Το ΥΠΠΟ-Τ σε συντονισμό με τις ευρωενωσιακές κατευθύνσεις, αξιοποιώντας και την τελευταία καπιταλιστική κρίση, επιταχύνει τη μηχανή των - ευρωπαϊκής προδιαγραφής - αναδιαρθρώσεων στον τομέα του Πολιτισμού, ώστε να συνδράμει πιο αποφασιστικά στην καπιταλιστική ανάπτυξη και κερδοφορία μετά την προσβλεπόμενη από το ίδιο το σύστημα ανάκαμψη.

Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής δρομολογήθηκε «πρόταση για μια νέα πολιτιστική πολιτική» στο σύγχρονο πολιτισμό που παρουσίασε στις αρχές της βδομάδας ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Π. Γερουλάνος, «εγκαινιάζοντας», δήθεν, και τη σχετική «δημόσια διαβούλευση», με στόχο τη μετατροπή της σε νομοσχέδιο.

Η πολυσέλιδη «πρόταση» - που επεξεργάστηκε «ομάδα εργασίας» διορισμένη από τον υπουργό το περασμένο Φθινόπωρο - κινείται σε τέσσερα θεματικά πεδία: «Δημιουργία δομών σχεδιασμού και υλοποίησης μιας συνολικής και συνεκτικής πολιτιστικής πολιτικής», «ενίσχυση δημόσιων καλλιτεχνικών οργανισμών», «περιφερειακή Πολιτιστική Πολιτική», «προβολή και προώθηση της ελληνικής πολιτιστικής δημιουργίας στο εξωτερικό». Ενώ η «ειδικότερη αποστολή» του ΥΠΠΟ-Τ στο σύγχρονο πολιτισμό ορίζεται ως «ενίσχυση, ανάδειξη, αξιοποίηση και προβολή της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του πολιτιστικού κεφαλαίου της χώρας, προς όφελος της πολιτιστικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης», φυσικά της καπιταλιστικής.

Τι σημαίνει εμπορευματοποίηση της Τέχνης; Συνθήκες ανελευθερίας για τους καλλιτέχνες και το έργο τους. Ζητούμενο του συστήματος είναι ο πολίτης - «καταναλωτής» και όχι ο πολίτης - δημιουργός, ο σκεπτόμενος, με κριτικό πνεύμα και δημιουργική αναζήτηση. Η εμπορευματοποίηση δεν αφορά στην κάλυψη των οικονομικών αναγκών του δημιουργού και του έργου που παράγει, αλλά στο ότι το σύστημα αντιμετωπίζει την Τέχνη σαν προϊόν, το οποίο παράγεται για να πουληθεί, αποστειρωμένο από την ανάγκη έκφρασης του δημιουργού και τις ανάγκες του λαού. Θέλει να δημιουργήσει μια Τέχνη που να μην είναι δεμένη με την κοινωνία. Να μη θίγει τα κοινωνικά προβλήματα. Μια Τέχνη «ουδέτερη», που όχι μόνο δε θα ωθεί κάποιον να προβληματιστεί για το κατά πόσο η κοινωνία μπορεί να αλλάξει, αλλά θα του δημιουργεί την εντύπωση πως τίποτε άλλο δεν μπορεί να υπάρξει.

Για παράδειγμα, θεωρούνται παρέμβαση στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, η οποία θα πρέπει να εξελιχθεί μόνο στη βάση της ανταγωνιστικότητας, στη βάση δηλαδή της δυνατότητας ενός καλλιτεχνικού προϊόντος να υπερισχύσει έναντι ενός άλλου χωρίς εξωτερική βοήθεια. Γι' αυτό και τελευταία γινόμαστε μάρτυρες κυβερνητικών δηλώσεων περί «κρατικοδίαιτου πολιτισμού», την ίδια στιγμή που το κράτος χρηματοδοτεί με υπέρογκα ποσά μεγάλους ιδιωτικούς κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Συμμαχώντας κράτος και κεφάλαιο επιτυγχάνεται πιο αποτελεσματικά η χειραγώγηση της σύγχρονης δημιουργίας, ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδεολογικές ανάγκες του συστήματος των ολιγοπωλίων.

