Πέρασαν 27 χρόνια από το λαϊκό ξεσηκωμό στο Πολυτεχνείο, το Νοέμβρη του 1973. Το Πολυτεχνείο είναι ιστορικό γεγονός, ορόσημο της λαϊκής πάλης, σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της νεότερης πολιτικής ιστορίας. Σαν σταθμός στην πορεία του κινήματος, γίνεται φάρος που φωτίζει το δρόμο της αντίστασης. Γιατί ήταν ένας λαϊκός ξεσηκωμός, τα όρια του οποίου δε χωρούν στα στενά πλαίσια της τωρινής, μα και κάθε αστικής δημοκρατίας, ενός κράτους που μπορεί να αλλάζει το μανδύα της διακυβέρνησης αυτής της άθλιας κοινωνίας, αλλά με τον ίδιο πάντα σκοπό: Την εξουσία πάνω στο λαό,τα οράματα του οποίου επίσης, δε χωρούν στα όριά της.

Η εξέγερση του Νοέμβρη 1973 στο Πολυτεχνείο, είχε ποιοτικά διαφορετικό περιεχόμενο, πολύ παραπάνω από τη διεκδίκηση μιας τυπικής μορφής αστικής ελευθερίας και δημοκρατίας, όσο κι αν και αυτές ήταν τότε στραγγαλισμένες. Το μήνυμα του ξεσηκωμού ήταν καθαρά ανατρεπτικό. Η πολιτική ωριμότητα των εξεγερμένων συνέδεσε την πάλη για ανατροπή της χούντας με στόχους και συνθήματα αντιιμπεριαλιστικά, αντιαμερικανικά και με μια προοπτική, που δε δικαιώθηκε ακόμη. Οι στόχοι του, τα οράματα αυτής της εξέγερσης να μένουν ανεκπλήρωτα. Αλλά τίποτα δεν πάει χαμένο. Ο αγώνας συνεχίζεται. Και το πολιτικό μήνυμα του Νοέμβρη στις μέρες μας αποκτά το δικό του περιεχόμενο.

Τότε, η εξέγερση έβαζε σα στόχο την ανατροπή της δικτατορίας, την απαγκίστρωση της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ και τους Αμερικανούς, το διώξιμο των στρατιωτικών αμερικανοΝΑΤΟικών βάσεων και του 6ου Στόλου, τη λαϊκή κυριαρχία. Σήμερα, που η χρηματιστική ολιγαρχία, συμμετέχει με κάθε μέσο στην επιβολή της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, με τους πολέμους στα Βαλκάνια, με τη ΝΑΤΟποίηση του Αιγαίου και τη διχοτόμηση της Κύπρου, με τις συγρούσεις στην Παλαιστίνη, με την άκρατη επιθετικότητα ενάντια στα εργασιακά και όλα τα λαϊκά δικαιώματα, από την ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και την κατεδάφιση της κοινωνικής ασφάλισης ως την παράδοση στο κεφάλαιο της υγείας, της παιδείας και της πρόνοιας, το νόημα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποκτά το όραμα που οδηγεί στο δρόμο του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης για τη λαϊκή εξουσία και τη λαϊκή οικονομία. Στο δρόμο που ο λαός μπορεί να γίνει αφέντης στον τόπο του.

Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα ένα μικρό ιστορικό αφιέρωμα για το Νοέμβρη του 1973, καταγράφοντας τις κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες της τότε ιστορικής περιόδου καθώς και μικρό χρονικό των ημερών της εξέγερσης.

