Η έκθεση της ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ αναφέρει ότι «η μετάβαση στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς δημιούργησε μεν ευκαιρίες για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη για τους νέους της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης και της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών, όμως, την ίδια στιγμή, η εγκατάλειψη της εκπαίδευσης από πολλούς νέους και η ανεργία παρουσιάζουν σημαντική αύξηση».

Με άλλα λόγια, η έκθεση της ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ παρουσιάζει μια αντίφαση: Ενώ απ' τη μια μεριά υποστηρίζει ότι οι νέοι έχουν ευκαιρίες για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, την ίδια στιγμή τα στοιχεία που παραθέτει αποκαλύπτουν - σε βαθμό υπερθετικό - τις μεγάλες ανισότητες και την περιθωριοποίηση της ελεύθερης αγοράς.

Αλλωστε, το ομολογεί και η ίδια η έκθεση: «Για πρώτη φορά εξετάζεται η κατάσταση των 65 εκατομμυρίων νέων 15-24 ετών στις 27 αυτές χώρες, που μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου δοκιμάζονται σκληρά προσπαθώντας να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα».

Αποκαλυπτική ήταν και η διευθύντρια της ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ, Caroll Bellamy, που δήλωσε: «Αυτή η γενιά παρομοιάζεται συχνά με τον νικητή αυτής της μετάβασης, αλλά μας προβληματίζουν οι χιλιάδες των νέων που πληρώνουν το τίμημα γι' αυτήν: Οι χρήστες ναρκωτικών, τα παιδιά που ζουν στο δρόμο, η πορνεία στα νεαρά κορίτσια, η μακρόχρονη ανεργία και οι φορείς του ΕΪΤΖ. Ο αριθμός όλων αυτών μεγαλώνει συνεχώς».

Η έκθεση κάνει έκκληση για μέτρα ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση των νέων και αναφέρεται στις παρακάτω χώρες: Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Κροατία, FYROM, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Γιουγκοσλαβία, Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Λευκορωσία, Μολδαβία, Ρωσία, Ουκρανία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Καζαχστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν .

Η έκθεση της ΓΙΟΥΝΙΣΕΦ προειδοποιεί για μια γενιά της οποίας η υγεία διατρέχει σοβαρό κίνδυνο από την επικείμενη εξάπλωση του ΕΪΤΖ, σε μια περιοχή που παρουσίαζε πάντα χαμηλά ποσοστά της ασθένειας. Τώρα στις περισσότερες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης υπάρχει σταθερή αύξηση των νέων κρουσμάτων και σε χώρες όπως η Ουκρανία και η Ρωσία μια θεαματική αύξηση, που φέρνει τον αριθμό των φορέων του ΕΪΤΖ σε 360.000, οι μισοί από τους οποίους είναι κάτω των 24 ετών.

Εκφράζονται φόβοι ότι το χειρότερο δεν έχει έρθει ακόμη. Η κατανάλωση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, το κάπνισμα, αλλά και το ποσοστό αυτοκτονιών επίσης παρουσιάζουν αύξηση. Σε 11 χώρες, ιδιαίτερα όμως σε Ρωσία, Ουκρανία, Αζερμπαϊτζάν, Καζαχστάν και Τουρκμενιστάν, το ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των νέων παρουσιάζεται υψηλότερο από ό,τι ήταν πριν μια δεκαετία (Βλέπε και συγκρίσεις στον Πίνακα 1).

Η ανεργία ήταν φαινόμενο άγνωστο στην προηγούμενη γενιά, σημειώνει η έκθεση.

Ωστόσο όμως στην «ελεύθερη αγορά» ο μέσος όρος ανεργίας μεταξύ των νέων 15-24 ετών βρίσκεται στο 30% για 18 χώρες, για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. Το διπλάσιο δηλαδή από το συνολικό δείκτη ανεργίας. Τα ποσοστά κυμαίνονται από το 7% στην Τσεχία μέχρι και 70% στη FYROM.

Εξίσου αποκαλυπτικά είναι και τα στοιχεία για την εκπαίδευση.«Οι περισσότερες ευκαιρίες που υπάρχουν τώρα συνοδεύονται από μεγαλύτερες ανισότητες και περιθωριοποίηση», αναφέρεται στην έκθεση, η οποία σημειώνει: «Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχει υψηλή εκτίμηση μεταξύ των νέων για την αξία της εκπαίδευσης, αύξηση της πανεπιστημιακής μόρφωσης όπως και της συμμετοχής των γυναικών σε υψηλότερες βαθμίδες εκπαίδευσης. Δυστυχώς, ο αριθμός των νέων 15-18 ετών που εγκαταλείπουν το σχολείο αυξήθηκε κατά 3 εκατομμύρια από το 1989, ανεβάζοντας τον αριθμό αυτό σήμερα στα 9 εκατομμύρια, περισσότερο από το ένα τρίτο αυτής της ηλικιακής ομάδας».

Η έκθεση επίσης διαπιστώνει ότι οι χώρες με χαμηλότερα ποσοστά φοίτησης είναι εκείνες που μένουν πίσω στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Παρουσιάζονται κάθε χρόνο περίπου 500.000 νέες περιπτώσεις εφήβων που βρίσκονται σε σύγκρουση με το νόμο, μεταξύ των 27 εκατομμυρίων νέων 14-17 ετών της περιοχής.

«Ενας αριθμός που καταδεικνύει την αύξηση της εγκληματικότητας και της βίας και είναι διπλάσιος από το 1989», επισημαίνει η έκθεση.

Διαφαίνονται επίσης και άλλες ανησυχητικές τάσεις όπως η αύξηση των νέων που υποτροπιάζουν σε εγκλήματα, το υψηλό ποσοστό παραβατών κάτω των 14 ετών, η αύξηση στην εγκληματικότητα των κοριτσιών και η εμφάνιση νέου τύπου αδικημάτων, όπως αυτά που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Αναφέρεται επίσης συχνά το φαινόμενο της παρατεταμένης κράτησης (φυλάκισης) κυρίως των νεαρών παραβατών πριν την εκδίκαση της υπόθεσής τους.

Τέλος, η έκθεση κάνει τη διαπίστωση ότι οι νέοι «υποστηρίζουν περισσότερο τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις από ό,τι οι γονείς τους», αλλά ταυτόχρονα «κρατούν μια περισσότερο κριτική και επιφυλακτική στάση απέναντι στο νέο σύστημα».