Ετσι, η πολιτιστική κληρονομιά και η σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία κινδυνεύουν άμεσα από την εμπορευματοποίηση και την επιβολή της ανταγωνιστικότητας και των νόμων της αγοράς, με αποτέλεσμα να πλήττεται και να υποβαθμίζεται η ποιότητα και η πολυμορφία και να προωθούνται στο όνομα του επιχειρηματικού κέρδους πρότυπα μαζικής κουλτούρας ευρείας κατανάλωσης. Αυτοί, λοιπόν, που εκμεταλλεύονται τους εργαζόμενους του πολιτιστικού τομέα, προσδιορίζουν και το τι θα διαβάσουμε, τι θα ακούσουμε και τι θα δούμε. Ετσι η Τέχνη περνάει από την εκμετάλλευση και το επιχειρηματικό κέρδος και φτάνει στην ιδεολογική χειραγώγηση.

Χρησιμοποιώντας το πετσόκομμα του κρατικού προϋπολογισμού και του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων για τον πολιτισμό ως πρόσχημα, η «πρόταση» «διαπιστώνει» ότι τόσο ο «μη κρατικός τομέας» (ιδρύματα κ.λπ.) όσο και η «συνεργασία» με την περιφερειακή διοίκηση πρέπει να «προβλεφθούν» στη «διαμόρφωση μέτρων, εργαλείων και μηχανισμών». Πιο απλά, εμφανίζεται ως «λύση» για τα οικονομικά του πολιτισμού η μεγαλύτερη εμπλοκή του κεφαλαίου μέσω και της χρήσης του «εργαλείου» του «Καλλικράτη» που «αποκεντρώνει» το σύνολο των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων σε εθνικό επίπεδο. Η Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού (ΓΔΣΠ) θα περιλαμβάνει στις «δράσεις» της μέτρα για τη χρηματοδότηση της πολιτιστικής δημιουργίας και της σύνδεσής της με τις «πολιτιστικές βιομηχανίες», μέτρα πολιτιστικών υποδομών και σε «συνεργασία» με τον ιδιωτικό τομέα, ενίσχυση της «πολιτιστικής χορηγίας» και της «κινητικότητας» καλλιτεχνών και «επαγγελματιών» του πολιτισμού.

Θεωρεί «σημαντικό βήμα» την ιδιωτικοοικονομική λειτουργία πολλών εποπτευόμενων πολιτιστικών φορέων και αφήνεται να εννοηθεί η επέκταση αυτής της λειτουργίας στο όνομα της «ομοιόμορφης» λειτουργίας τους. Για τις επιχορηγήσεις προβλέπεται ουσιαστικά περαιτέρω μείωσή τους μέσω της «ενδελεχούς μελέτης των αναγκών του κάθε φορέα» και της υπογραφής ξεχωριστών προγραμματικών συμβάσεων με το ΥΠΠΟ-Τ.

Σε ό,τι αφορά τις πρόσφατες επιχορηγήσεις θιάσων του ελεύθερου θεάτρου από το ΥΠΠΟ-Τ, δεν είναι ξεκομμένες από την παραπάνω πολιτική. Μοιάζει αρχικά να είναι η ταφόπλακα των θεσμοθετημένων επιχορηγήσεων της τελευταίας 30ετίας και η αρχή μιας νέας πολιτικής. Από την οικονομική πλευρά του θέματος, ας δούμε τα συνολικά ποσά των επιχορηγήσεων και τη φθίνουσα πορεία τους. Πριν από το 2007 - 2008, το συνολικό ποσό ξεπερνούσε τα 3.000.000 ευρώ (ούτως ή άλλως μικρό σε σχέση με τις ανάγκες). Το 2008 - 2009, 73 θίασοι μοιράστηκαν 2.225.000 ευρώ. Το 2009 - 2010 67 θεατρικά σχήματα 2.161.750 ευρώ, 2010 - 2011 δε δόθηκαν και φέτος 2.015.000 ευρώ σε 67 θιάσους.

