Η πρόσφατη παρουσίαση του προγράμματος για την «αναβάθμιση των υπηρεσιών των επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία» από τον αρμόδιο υπουργό Πολιτισμού, Π. Γερουλάνο, θα μπορούσε να περάσει και απαρατήρητη, αν δεν επρόκειτο για μια ακόμη απόδειξη του εμπορευματικού «πυρήνα» της κρατικής πολιτικής για τον πολιτισμό.

Φαινομενικά, η «καταγραφή και αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία» δεν ακούγεται άσχημα, αν και από μια πλευρά είναι τόσο αυτονόητο που μάλλον δε θα χρειαζόταν και τέτοια δημοσιότητα, όσο κι αν ισχύει η υπουργική διαβεβαίωση πως ανάλογη καταγραφή γίνεται για πρώτη φορά.

Το θέμα όμως είναι ότι το εν λόγω πρόγραμμα συμπληρώνει μια διαχρονική πολιτική απαξίωσης του συνόλου της πολιτιστικής κληρονομιάς από το αστικό κράτος, απαξίωση που είναι συνέπεια του «ρόλου» που έχει επιβληθεί σε αυτήν την κληρονομιά, ως «κράχτη» συναλλάγματος.

Αυτός ο προσανατολισμός - σε συνδυασμό με τη νομοτελειακή τάση του αστικού κράτους να απαξιώνει το δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών του ώστε το «κενό» που θα δημιουργηθεί τεχνητά να «καλυφθεί» από την «αγορά» - δημιούργησε τις ανακυκλούμενες «στρατιές» των συμβασιούχων στις κρατικές πολιτιστικές δομές, την υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και την αποθράσυνση του κεφαλαίου και ειδικά του τουριστικού κλάδου που μάλλον ήδη θα πρέπει να «νιώθουν» σαν «ιδιοκτήτες» της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βασισμένο στην παραπάνω πολιτική «πλατφόρμα» και ενισχυμένο από τον γενικότερο στρατηγικό στόχο της ΕΕ για πλήρη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού, το πρόγραμμα που παρουσιάστηκε από τον υπουργό είναι ουσιαστικά ένα ακόμη «εργαλείο» για την «εισβολή» της «αγοράς» και της ιδιωτικής «πρωτοβουλίας» - με κάθε μορφή (Μη κυβερνητικές Οργανώσεις κλπ.) - στον ευαίσθητο τομέα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η ομιλία του υπουργού είναι χαρακτηριστική για το πώς αντιλαμβάνονται την πολιτιστική κληρονομιά οι αστοί πολιτικοί. Ξεκίνησε αναφερόμενος στους χιλιάδες αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, στα «εκατομμύρια στρέμματα ανασκαφές» και στις «μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια σε ανασκαφές, αναστηλώσεις και αναπαλαιώσεις σε όλη τη χώρα» που «επενδύει» (sic) το κράτος. «Επλεξε» και το «εγκώμιο» στην «επιστημονική δουλειά που έχει γίνει σε αυτά τα μνημεία» που «είναι απαράμιλλη και σε όλες τις χώρες του κόσμου οι Ελληνες επιστήμονες θεωρούνται ό,τι πιο εξειδικευμένο υπάρχει στις εργασίες που χρειάζονται αυτά τα μνημεία. Δεν είναι τυχαίο ότι σε κάθε πολιτιστική συμφωνία που έχουμε υπογράψει, όλες οι χώρες με τις οποίες υπογράφουμε επιμένουν στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε αυτά τα θέματα».

Ας προσπεράσουμε προς το παρόν το γεγονός ότι αυτοί ακριβώς οι επιστήμονες «ξεζουμίζονται» επί χρόνια με όρους εργασιακής ομηρίας για να πεταχτούν αμέσως μετά και ας σταθούμε στο πού το «πάει» με τα παραπάνω ο υπουργός. Θα περίμενε κανείς μετά από μια τέτοια εισαγωγή να αναφερθεί στη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς για το λαό μας, την ιστορική του μνήμη και τις ανεκτίμητες παιδευτικές της δυνατότητες. Κι όμως, αυτά τα μνημεία δεν είναι είναι παρά «μια διαχρονική πηγή πλούτου» και «μέχρι σήμερα δεν είχαμε βάλει κριτήρια ποιότητας που να καθορίζουν τη δυνατότητα αυτών των μνημείων να εξυπηρετούν τους επισκέπτες τους»!

Ακόμη κι έτσι όμως, ποιος θα έλεγε όχι σε υποδομές που θα εξασφάλιζαν το δικαίωμα των ΑμΕΑ, π.χ., να επισκεφθούν και να γνωρίσουν αυτά τα μνημεία; Οντως, ακόμη και η παραπάνω «στεγνή» υπουργική προσέγγιση θα μπορούσε να έχει κάποιο θετικό νόημα, με την προϋπόθεση ότι στις προθέσεις του κράτους είναι η απόδοση του συνόλου της κληρονομιάς στο λαό και όχι στους «τουρ οπερέιτορς».

Δεν είναι όμως έτσι. Διότι το πρόγραμμα δεν αφορά σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους όπως θα όφειλε, αλλά μόνο σε όσους έχουν εισιτήριο εισόδου, δηλαδή 176 χώροι. Και ούτε καν στο σύνολο των τελευταίων, αλλά, ακόμη πιο στοχοπροσηλωμένα και με βάση τις προτεραιότητες που τέθηκαν, σε αυτούς που κάνουν το μεγαλύτερο «ταμείο»! Τη «βιτρίνα» δηλαδή θέλει να «αναβαθμίσει» το κράτος με υποδομές όπως χώρους στάθμευσης, κυλικείο ή αυτόματους πωλητές νερού, τουαλέτες, αυτόματους ξεναγούς, εκπαιδευτικά προγράμματα, ενημερωτικό υλικό κλπ., ανάλογα με την κατηγοριοποίηση που έθεσε το υπουργείο.

