της εργοδοτικής ευθύνης στον τεχνικό ασφάλειας ή στον γιατρό σε περίπτωση που συμβεί κάτι.
• Μη εφαρμογή συλλογικών και ατομικών μέτρων που αφορούν στην προστασία της αναπαραγωγικής υγείας των γυναικών, π.χ., δεν εφαρμόζονται ούτε καν οι στοιχειώδεις προβλέψεις του Π.Δ.176/1997 που αφορούν τις έγκυες, λεχώνες και θηλάζουσες εργαζόμενες σχετικά με την εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου στη θέση εργασίας τους, στην αλλαγή της θέσης αν υπάρχουν κίνδυνοι ή άδεια με αποδοχές για όλο το διάστημα της εγκυμοσύνης, σε απαγόρευση νυχτερινής εργασίας, σε άδεια για τις απαραίτητες εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου, κ.ά.
• Εμπορευματοποίηση - ιδιωτικοποίηση κοινωνικών δομών και της Υγείας - Πρόνοιας.

Επομένως, το ζήτημα της προστασίας της υγείας και ασφάλειας των εργαζόμενων γυναικών δεν αποτελεί απλά ένα επιστημονικό και τεχνοκρατικό ζήτημα, αλλά είναι πολιτικό. Σχετίζεται άμεσα και συνδέεται με τη διαπάλη ενάντια στο σύνολο της αντεργατικής πολιτικής, των κομμάτων που τη στηρίζουν και την προωθούν, ενάντια στην ΕΕ και όλους τους μηχανισμούς που στηρίζουν το κεφάλαιο. Δεν είναι τυχαίο ότι η σύγχρονη επιστήμη και η τεχνική προσφέρουν πολλές λύσεις για την εξάλειψη - πρόληψη κινδύνων στους χώρους εργασίας, που όμως σε αυτές τις συνθήκες δεν μπαίνουν στην υπηρεσία των εργαζομένων.

Γι' αυτό και είναι επιτακτικά αναγκαίο το εργατικό κίνημα να παλέψει με στόχους πάλης που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες.