Είκοσι τέσσερις από αυτές τις ομάδες (35% του συνόλου), εκ των οποίων 5 εκτός Αττικής (Πρόχειρο Θέατρο - Ναύπλιο, ΑΣΙΠΚΑ - Λάρισα, Μηχανή Τέχνης - Πάτρα, Θέατρο Τεχνών - Λάρισα, Ανέμη - Ζάκυνθος) επιχορηγούνται για πρώτη φορά. Οι περισσότερες έχουν ηλικία 1 - 5 χρόνια (Sforaris, Nova Melancholia & Mag, Σημείο Μηδέν, Pequod, Νότιο Σέλας, Terra Incognita, Αποκάλυψη, Mkultra, Gaff, Bijoux de Kant, Πολυπλάνητη, Θέατρο της Αλήθειας, Οριο), στις οποίες προστίθενται και οι μακροβιότερες ODC, Grasshopper, Ομάδα Θεάτρου ΟΨ, Λυκόφως, Δρόμος με Δέντρα, Τεχνηέντως. Βέβαια, τα χρήματα που δίνονται και σ' αυτές τις Ομάδες (από 20 μέχρι 30 χιλιάδες ευρώ, δεν είναι ικανά να τις βοηθήσουν - για τις οποίες δήθεν τους πήρε ο πόνος - αφού μόνο τα ενοίκια για θεατρική αίθουσα είναι απαγορευτικά γι' αυτές.

Το πρόβλημα στέγασης των μικρών σχημάτων δεν αντιμετωπίζεται με την εξασφάλιση ενός τμήματος της επιχορήγησης υπέρ των αιθουσαρχών. Το κράτος έχει υποχρέωση και πρέπει να διαθέσει αναξιοποίητα ακίνητα για την εναλλακτική, ακόμη και τη μόνιμη στέγαση καλλιτεχνικών σχημάτων στην Αθήνα ή στην περιφέρεια, αν πραγματικά ενδιαφερόταν για τη σύγχρονη δημιουργία.

Ομως, η συνδρομή του Πολιτισμού στην καπιταλιστική ανάπτυξη και κερδοφορία δεν επιτυγχάνεται μόνο με την οικονομική σύνδεσή της, αλλά έχει και ιδεολογικό υπόβαθρο καθώς επιδιώκουν με κάθε τρόπο τη χειραγώγηση και εξάρτηση της σύγχρονης δημιουργίας, ώστε να παράγεται ένα όσο το δυνατόν πιο ακίνδυνο για το σύστημα καλλιτεχνικό προϊόν. Ενα «προϊόν» που δεν θα αμφισβητεί, δεν θα χτυπάει το σύστημα, αλλά θα «ακίζεται» και θα αυτομαστιγώνεται με αόρατους εχθρούς.

Κοιτάζοντας κανείς τη λίστα που δόθηκε στη δημοσιότητα δεν μπορεί παρά να θυμηθεί όσα η ηγεσία του ΥΠΠΟ Τ - με μια προκλητική ανακοίνωση - πριν αρκετούς μήνες μιλούσε για «διαφανείς διαδικασίες και σαφή κριτήρια» που θα θέσπιζε σαν να μην ήταν οι εκάστοτε κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ που αποφάσιζαν. «Επρεπε» - λέει - «να αλλάξει ριζικά η κατάσταση που είχε παγιωθεί στις επιχορηγήσεις και η νοοτροπία που είχε καλλιεργηθεί στους επί μακρόν επιχορηγούμενους φορείς και δημιουργούς...». Γι' αυτό, δήθεν, αποφάσισε να αλλάξει το σύστημα των επιχορηγήσεων, «ώστε να πάψει να αναπαράγει τις παθογένειες που είχε το ίδιο δημιουργήσει, να κλείσει οριστικά ο φαύλος κύκλος της αδιαφάνειας και να οικοδομήσουμε ένα νέο σύστημα που να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες της θεατρικής τέχνης».

Ποιες είναι αυτές οι ανάγκες; Ας δούμε πώς τις ορίζει στην ανακοίνωσή της η Κίνηση Μαβίλη στη Δημόσια Διαβούλευση: «Οι σύγχρονες ελληνικές παραγωγές δημιουργούν το δικό τους πρωτότυπο έργο, τη νέα ελληνική δραματουργία, στεγάζονται σε θεατρικούς και μη χώρους και συνομιλούν με το σύγχρονο βίο των ανθρώπων της πόλης. Η ανάδειξη υβριδικών μορφών τέχνης και η αναθεώρηση δεδομένων δομών της σκηνικής πρακτικής και γραφής είναι πλέον μια πραγματικότητα. Το παλαιό σύστημα επιχορήγησης έδειχνε να μη λαμβάνει υπόψη του τα νέα δεδομένα, ξεχνώντας συχνά την πρωτοπορία, την έρευνα και την εξέλιξη. Ελπίζουμε να καταλήξουμε συλλογικά σε ένα καθολικά νέο και λειτουργικό σύστημα επιχορηγήσεων, που να υπηρετεί μια μακρόχρονη πολιτιστική πολιτική».

Την παραπάνω ανακοίνωση, μεταξύ άλλων, συνυπέγραφε τότε και ο νυν πρόεδρος της Επιτροπής του ΥΠΠΟ-Τ Δημήτρης Τσατσούλης, ο οποίος σε κάθε ημερίδα και εκδήλωση της Κίνησης ήταν παρών είτε ως σύνεδρος, είτε ως συντονιστής.

«Είναι βέβαιο» - γράφει ο Δημήτρης Τσατσούλης σε άρθρο του - «πως ο επιτελεστικός λόγος του θεάτρου δεν επιτελεί πράξεις αντίστοιχες με εκείνες της πολιτικής εξουσίας, αλλά οπωσδήποτε, όπως επισημαίνει ο Γερμανός θεατρολόγος Χανς-Τις Λέεμαν («Το μεταδραματικό θέατρο»), το θέατρο εισάγει την ανατροπή και το χάος στις κατεστημένες αντιλήψεις. Παρ' όλο που η σύγχρονη δραματική γραφή αποποιείται τη "δύναμη" του μύθου και της αφήγησης ως αναπαραστατικών μέσων του πολιτικού, η ένταξη του ατομικού στο ιστορικό πραγματώνεται μέσα από άλλες δραματουργικές ή σκηνοθετικές επιλογές».

Με κυρίαρχες αυτές τις απόψεις - ανεξάρτητα των καλών προθέσεων κάποιων μελών της Επιτροπής - έγινε η «επανάσταση» και οι «πρωτοπόροι - μεταμοντέρνοι» της Κίνησης Μαβίλη, επιβλήθηκαν - όπως το επεδίωκαν με δηλώσεις τους - έναντι των «κατεστημένων» (κατ' αυτούς) ιστορικών θιάσων. Ας δούμε μερικά παραδείγματα: Η παράσταση «Οι κότες και οι ψύλλοι» με 30.000 ευρώ και με το ίδιο ποσό επιχορηγείται το Θέατρο Τέχνης, για το έργο του Καμπανέλλη «Ο δρόμος περνά από μέσα», η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη από την «Πράξη» και με 20.000 η Στοά, το Απλό Θέατρο, αλλά και το περιβόητο «πρωτοποριακό» ΑΒ OVO για την παράσταση το «Ιδρυμα». Με 50.000 ο Δόλιχος για 5 παραστάσεις και με το ίδιο ποσό ο Σ. Κακάλας για τρεις παραστάσεις εκ των οποίων οι δύο σε επανάληψη και η άλλη δεν έχει ακόμη ανέβει... Ας μην αναφερθούμε σε παραστάσεις που επιχορηγούνται και που ακόμη δεν έχουν κάνει την εμφάνισή τους στη σκηνή. Ο Β. Πουλαντζάς δήλωσε πως θα κλείσει την Β' Σκηνή του Θεάτρου της οδού Κεφαλληνίας, καθώς δυσκολεύεται να τη συντηρήσει και από τη στιγμή που δεν εκτιμάται από το ΥΠΠΟ-Τ ότι προσφέρει έργο, ενώ ο Θανάσης Παπαγεωργίου αρνήθηκε να δεχτεί την «προσβλητική» επιχορήγηση των 20.000 ευρώ.

Ας παρακολουθήσουμε και τη συρρίκνωση επιχορήγησης του Θεάτρου Τέχνης τα τελευταία χρόνια: 2004 - 2005 200.000 ευρώ, 2005 - 2006 190.000 ευρώ, 2006 - 2007 180.000 ευρώ, 2007 - 2008 125.000 ευρώ (α' περίοδος Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ.), 2008 - 2009 100.000 ευρώ (β' περίοδος Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ.), 2009 - 2010 52.500 ευρώ (γ' περίοδος Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ.), 2011 - 2012: 30.000.

Το ΥΠΠΟ-Τ άνοιξε πρώτο το «μέτωπο» των συγκρούσεων με τους ανθρώπους του θεάτρου αρχικά θέτοντας σε δημόσια δήθεν διαβούλευση το νέο πλαίσιο για τις επιχορηγήσεις του θεάτρου, μια, υποτίθεται, ανοιχτή διαδικασία διαλόγου και συνδιαμόρφωσης του πλαισίου επιχορηγήσεων (την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.opengov.gr/yppol) - οι γνωστές υποκριτικές κορόνες του ΠΑΣΟΚ για προαποφασισμένες επιλογές.

Το «διαίρει και βασίλευε» είναι παλιά μέθοδος. Ολοι ξέρουν τις ακατονόμαστες «χάρες» του διχασμού που επιχειρεί η κυβέρνηση σε όλους τους κλάδους εργαζομένων. Παλιά αλήθεια, που την πρωτοδιατύπωσε ο Αθηναίος κωμικός ποιητής Κρατίνος, πρόδρομος του Αριστοφάνη: «Εν δε διχοστασίη και Ανδροκλέης πολεμαρχεί» - («όταν πέφτει διχόνοια, κυβερνά ακόμα κι ο Ανδροκλής» (δημαγωγός πολιτικός).

Από την άλλη, στα καλλιτεχνικά κριτήρια η μόνιμα επαναλαμβανόμενη λέξη είναι η πρωτοτυπία. Στο όνομα της «πρωτοτυπίας» επιχειρείται να μοριοδοτηθεί η μορφική ανανέωση της θεατρικής τέχνης σε βάρος του περιεχόμενου, που απ' αυτό ξεκινά πάντα η πραγματική και ουσιαστική ανανέωση της Τέχνης. Στην πράξη, υπάρχει ήδη πλούσια εμπειρία από όλα τα είδη της Τέχνης γενικά (π.χ. κινηματογράφο) όπως και από το χώρο του θεάτρου για το τι εννοεί το υπουργείο όταν μιλά για πρωτοτυπία. Πρόκειται για συστηματική ενίσχυση και προώθηση του αποκαλούμενου μεταμοντέρνου ρεύματος στην Τέχνη. Ενα ρεύμα που εμφανίζεται ως πρωτοποριακό και σύγχρονο τη στιγμή που εξυπηρετεί τον παμπάλαιο και βαθύτατα αντιδραστικό στόχο της ιδεολογικής χειραγώγησης, την έκφραση με νέα μορφή της αμετάβλητης κυρίαρχης ιδεολογίας, ώστε να φαίνεται πάντα φρέσκια και ελκτική. Πίσω από τη δημαγωγία για ενίσχυση των νέων τάσεων και της πρωτοτυπίας κρύβεται η επιχείρηση αλλοίωσης του περιεχομένου και του νοήματος ακόμη και των έργων του κλασικού θεατρικού ρεπερτορίου με σκοπό την προσαρμογή τους στις σύγχρονες πολιτικές και ιδεολογικές αναγκαιότητες και επιδιώξεις του κεφαλαίου (ξαναγράψιμο της Ιστορίας, αποδόμηση, αντικομμουνισμός κ.λπ.).

Σίγουρα, πάντως, το πρόβλημα της επιχορήγησης προς το θέατρο και το χορό, όπως γενικά το πρόβλημα της επιχορήγησης της Τέχνης, είναι πρόβλημα του ελληνικού πολιτισμού, πρόβλημα του λαού που αποτελεί αποδέκτη του και των εργατών στο χώρο της Τέχνης.

Για να υπάρξει άνοδος του πολιτισμού στον τόπο μας, πρέπει η ρύθμιση του ζητήματος της κρατικής ενίσχυσης προς την Τέχνη να συνδυαστεί με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των δημιουργών και των εργαζομένων στην Τέχνη, τον περιορισμό της εμπορευματοποίησης και της αναπτυσσόμενης μονοπωλιακής εκμετάλλευσης του πολιτισμού, την αναβάθμιση της θεατρικής παιδείας σε Δημόσιο Πανεπιστημιακό Επίπεδο, την εξασφάλιση των μορφωτικών και των υλικών προϋποθέσεων για την ανεμπόδιστη πρόσβαση του ελληνικού λαού στην επαφή του με τον πολιτισμό μας.

Αν το ΥΠΠΟ-Τ και η κυβέρνησή του ενδιαφέρονταν πράγματι να εκπαιδεύσουν και να ψυχαγωγήσουν τον αποκλεισμένο από το θέατρο κοινό (άνεργους, φυλακισμένους κ.λπ.) θα φρόντιζαν να εξασφαλίσουν πρώτα και κύρια τους όρους μιας ανάλογης των αναγκών τους διαβίωσης και μορφωτικής - πολιτιστικής ανάπτυξης. Ολα τα υπόλοιπα είναι υποκρισία.