ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Κόσμοι που πηγαίνουν ... ανάποδα

Καλλιτεχνική απεικόνιση του WASP 8b, ενός εξωπλανήτη που περιφέρεται ανάποδα γύρω από το αστέρι του

Από τότε που οι αστρονόμοι άρχισαν να βρίσκουν πλανήτες που περιφέρονται γύρω από άλλα άστρα, μαθαίνουν διαρκώς πόσο πιο πλούσιος είναι ο κόσμος των ουράνιων σωμάτων, απ' ό,τι είχαν διαπιστώσει, ή εικάσει μελετώντας μόνο το δικό μας πλανητικό σύστημα. Οι πιο πρόσφατες παρατηρήσεις προσθέτουν άλλο ένα παράξενο δεδομένο: γιγάντιοι αεριώδεις πλανήτες περιφέρονται γύρω από τα άστρα τους σε τροχιές εξαιρετικά κεκλιμένες σε σχέση με το ισημερινό επίπεδο του άστρου, ενώ ορισμένοι περιφέρονται ανάποδα από το αναμενόμενο.

Τα ισχύοντα μοντέλα για το σχηματισμό και την κίνηση των πλανητών προβλέπουν ότι αυτοί πρέπει να περιφέρονται προς την ίδια κατεύθυνση που περιστρέφεται το άστρο γύρω από τον εαυτό του (όπως συμβαίνει στο ηλιακό μας σύστημα), ως αποτέλεσμα του σχηματισμού ολόκληρου του πλανητικού συστήματος και του άστρου από τον ίδιο περιστρεφόμενο δίσκο αερίων και σκόνης. Μια πιθανή εξήγηση για τους ...αντικανονικούς πλανήτες είναι να έχουν τραβηχτεί από τις κανονικές τους τροχιές από κοντινούς αστρικούς συνοδούς του βασικού άστρου του συστήματος, διαδικασία γνωστή ως μηχανισμός Κοζάι.

Σε αυτό το σενάριο, πλανήτες μεγέθους ανάλογου με τον Δία, καθώς περνούν κοντά σε ένα από τα άστρα ενός δυαδικού συστήματος, υπόκεινται σε έντονα παλιρροϊκά φαινόμενα. Αυτά, σε συνδυασμό με τη βαρυτική έλξη του συνοδού άστρου, κάνουν την τροχιά του πλανήτη να πάρει εντελώς ασυνήθιστη μορφή. Μάλιστα, αυτή η διαδικασία ίσως να είναι συνηθισμένο φαινόμενο, καθώς το ένα τρίτο από τους 27 εξωπλανήτες που ελέγχθηκαν είχαν έντονα κεκλιμένες τροχιές και τέσσερις απ' αυτούς περιφέρονταν ανάποδα.

Οι ανακαλύψεις παραξενιών στις τροχιές των εξωπλανητών φαίνεται ότι δε θα σταματήσουν εδώ. Ορισμένοι δείχνουν να έχουν εξαιρετικά ελλειπτικές τροχιές, σχήματος πούρου, ενώ σε μια περίπτωση δύο πλανήτες περιφέρονται γύρω από το άστρο τους σε τροχιές που σχηματίζουν γωνία 30 μοιρών. Αυτό ίσως είναι αποτέλεσμα της βαρυτικής επίδρασης συνοδού άστρου, αλλά και ενός τρίτου πλανήτη, που, εξαιτίας σύνθετων βαρυτικών αλληλεπιδράσεων, πετάχτηκε τελικά έξω από το πλανητικό σύστημα.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: «Discover», «Scientific American»

Ιπτάμενα καλαμάρια!