Ο ίδιος ο υπουργός είπε ότι αυτή η καταγραφή έγινε «για να περάσουμε μέσα στις υπηρεσίες ένα νέο τρόπο, μια νέα νοοτροπία για το πώς πρέπει να βλέπουμε τα πράγματα». Δηλαδή «να αναδείξουμε την αρχαιολογική μας κληρονομιά όπως της αξίζει, ώστε αυτή να γίνει πηγή πλούτου για τις τοπικές κοινωνίες και την εθνική μας οικονομία (...)».

Και «πού θα βρεθούν χρήματα για όλα αυτά σε περίοδο δημοσιονομικής κρίσης;», όπως έθεσε το ζήτημα ο υπουργός; Το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (σ.σ. το οποίο αδυνατεί να πληρώσει για απαλλοτριώσεις που «σέρνονται» για χρόνια) θα «επενδύσει» 1,5 εκατομμύριο ευρώ το χρόνο για τα επόμενα τρία χρόνια. Αναλόγως, ο ΟΠΑΠ για το ίδιο διάστημα, άλλα 3,5 εκατ. Δηλαδή, 15 εκατ. συν ακόμη 5 εκατ. μέσω ΕΣΠΑ, σύνολο 20 εκατ. ευρώ. «Ομως δε μένουμε εκεί», διαβεβαίωσε ο υπουργός: «Για να προχωρήσουμε το σχέδιό μας με μεγαλύτερη ταχύτητα θα χρειαστούμε τη συνεργασία πολλών φορέων και αυτήν επιδιώκουμε. Φορείς όπως είναι οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης που μπορούν να βοηθήσουν τόσο στην αναβάθμιση των χώρων, του περιβάλλοντος χώρου και των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς που οδηγούν στους χώρους αυτούς. Ιδρύματα όπως του Ωνασείου, Νιάρχου και Λεβέντη που έχουν δείξει μια μεγάλη ευαισθησία για αυτούς τους χώρους. ΜΚΟ όπως το Διάζωμα που όλοι ξέρετε ή/και το Σώμα Ελληνικού Οδηγισμού που ξεκινάει το δικό του πρόγραμμα αναβάθμισης των χώρων σε συνεργασία με τις κατά τόπους εφορίες. Χορηγοί οι οποίοι θέλουν να αναβαθμίσουν χώρους σαν ένδειξη εταιρικής ευθύνης στις κατά τόπους κοινωνίες»...

Μετά από όλα αυτά ευλόγως ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ) αναρωτιέται: «Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι εμπορικό προϊόν για την είσπραξη εσόδων από πελάτες ή παράγοντας πολιτισμού και διαπαιδαγώγησης των πολιτών;». Αναφερόμενος μάλιστα στη δήλωση του υπουργού, ότι «αν θέλουμε να αναδείξουμε την αρχαιολογική μας κληρονομιά όπως της αξίζει, ώστε αυτή να γίνει πηγή πλούτου για τις τοπικές κοινωνίες και την εθνική μας οικονομία», ο ΣΕΚΑ διαπιστώνει ότι το ΥΠΠΟΤ «βλέπει την αρχαιολογική μας κληρονομιά ως ένα καθαρά εμπορικό-τουριστικό προϊόν». Διότι, λένε οι αρχαιολόγοι, «η ουσία δεν είναι να ικανοποιηθεί ακόμη και ο πιο "απαιτητικός επισκέπτης" - πελάτης, αλλά οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία να παραμείνουν χώροι πολιτισμού. Είναι επιτακτικό οι πολίτες της χώρας να γίνουν κοινωνοί του πολιτισμού που αναδεικνύεται. Οι αρχαιολογικοί χώροι πρέπει να προσελκύουν επισκέπτες, πρέπει να γίνουν χώροι εκπαίδευσης και καλλιέργειας του πνεύματος. Δεν είναι δυνατόν να δίνεται προτεραιότητα μόνο στα μνημεία "βιτρίνα", ενώ εκατοντάδες αρχαιολογικοί χώροι, κυρίως στην περιφέρεια, να μην είναι προσβάσιμοι και πολλοί να μην είναι καν γνωστοί στις τοπικές κοινωνίες. Ο πολιτισμός της Ελλάδας δεν είναι μόνο η Ακρόπολη των Αθηνών, οι Δελφοί, η Ολυμπία και τα άλλα μνημεία μεγάλης επισκεψιμότητας, είναι και οι δεκάδες αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία που παραμένουν κλειστά εδώ και καιρό και αυτά που υπολειτουργούν εξαιτίας της έλλειψης προσωπικού και της ελλιπούς χρηματοδότησης».

«Επιπλέον», συνεχίζει ο ΣΕΚΑ, «η πρόσκληση των ΟΤΑ, ιδιωτικών φορέων και ιδρυμάτων να συμβάλουν στο έργο που οφείλει να διενεργεί το ΥΠΠΟΤ, μας δείχνει ένα μάλλον ζοφερό μέλλον όπου το ΥΠΠΟΤ ενδεχομένως θα εκχωρήσει στους παραπάνω, χώρους που ανήκουν στο Δημόσιο και επιπλέον θ' αποδυναμώσει τις αρχαιολογικές υπηρεσίες εισάγοντας ένα νέο μοντέλο νεο-μαικηνισμού και διαχείρισης του πολιτισμού από μη κρατικούς φορείς»...