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος το 1967 αποτέλεσε ισχυρό χτύπημα για το προδικτατορικό λαϊκό - μαζικό κίνημα. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την 21η Απριλίου του '67 με την τρομοκρατία, το χαφιεδισμό, τη δράση των πρακτόρων της στις μαζικές οργανώσεις, αλλά και με επιμέρους παραχωρήσεις που έκανε, η χούντα κατάφερε να εμποδίσει το ξέσπασμα μαζικών αγώνων που θα την έφερναν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση ή θα την απειλούσαν εκ βάθρων. Βέβαια πλήρης απουσία αγώνων δεν υπήρξε σ' αυτή τη δύσκολη περίοδο κι απόδειξη αποτελούν η απεργία των ταξιτζήδων Αθήνας - Πειραιά για τη μη κατάργηση της περιμετρικής ζώνης (1967), η απεργία των τυπογράφων της εφημερίδας «Ακρόπολις» για αύξηση των αποδοχών τους, η απεργία στη ΒΙΑΜΑΞ, με αίτημα να σταματήσουν οι απολύσεις των εργαζομένων κ.λ.π. Με δυο λόγια οι εργαζόμενοι, παρά το γεγονός ότι η συνδικαλιστική δράση τελούσε υπό καθεστώς διωγμών και παρανομίας, κατάφεραν με κινητοποιήσεις, στάσεις εργασίας, απεργίες και κάθε λογής διαμαρτυρίες να αποκρούσουν πολλά αντεργατικά σχέδια της χούντας, όπως η εφαρμογή του ασφαλιστικού κώδικα που στόχευε στην καταλήστευση των ταμείων τους.

Κοντά στην εργατική τάξη κινητοποιείται και η αγροτιά. Αρχικά με ψηφίσματα, διαμαρτυρίες, παραστάσεις επιτροπών στους αρμοδίους και στη συνέχεια με συλλαλητήρια, όπως αυτά στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά κ. α. Μέσα στο 1973 οι αγρότες προχωρούν σε μαζικότερες και οξύτερες μορφές πάλης. Για παράδειγμα αρνήθηκαν την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.

- Απέλυσε από τα πανεπιστήμια τους δημοκρατικούς καθηγητές και υπαλλήλους.

- Κατάργησε την αυτοτέλεια και την αυτοδιοίκηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, απαγόρευσε τις συγκεντρώσεις στα πανεπιστήμια, έδωσε τη δυνατότητα στα πειθαρχικά συμβούλια των σχολών να αποβάλλουν από τις σχολές πρόσκαιρα ή οριστικά εκείνους τους φοιτητές που θα υποδείκνυαν, φυσικά, τα όργανα του καθεστώτος.

- Διέλυσε τους περισσότερους φοιτητικούς συλλόγους και ανέστειλε τη λειτουργία άλλων. Ιδρυσε καινούριους συλλόγους και τροποποίησε τα καταστατικά εκείνων που δε διέλυσε. Τέλος, διόρισε στους συλλόγους ελεγχόμενα απ' αυτήν ΔΣ, που καθοδηγούνταν από τα όργανά της και κυρίως από το σπουδαστικό τμήμα της Ασφάλειας.

- Με νομοθετικό διάταγμα του 1970 ο υπουργός Αμυνας απέκτησε το δικαίωμα να διακόπτει, κατά την κρίση του, τις αναβολές στράτευσης των νέων και να καλεί στο στράτευμα εκείνους τους φοιτητές που θα υποδείκνυε η Ασφάλεια.

Παρά τις συνεχείς, ποικιλόμορφες διώξεις, το φοιτητικό κίνημα, από το 1972 ακόμη, με κεντρικό του αίτημα τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους, δείχνει ότι ανακάμπτει ουσιαστικά. Η πορεία, όμως, μέχρι την εξέγερση δεν ήταν μια απλή πορεία διεκδίκησης φοιτητικών αιτημάτων, αλλά ταυτόχρονα μια πορεία προς την πολιτικοποίηση των φοιτητών, προς τη σύνδεση των φοιτητικών προβλημάτων με το βασικό πολιτικό πρόβλημα της χώρας. Σιγά - σιγά το αίτημα για ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους, συνδέεται με τα γενικότερα αιτήματα για πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες, με τα αιτήματα για πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας ως βασική προϋπόθεση για να μπορεί ο λαός να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματά του και να είναι αφέντης στον τόπο του.

Λαμβάνοντας υπόψη όσα προαναφέραμε, αν παρακολουθήσει κανείς όλες τις βασικές στιγμές που οι φοιτητές συγκρούονται με το καθεστώς (διεκδίκηση ελεύθερων φοιτητικών εκλογών, νόθες φοιτητικές εκλογές - Νοέμβρης του '72, γεγονότα της Νομικής - Μάρτης '73 κλπ.), δεν είναι καθόλου δύσκολο να κατανοήσει πώς φτάσαμε στη στιγμή της κορύφωσης, τότε που με κεντρικά συνθήματα την πτώση της χούντας και την απαλλαγή της χώρας από την εξάρτηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ εκδηλώθηκε η εξέγερση με επίκεντρο το Πολυτεχνείο. Τίποτα το παράξενο δεν υπήρχε σ' αυτή την εξέλιξη. Η χούντα και η αμερικανοκρατία αργά ή γρήγορα, στο πλαίσιο των συνθηκών που είχαν δημιουργήσει στη χώρα, αργά ή γρήγορα θα είχαν το γεγονός του Πολυτεχνείου. Χώρια που θα μπορούσε να ήταν και μοιραίο για τα συμφέροντά τους.

Από την αρχή του 1973 εκφράστηκε με ανεβασμένες μορφές πάλης η λαϊκή αγανάκτηση ενάντια στην αμερικανοκίνητη χούντα όπως η κατάληψη της Νομικής, το Φλεβάρη του 1973, η διαδήλωση στις 4 Νοέμβρη 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου, όπου έγιναν και συλλήψεις αλλά και η διαδήλωση 3.000 φοιτητών για συμπαράσταση στους συλληφθέντες στις 8 Νοέμβρη. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν στις σχολές.

Αλλά ας δούμε το χρονικό των τριών ημερών της εξέγερσης:

Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1973, ώρα 9 π.μ. Εκατοντάδες φοιτητές του Πολυτεχνείου συγκεντρώνονται στο προαύλιο του Ιδρύματος. Αρχίζουν συνελεύσεις για να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν το νέο σχέδιο της χούντας για την υποταγή του κινήματος. Συγκέντρωση γίνεται και στη Νομική που αποφασίζει να κατευθυνθεί στο Πολυτεχνείο. Στις 2.00 μ.μ., 5.000 περίπου φοιτητές έχουν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο, ενώ αρχίζει να μαζεύεται και άλλος κόσμος. Η Πατησίων δονείται από τα συνθήματα κατά της χούντας. Η Ασφάλεια κινητοποιείται και καλεί τους συγκεντρωμένους να αποχωρήσουν.

Οι συγκεντρωμένοι φοιτητές στο Πολυτεχνείο συγκροτούν μια επιτροπή κατάληψης. Κλείνουν οι πόρτες και στις 8.30 το βράδυ γίνεται η πρώτη συνεδρίαση της συντονιστικής επιτροπής. Αμέσως οι πρώτες προκηρύξεις σκορπίζονται στην Πατησίων που είχε κλείσει από τον συγκεντρωμένο κόσμο.

Πέμπτη 15 Νοέμβρη 1973, η κατάληψη αποτελεί πόλο έλξης του λαού της Αθήνας που αρχίζει να συρρέει στο Πολυτεχνείο. Ως τις 9.30 το βράδυ η κατάληψη έχει πυκνώσει ενώ ο λαός στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους, φωνάζει αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι παραμένουν όλη τη νύχτα για συμπαράσταση στους φοιτητές της κατάληψης του Πολυτεχνείου.

Παρασκευή 16 Νοέμβρη 1973 μπαίνουν σε λειτουργία οι πομποί του ραδιοφωνικού σταθμού που μεταφέρουν το μήνυμα του αγώνα σε όλη την Αθήνα που παρακολουθεί τα γεγονότα.

Στις 9 το πρωί στήνονται τα πρώτα οδοφράγματα και σχηματίζονται δύο μεγάλες διαδηλώσεις στην Πανεπιστημίου και στη Σταδίου.

Το μεσημέρι επιτροπή των αγροτών από τα Μέγαρα, που είχαν ξεσηκωθεί ενάντια στις απαλλοτριώσεις της γης τους, επισκέπτονται τη Συντονιστική Επιτροπή και ο σταθμός μεταδίδει: «Ο λαός των Μεγάρων στέκεται και υπόσχεται να αγωνιστεί στο πλευρό του φοιτητικού και εργαζόμενου λαού... Ο αγώνας είναι κοινός... Δεν είναι μόνο για την πόλη των Μεγάρων ή το Πολυτεχνείο... Είναι για την Ελλάδα. Για το λαό της που θέλει να καθορίσει τη ζωή του. Να πορευτεί στο δρόμο της προκοπής. Βασική προϋπόθεση, η ανατροπή της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας».

Οι συγκεντρωμένοι έξω από το Πολυτεχνείο τραγουδάνε το «πότε θα κάνει ξαστεριά».

Το απόγευμα οι διαδηλωτές στο χώρο γίνονται χιλιάδες με συμμετοχή των εργατών. Ετσι στις 6 το απόγευμα αρχίζουν οι συγκρούσεις διαδηλωτών και Αστυνομίας με πολλούς τραυματίες.

Στις 7 το απόγευμα μεγάλη διαδήλωση κατευθύνεται στο Πολυτεχνείο και η Αστυνομία χτυπάει. Εμφανίζονται τεθωρακισμένα της Αστυνομίας και πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στη Σόλωνος, στην Κάνιγγος, στη Βάθη, στην Αριστοτέλους, στην Αλεξάνδρας, στην πλατεία Αμερικής γίνονται μάχες σώμα με σώμα.

Στις 9.30 η Αστυνομία απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας μέχρι νεοτέρας διαταγής. Στις 11 το βράδυ ο ραδιοσταθμός και τα μεγάφωνα καλούν τον κόσμο να μη φύγει. Οι αύρες έχουν κυκλώσει το χώρο του Πολυτεχνείου και τα δακρυγόνα έχουν πνίξει την περιοχή.

Σάββατο 17 Νοέμβρη. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, τα πρώτα τανκς εμφανίζονται, ενώ στο νοσοκομείο που οργανώθηκε στο Πολυτεχνείο, μεταφέρονται όλο και περισσότεροι νεκροί και τραυματίες.

Στη 1 μετά τα μεσάνυχτα τα τανκς έχουν ζώσει το Πολυτεχνείο. Τα μεγάφωνα και ο ραδιοσταθμός μεταδίδουν: «Μην φοβάστε τα τανκς», «Κάτω ο φασισμός», «Φαντάροι είμαστε αδέρφια σας. Μη γίνετε δολοφόνοι».

Στις 1.30 τα τανκς ξεκινούν με αναμμένους τους προβολείς. Οι φοιτητές τοποθετούν μια «Μερσεντές» πίσω από την κεντρική πύλη για να εμποδίσει την είσοδο των τανκς. Οι φοιτητές είναι ανεβασμένοι στα κάγκελα, τραγουδούν τον εθνικό ύμνο και φωνάζουν στους φαντάρους: «Είμαστε αδέρφια».

Δίνεται διορία 20 λεπτών για να βγουν οι έγκλειστοι, ενώ ένα τανκ παίρνει θέση απέναντι στην είσοδο. Η Συντονιστική Επιτροπή προσπαθεί να διαπραγματευτεί την ασφαλή έξοδο του κόσμου.

Ωρα 2.50, ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη. Ο επικεφαλής αξιωματικός με μια κίνηση του χεριού του, δίνει την εντολή να ξεκινήσει το τανκ. Η πόρτα πέφτει και το τανκ συνεχίζει την πορεία του φτάνοντας μέχρι τις σκάλες του κτιρίου «Αβέρωφ». Μαζί του μπαίνουν ασφαλίτες και άντρες των ΛΟΚ. Πέφτουν πυροβολισμοί. Υπάρχουν φαντάροι που βοηθούν τους φοιτητές να φύγουν, αλλά στις εξόδους τούς περιμένουν ασφαλίτες.

Στις 3.20 δεν υπάρχει πλέον κανένας στο Πολυτεχνείο...