Η ασφυκτική πίεση που ασκεί η καπιταλιστική κρίση στον πολιτιστικό τομέα, τόσο στην πολιτιστική κληρονομιά όσο και στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, ενεργοποιεί μηχανισμούς της ΕΕ προετοιμασμένους και τροφοδοτούμενους εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία, για την επίτευξη της πλήρους εμπορευματοποίησης του πολιτισμού και της πλήρους ηγεμονίας της αστικής ιδεολογικής χειραγώγησης.

Ενας από αυτούς τους μηχανισμούς είναι και η «κινητικότητα» «προϊόντων» και προσώπων στον πολιτιστικό τομέα. Πρόσφατα «ενεργοποιήθηκε» στην Ελλάδα με ένα σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ΥΠΠΟΤ) και αφορούσε στην «κινητικότητα» των μουσειακών συλλογών και μια ημερίδα, μεθαύριο, του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου για την «προώθηση» στο εξωτερικό του ελληνικού θεάτρου.

Σύμφωνα με το ΥΠΠΟΤ, το σεμινάριο αποσκοπούσε και στην ενημέρωση των εργαζομένων στα μουσεία που ασχολούνται με τους δανεισμούς αντικειμένων ή συλλογών «σχετικά με την ευρωπαϊκή κίνηση για την ενίσχυση της "Κινητικότητας των Συλλογών", όπως αυτή αποτυπώνεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ενεργειών που προωθούνται κατά προτεραιότητα και με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών - μελών από το 2003 μέχρι σήμερα (...)». Ενώ, στην ημερίδα για το θέατρο θα παρουσιαστούν, μεταξύ άλλων, οι «ποικίλες ευκαιρίες προώθησης και συνεργασίας που προσφέρουν τα ευρωπαϊκά επαγγελματικά δίκτυα, οι ενώσεις, τα φεστιβάλ και τα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ».

Οι φαινομενικά «αθώες» αυτές «δράσεις» εντάσσονται σε ένα πολύ συγκεκριμένο και καθόλου «αθώο» ιδεολογικό πλαίσιο, οι σύγχρονες βάσεις του οποίου θεμελιώνονται στη Συνθήκη του Μάαστριχτ και λαμβάνουν συγκεκριμένη μορφή με τη Στρατηγική της Λισαβόνας, καθιστώντας τον πολιτισμό ως ένα ακόμη πεδίο κερδοφορίας του ευρωπαϊκού κεφαλαίου και σημαντική παράμετρο για την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς του.

Για να γίνουν αυτά χρειάζεται πρώτα να εμπορευματοποιηθούν πλήρως η πολιτιστική κληρονομιά και η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Χρειάζεται, επίσης, να εφαρμοστούν πάνω τους το σύνολο των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, δηλαδή η εμβάθυνση και αποχαλίνωση της εκμετάλλευσης, με το ξεθεμέλιωμα όλων των εργασιακών, ασφαλιστικών και κοινωνικών κατακτήσεων που μπόρεσε να αποσπάσει η εργατική τάξη με αιματηρούς και πολύχρονους αγώνες.

Η εφαρμογή αυτή είναι ουσιαστικά νομοτελειακή για το σύστημα από τη στιγμή που στην «πολιτιστική βιομηχανία» - δηλαδή στα μονοπώλια και τις μεγάλες επιχειρήσεις του «ελεύθερου χρόνου» - συντελείται συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου ακριβώς όπως στους άλλους κλάδους. Και αυτό θα ήταν αδύνατο να συμβεί με όρους «σεβασμού» του δημιουργού, του έργου του και του εν δυνάμει κοινού του. Επίσης, θα ήταν αδύνατο να συμβεί εμπορευματοποιώντας μόνο το έργο και όχι την εργατική και τη διανοητική δύναμη που το δημιούργησε. Γι' αυτό και εμπορευματοποίηση του πολιτισμού σημαίνει συνοπτικά μετατροπή του δημιουργού σε υπάλληλο της «πολιτιστικής βιομηχανίας», της δημιουργίας του σε εμπορικό προϊόν και του κοινού σε καταναλωτές του.

Η ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού τομέα έγκειται στη μεγάλη διεισδυτικότητά του στη συνείδηση, γι' αυτό και η αστική τάξη επιβάλλει την κουλτούρα της με όρους χειραγώγησης. Η ιδεολογική χειραγώγηση αποτελεί ταυτόχρονα και μηχανισμό «απορρόφησης» της λαϊκής δυσφορίας για να μπορέσει να ξεδιπλωθεί η καπιταλιστική επίθεση με τις λιγότερες δυνατές κοινωνικές αντιστάσεις. Αυτό κρύβουν τα ιδεολογήματα περί «δημιουργίας» «κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας»: Το «μάντρωμα» των λαών στις «αξίες» του κεφαλαίου. Πιο ξεκάθαρος ήταν ο πρώην επίτροπος Πολιτισμού της ΕΕ, Γιαν Φίγκελ, όταν έλεγε το 2007: «Χτίζοντας την ΕΕ έπρεπε να αρχίσουν με απλά υλικά και πραγματικότητες: Ανθρακας και χάλυβας, έπειτα ενιαία αγορά. Αλλά η ΕΕ είναι σήμερα ωριμότερη, όλοι συμφωνούμε ότι η αγορά ή η επιχείρηση δεν είναι αρκετά να κρατήσουν τους ανθρώπους μαζί».

Η «κινητικότητα» εμπεριέχει όλα τα παραπάνω στοιχεία γι' αυτό και θεωρείται πολύ σημαντική από τους αστούς. Στις 17 Δεκέμβρη του 1999, το Συμβούλιο της ΕΕ εγκρίνει ψήφισμα «σχετικά με την προώθηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων που εργάζονται στον πολιτιστικό τομέα» (Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 12/1/2000).

Το ψήφισμα, μεταξύ άλλων, «υπενθυμίζει»:

«(...) Μια εσωτερική αγορά χαρακτηρίζεται από την εξάλειψη, μεταξύ των κρατών - μελών, των εμποδίων μεταξύ άλλων στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων».

«Εκτιμά» ότι «ο Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος παρέχει τη δυνατότητα στους εργαζόμενους του πολιτιστικού τομέα να έχουν πρόσβαση σε ευρύτερο κοινό καθώς και τη δυνατότητα πρόσβασης σε μια αγορά εργασίας σημαντικά ευρύτερη και πλέον διαφοροποιημένη από τις εθνικές αγορές εργασίας (...)».

Σημειώνει ότι «ένας από τους στόχους του προτεινόμενου προγράμματος για τον πολιτισμό 2000 είναι η προώθηση της κινητικότητας των επαγγελματιών στον πολιτιστικό τομέα και η αύξηση των πολιτιστικών ανταλλαγών, καθώς και ορισμένα κοινοτικά προγράμματα π.χ. στο οπτικοακουστικό και στο επιμορφωτικό πεδίο παρέχουν επίσης ευκαιρίες για κινητικότητα».

«Καλεί τα κράτη - μέλη» «να εξετάσουν δράσεις σε εθνικό επίπεδο (...) προκειμένου να προωθήσουν την ελεύθερη κυκλοφορία, σε συνεργασία με άλλα κράτη - μέλη», «να παρέχουν περισσότερες συμβουλές και πληροφορίες προς τους καλλιτέχνες και τους λοιπούς επαγγελματίες στον πολιτιστικό τομέα όσον αφορά τις ευκαιρίες απασχόλησης στην ενιαία αγορά (...)» κ.ά.

Στο Συμβούλιο υπουργών Πολιτισμού της ΕΕ το Νοέμβρη του 2004 αποφασίζεται ότι η «κινητικότητα» των μουσειακών συλλογών και «τα φορολογικά εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των καλλιτεχνών» στην ΕΕ θα εξετάζονταν με τη βοήθεια «ειδικών». Το Συμβούλιο υιοθέτησε και τα συμπεράσματα σχετικά με το σχέδιο εργασίας για τον πολιτισμό την περίοδο 2005 - 2006, που συνοψίζονταν σε πέντε θέματα: Στρατηγική της Λισαβόνας, ψηφιοποίηση, δημιουργία πολιτιστικής «πύλης» στο διαδίκτυο, «κινητικότητα» της εργασίας και των προσώπων.

Τον Απρίλη του 2006 στην Πάτρα πραγματοποιήθηκε συνάντηση των υπουργών Πολιτισμού των χωρών - μελών του «Συμφώνου Σταθερότητας ΝΑ Ευρώπης». Εκεί συμφώνησαν στην «ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα και της πολιτιστικής βιομηχανίας προς όφελος της καλλιτεχνικής κινητικότητας». Πιο συγκεκριμένα, συμφώνησαν στην καθιέρωση μίας «ευρείας συνεργασίας» με «θεσμικούς εταίρους από τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές», καθώς και με χορηγούς, φορείς και πρόσωπα, όπως οι «μη κυβερνητικοί οργανισμοί ή εκπρόσωποι από τον ακαδημαϊκό και καλλιτεχνικό κόσμο (...), ώστε να διευκολυνθεί η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των δρώντων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα».

Ο πρώην επίτροπος Πολιτισμού Γιαν Φίγκελ δήλωνε το 2007 ότι το πρόγραμμα «Πολιτισμός» συντονίζει την «κοινοτική δράση με γνώμονα τρεις στόχους με ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία για την ΕΕ: Τη διακρατική κινητικότητα όσων εργάζονται στο χώρο του πολιτισμού, τη διακρατική διακίνηση των έργων τέχνης και πολιτισμού, καθώς και το διαπολιτισμικό διάλογο». Αυτοί ήταν (και είναι) οι όροι του προγράμματος «Πολιτισμός 2007 - 2013» για χρηματοδότηση.

Το 2008 το πρόγραμμα απευθυνόταν σε «δημόσιους ή ιδιωτικούς πολιτιστικούς οργανισμούς με νομική υπόσταση, των οποίων η κύρια δραστηριότητα αφορά κυρίως τον πολιτιστικό τομέα». Το 2010 η σχετική «πρόσκληση ενδιαφέροντος» απευθυνόταν σε πρεσβευτές, «δίκτυα προώθησης» (σ.σ.: εννοείται «πολιτιστικών προϊόντων») και «Πλατφόρμες δομημένου διαλόγου»! Ο τελευταίος «βαρύγδουπος» τίτλος κρύβει στρατιές... «μη κερδοσκοπικών οργανισμών», «Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» και ποιος ξέρει πόσων και ποιων άλλων «παράσιτων», πάντα πρόθυμων να τσεπώσουν χρήμα για να προπαγανδίσουν το άθλιο αξιακό σύστημα της ΕΕ.

Στα βασικά συμπεράσματα του Συμβουλίου των υπουργών Πολιτισμού της ΕΕ στις Βρυξέλλες τον περασμένο Μάη επαναβεβαιώθηκε η συμφωνία για πλήρη πρόσδεση του πολιτισμού στη στρατηγική «Ευρώπη 2020», που εμβαθύνει τη Στρατηγική της Λισαβόνας με επίθεση στις κατακτήσεις και στα δικαιώματα των εργαζομένων και με «εργαλείο» την «κινητικότητα». Σε αυτό το πλαίσιο συζητήθηκαν οι «υπηρεσίες πληροφόρησης για την κινητικότητα των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού», υπογραμμίζοντας ότι «η βελτιωμένη κινητικότητα μπορεί επίσης να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της Ευρώπης το 2020»!

Είχε προηγηθεί, το Φλεβάρη του 2011, η ανακοίνωση για τη χρηματοδότηση της «πολιτιστικής» πολιτικής της ΕΕ μέχρι και το 2013 (ύψους 400 εκατ. ευρώ) με άμεσους στόχους την προώθηση της «κινητικότητας» των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα και τη διεύρυνση της «διαθεσιμότητας των πολιτιστικών - καλλιτεχνικών προϊόντων».