Σε κύκλο δύο απ' τα ιπτάμενα καλαμάρια της φωτογραφίας. Η άσπρη γραμμή πίσω τους είναι ο πίδακας νερού που εκτοξεύουν

Τα καλαμάρια, όπως και άλλα κεφαλόποδα, προωθούνται μέσα στη θάλασσα με πίδακες νερού που ρουφούν κάτω από το μανδύα τους και εκτοξεύουν στη συνέχεια με δύναμη από το σιφόνι τους. Ποιος, όμως - με εξαίρεση ίσως τους ναυτικούς - θα φανταζόταν ότι χρησιμοποιούν τον πίδακα νερού για να κάνουν και πτήσεις πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σαν μικροί πύραυλοι;

Οπως διαπιστώθηκε σε μελέτη ωκεανολόγων, ακόμα και καλαμάρια μήκους μόλις 20 εκατοστών είναι σε θέση να πετάξουν μέχρι και δύο μέτρα πάνω από την επιφάνεια! Κατά την πτήση τους, που βασίζεται κυρίως στην ώθηση από τον πίδακα νερού που εκτοξεύουν, χρησιμοποιούν και τα πτερύγιά τους, ακόμα και τα πλοκάμια τους, τα οποία κινούν σπειροειδώς, πετυχαίνοντας να μετακινηθούν εναέρια μέχρι και σε απόσταση 10 μέτρων. Πάντως, τα πτερύγιά τους φαίνεται να τα χρησιμοποιούν περισσότερο ως φτερά, παρά ως προωθητικά μέσα.

Τουλάχιστον 6 διαφορετικά είδη καλαμαριού έχει βεβαιωθεί ότι έχουν αυτές τις πτητικές ικανότητες, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να τα ανεβάσουν μέχρι και τα 3 μέτρα. Τα καλαμάρια άλλοτε πετούν μεμονωμένα και άλλοτε σε ομάδες, φτάνοντας ταχύτητα ανάλογη με εκείνη μικρών σκαφών. Οπως και στις αναπηδήσεις ψαριών έξω από το νερό, η πιθανότερη αιτία για τις πτήσεις καλαμαριών είναι η αποφυγή κάποιου θηρευτή που πλησίασε επικίνδυνα. Τα καλαμάρια όχι μόνο βρίσκονται ξαφνικά σε απόσταση αρκετών μέτρων απ' αυτόν, αλλά προκαλούν και σύγχυση στον κυνηγό τους, που χάνει για λίγο τα ίχνη τους.

Ιατρικά «φιδορομπότ»

Εχοντας ως έμπνευση το λεπτό και ευέλικτο σώμα του φιδιού, μηχανικοί κατασκεύασαν ρομπότ που μπορούν να προσεγγίσουν περιοχές που είτε είναι πολύ μικρές, είτε πολύ επικίνδυνες για να φτάσει ο άνθρωπος. Ενα από τα πιο πρόσφατα κατασκευάσματα στον τομέα είναι το φιδορομπότ, που επιτρέπει την ελάχιστα επεμβατική προσέγγιση του χειρουργού στην ανθρώπινη καρδιά.

Το μήκους 30 εκατοστών ερπετοειδές ρομπότ εισάγεται στο σώμα από μια τομή 2 εκατοστών στο ηλιακό (κοιλιακό) πλέγμα. Στη συνέχεια, η συσκευή ελίσσεται μέσα στο στήθος του ασθενή, παίρνοντας οδηγίες από το χειρουργό, που ελέγχει την κεφαλή της μέσω ενός πηδαλίου (joystick). Τα αρθρώματα της συσκευής ακολουθούν αυτόματα την κεφαλή, που διαθέτει και μικροσκοπική κάμερα. Προς το παρόν έχει χρησιμοποιηθεί για διαγνωστικής φύσης χαρτογράφηση της καρδιάς, κάνοντας την εγχείρηση πολύ λιγότερο τραυματική από τη συνήθη, έτσι που ο ασθενής να μπορεί να βγει από το νοσοκομείο την επόμενη μέρα. Στις προθέσεις των χειρουργών είναι να τη χρησιμοποιήσουν και για άλλου είδους εγχειρήσεις καρδιάς, όπως στον καυτηριασμό μικρού τμήματος του καρδιακού μυ για την αποκατάσταση αρρυθμιών.