• Λήψη όλων των μέτρων ΥΑΕ στους χώρους δουλειάς, ανάπτυξη όλων των υποδομών και διαδικασιών που απαιτούνται για την πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου, με εξειδίκευση στις γυναίκες.
• Τακτικές ιατρικές εξετάσεις, συστηματική παρακολούθηση της υγείας των εργαζομένων, με ιδιαίτερη φροντίδα στις εγκύους και γενικότερα στις εργαζόμενες γυναίκες.
• Υποχρεωτικός έλεγχος της ασφάλειας των υποδομών και της υγιεινής (εξαερισμός, κλιματισμός, επίπεδο θορύβου, κ.ά.) στους χώρους εργασίας.
• Εφαρμογή και επέκταση των ειδικών μέτρων προστασίας για τις εργαζόμενες έγκυες, λεχώνες και θηλάζουσες (απαλλαγή από νυχτερινή εργασία, μειωμένα ωράρια, εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου, άδειες, απαγόρευση απόλυσης, κλπ.).
• Απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών στη βιομηχανία και στη βιοτεχνία. Για ορισμένα επαγγέλματα που είναι αναγκαία η νυχτερινή εργασία, επέκταση της απαγόρευσης πέρα από τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε όλη τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας των παιδιών.
• Δημιουργία κρατικού σώματος ιατρών εργασίας - τεχνικών ασφάλειας - νοσηλευτών/ επισκεπτών υγείας, στο πλαίσιο ενός αποκλειστικά δημόσιου δωρεάν συστήματος Υγείας - Πρόνοιας. Κατάργηση κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας στο χώρο της προστασίας της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων (ΕΞΥΠΠ).
• Στο επίπεδο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, στο Κέντρο Υγείας, οι γιατροί εργασίας - τεχνικοί ασφάλειας, οι νοσηλευτές και επισκέπτες υγείας να συνδέονται με όλους τους εργασιακούς χώρους των περιοχών ευθύνης τους, ή να δημιουργούνται παραρτήματα, π.χ., σε μεγάλους εργασιακούς χώρους. Σε δευτεροβάθμιο επίπεδο να δημιουργηθούν κλινικές ιατρικής της εργασίας, ειδικά και ερευνητικά κέντρα. Αυτές οι υποδομές, το προσωπικό μαζί με το κατάλληλο εργαστηριακό και τεχνικό εξοπλισμό να έχουν ως σκοπό: Την εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου, την έγκαιρη διάγνωση και ιατρική παρακολούθηση της υγείας των εργαζομένων, τη θεραπευτική αντιμετώπιση και αποκατάσταση των θυμάτων επαγγελματικής ασθένειας ή/και εργατικού ατυχήματος. Την πληροφόρηση, ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων, την έρευνα, μαζί και με κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα σε θέματα ΥΑΕ, με εξειδίκευση στις γυναίκες, τους νέους, τους μετανάστες τα ΑμΕΑ κ.ά., τον προσανατολισμό των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους στον ουσιαστικό έλεγχο της εργοδοτικής ευθύνης για την ουσιαστική εφαρμογή των κανονισμών για την εργασιακή υγεία και ασφάλεια.
• Δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση και μετεκπαίδευση επαρκούς αριθμού γιατρών εργασίας, τεχνικών ασφάλειας, νοσηλευτών/επισκεπτών υγείας.
• Κατοχύρωση της ασφαλιστικής κάλυψης του επαγγελματικού κινδύνου στο πλαίσιο ενός δημόσιου συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης.
• Κατάργηση των ελαστικών ωραρίων και ελαστικών μορφών εργασίας. Πλήρης, σταθερή, μόνιμη εργασία για όλους.
• Μείωση του χρόνου εργασίας - 7ωρο - 5ήμερο - 35ωρο και 6ωρο - 5ήμερο - 30ωρο για τα ΒΑΕ. Καμία διευθέτηση του χρόνου εργασίας.
• Μείωση των ορίων συνταξιοδότησης (55 για τις γυναίκες και 60 για τους άνδρες) και στα 50 για τις γυναίκες και 55 για τους άντρες που εργάζονται σε βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα.
• Δημόσιο, υποχρεωτικό σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης για όλους. Κατάργηση όλων των αντιασφαλιστικών νόμων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ - Απόσυρση όλων των αντεργατικών μέτρων για την Κοινωνική Ασφάλιση.
• Αύξηση των ετήσιων ημερών αδείας για όλους τους εργαζόμενους. Αδεια κυήσεως, τοκετού, λοχείας και φροντίδας των νεογέννητων, ίδιες και ίσες για όλες τις εργαζόμενες στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Η άδεια να ισχύει για δύο μήνες πριν και έξι μήνες μετά τον τοκετό με πλήρεις αποδοχές και ασφαλιστικά δικαιώματα. Επιπλέον, να ισχύει γονική άδεια για κάθε παιδί για ένα χρόνο (για τη μητέρα ή τον πατέρα) με αποδοχές και πλήρη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ασφαλιστική κάλυψη. Μειωμένα ωράρια μέχρι τα παιδιά να πάνε στην πρώτη τάξη του σχολείου. Να αυξηθούν οι γονικές άδειες σε περιπτώσεις ασθένειας του παιδιού ή για την εκπαιδευτική παρακολούθησή του.
• Αντίστοιχα δικαιώματα και παροχές για τις αυτοαπασχολούμενες και τις αγρότισσες με κοινωνικά επιδόματα, τα οποία να αντισταθμίζουν την απώλεια εισοδήματος που συνεπάγονται οι αυξημένες υποχρεώσεις τους κατά την περίοδο της κύησης, τοκετού και γαλουχίας.
• Τα μέλη μονογονεϊκών οικογενειών να εργάζονται μόνο πρωινό ωράριο μέχρι τα παιδιά να φτάσουν στην ηλικία των 10 ετών. Μειωμένο ωράριο κατά 2 ώρες για τα μέλη μονογονεϊκών με ανάπηρα παιδιά και αυξημένη κατά μία βδομάδα καλοκαιρινή άδεια.
• Δημόσιο, δωρεάν, αποκλειστικά χρηματοδοτούμενο από τον κρατικό προϋπολογισμό, σύστημα Υγείας - Πρόνοιας. Κατάργηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Υγεία και στην Πρόνοια. Κατάργηση κάθε προϋπόθεσης για την ανανέωση των βιβλιαρίων ασθενείας (ένσημα, κλπ.).
• Αναβάθμιση και λειτουργία δημόσιων κοινωνικών υποδομών (βρεφονηπιοκομεία, κέντρα απασχόλησης παιδιών και ηλικιωμένων, κατ' οίκον νοσηλεία και βοήθεια, κλπ.).
• Να γίνει συνολική εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου με εξειδίκευση στις γυναίκες εργαζόμενες.
• Προστατευτικά μέσα και τακτική συντήρηση των μηχανών, μέσα ατομικής προστασίας, προσαρμογές ώστε να ταιριάζουν στις σωματικές δυνατότητες των γυναικών.
• Μέτρα για ιατρική παρακολούθηση με βάση τους επαγγελματικούς κινδύνους, εμβολιασμός, ενημέρωση, εκπαίδευση εργαζομένων σχετικά με τους επαγγελματικούς κινδύνους, κ.ά.

Απ' όλα τα παραπάνω αναδεικνύεται η αναγκαιότητα και ρεαλιστικότητα του άλλου δρόμου ανάπτυξης, σε όφελος του λαού. Η οργάνωση της παραγωγής και γενικότερα η ανάπτυξη που έχει κριτήριο τη συνδυασμένη ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών με την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, τον κεντρικό σχεδιασμό, τον εργατικό έλεγχο, μπορεί να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική προστασία και της υγείας και ασφάλειας των εργαζόμενων γυναικών και ανδρών. Μπορεί να εξασφαλίζει συνδυασμένα: Ασφαλείς συνθήκες εργασίας, όρους απασχόλησης που δε φθείρουν πρόωρα την υγεία, αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, αύξηση του ελεύθερου χρόνου, κοινωνική οργάνωση του νοικοκυριού και της φροντίδας των παιδιών, αξιοποίηση όλων των γνώσεων και τεχνικών προς όφελος της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων.