«Θεμελιωτής» του τολμηρά κριτικού κοινωνικού ρεαλισμού, ο Ερρίκος Ιψεν, με το έργο «Ο εχθρός του λαού» (1882) κατήγγειλε τις καθολικά ολέθριες συνέπειες του αδηφάγου κεφαλαίου και της σάπιας αστικής κοινωνίας. Ο πρωταγωνιστής του έργου, ο δόκτορ Στόκμαν, εργαζόμενος στο δήμο ως υπεύθυνος για τον υγειονομικό έλεγχο των υδάτων της ιαματικής λίμνης μιας νορβηγικής πόλης, αποκαλύπτει τη μόλυνση της λίμνης - ιδιοκτησίας του δήμου, παραχωρημένης σε ιδιωτική επιχείρηση - και το σοβαρό κίνδυνο για την υγεία των λουομένων. Ο γιατρός συγκρούεται -μέχρι τέλους- με τη δημοτική αρχή και τα οικονομικά συμφέροντα, τα οποία πολέμησαν λυσσαλέα και την αλήθεια και τις επιστημονικές προτάσεις του Στόκμαν για την επείγουσα εξυγίανση της λίμνης, συκοφαντώντας και χαρακτηρίζοντας τον Στόκμαν «εχθρό του λαού» και του «δημοσίου συμφέροντος». Φυσικά, οι «κονδυλοφόροι» της αστικής τάξης επέκριναν το έργο, όταν παίχθηκε και όσο ζούσε ο Ιψεν. Αυτό το απολύτως «σημερινό» έργο, παρουσίασε στο Φεστιβάλ Αθηνών, το βερολινέζικο θέατρο «Σαουμπίνε», με μια εκσυγχρονιστική διασκευή και μια ευστόχως ευρηματική και μια δυναμική ρεαλιστική σκηνοθεσία του καλλιτεχνικού διευθυντή του, Τόμας Οστερμάγερ. Σ' αυτή την πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα, μοντέρνα αισθητικά παράσταση, παράσταση τολμηρό «κατηγορώ» για τον καπιταλισμό, όλοι οι συντελεστές - διασκευή, σκηνοθεσία, μουσική, σκηνικό, κοστούμια και η ερμηνευτική αλήθεια των ηθοποιών - ανήγαγαν το έργο στην πραγματικότητα της σημερινής κρίσης του καπιταλισμού. Του απάνθρωπου κεφαλαίου, που βρώμικα ανταγωνίζεται και βρώμικα συμμαχεί για τη διαιώνιση των συμφερόντων του. Που διαβρώνει όλους τους κρίκους του αστικού κράτους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Απειλεί, φυμώνει και απομονώνει και απολύει όσους του αντιστέκονται. Εκβιάζει και εξαγοράζει συνειδήσεις. Συνθλίβει ζωές. Στη διασκευή του Οστερμάγιερ, ο γιατρός Στόκμαν παλεύει με πολλούς και πολλά. Με τους υπαίτιους. Με τους φίλους του, που για να μην απολυθούν του γυρίζουν την πλάτη. Με την παραπλανημένη κοινή γνώμη. Με τον αδελφό του - δήμαρχο της πόλης, που αδίστακτα απολύει τον Στόκμαν από τη δημοτική υπηρεσία Υγείας, χάριν των κερδών του δήμου. Με την απολυμένη δασκάλα σύζυγό του - κόρη βιομηχάνου, που και αυτός μολύνει με τα απόβλητα του εργοστασίου του τη λίμνη, την απαξιώνει και την αγοράζει πάμφθηνα για να την εκμεταλλευτεί εκείνος. Ο πεθερός κυνικά ζητά από τον Στόκμαν να αναιρέσει την επιστημονική του διαπίστωση, λέγοντας ότι διαφορετικά μόνο τη λίμνη θα δώσει προίκα στην κόρη του. Ο σκηνοθέτης - προφανώς θεωρώντας ότι η εξαγορά συνειδήσεων αποτελεί σήμερα γενικευμένη πανδημία, ότι όλοι οι άνθρωποι υποκύπτουν μπροστά στο δίλημμα «ή υποτάσσεσαι και ζεις, αλλιώς και πεθαίνεις» - έκλεισε την παράσταση με ένα απαισιόδοξο, αντιδιαλεκτικό και αναπάντητο ερωτηματικό φινάλε. Με τον Στόκμαν κλονισμένο και αντιμέτωπο με το εκβιαστικό δίλημμα του πεθερού του: να διαλέξει την πείνα και το χωρισμό με τη γυναίκα του ή το συμβιβασμό και χρήμα από τη μολυσμένη λίμνη;

Ο Ρόμπερτ Γουίλσον επιβεβαίωσε, και πάλι, τη μοναδική δεινότητά του να πλάθει μεγάλης εικαστικής καλαισθησίας αλλά και «δαιμόνιας» φαντασίας σκηνικές εικόνες, εμπνεόμενος από παραδόσεις πολιτισμών και εποχών, πρωτότυπα θεατρικά έργα, διασκευές πεζογραφημάτων, ακόμα ελάσσονος αξίας κειμένων, όπως αποδείχθηκε με την παράστασή του, στα πλαίσια του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, «The old woman». Πρόκειται για διασκευή του ομώνυμου, μικρού, αρκούντως αυτοβιογραφικού, διηγήματος του Δανιήλ Χαρμς. Ενα κείμενο με σύντομες σκηνές, χαρακτηριστικό της γκροτέσκα υπερεαλιστικής γραφής, αλλά και του διαταραγμένου ψυχισμού του Ρώσου συγγραφέα - συγκαιρινού με τους πραγματικά σημαντικούς ποιητές και πεζογράφους της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Το πρόσωπο του έργου, ένας συγγραφέας, νύχτα μόνος στο σπίτι του, σκέφτεται να γράψει ένα έργο. Ξάφνου βλέπει μέσα στο σπίτι το πτώμα μιας γριάς. Πώς βρέθηκε εκεί ένα πτώμα; Πώς να απαλλαγεί από αυτό; Είναι όνειρο ή πραγματικότητα; Τα πίνει με ένα φίλο του και προσπαθεί να του μιλήσει γι' αυτό. Ακολουθούν κι άλλες σκηνές. Φαντάζεται πως σκοτώνει με ένα μπαστούνι το «πτώμα», το χώνει σε μια βαλίτσα και μ' αυτή παίρνει το τρένο. Η βαλίτσα με το πτώμα να χάνεται, αλλά όταν ρωτά τι ώρα είναι, του απαντά η γριά. Αυτά κι άλλα παρόμοια παράλογα συμβαίνουν επί σκηνής. Τα λιγοστά, μοντέρνου ντιζάιν έπιπλα, τα παιγνιώδη, αιωρούμενα αντικείμενα που θυμίζουν θέματα και λεπτομέρειες έργων ζωγράφων της Ρωσικής Πρωτοπορίας και της λαϊκής ρωσικής ζωγραφικής, οι φωτισμοί, το μακιγιάζ των προσώπων (όλα με την υπογραφή του σκηνοθέτη) και οι υπέροχες κλοουνίστικες ερμηνείες, πρωτίστως του σπουδαίου (μεταμορφώσιμου υποκριτικά, με τεράστια φωνητική γκάμα και κινησιολογική ικανότητα) ηθοποιού Γουίλεμ Νταφόε, αλλά και του χορευτή - χορογράφου Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ (αποδείχνεται και καλός ηθοποιός), πρόσφεραν αξέχαστη θεατρική απόλαυση.

«Θερμοκήπιο»

Το «όνειρο» του Λευτέρη Βογιατζή, του καλλιτέχνη που ήταν το σπουδαιότερο «κεφάλαιο» του σημερινού θεάτρου μας, να ανεβάσει η «νέα Σκηνή» του, τον «Οιδίποδα τύραννο», σε μετάφραση του φιλολόγου και ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου, στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών, «έσβησε» μαζί με εκείνον. Ο Λευτέρης Βογιατζής «έφυγε» πρόωρα, χτυπημένος από τον καρκίνο, ακριβώς πάνω στην ακμή της σκηνοθετικής και ερμηνευτικής του δημιουργίας. Παρότι άρρωστος έκανε αρκετές πρόβες για να επαναλάβει, την περασμένη άνοιξη, στο «Θέατρο της οδού Κυκλάδων», την προτελευταία εξαιρετικά σημαντική παράστασή του με το τολμηρότατο πολιτικά, γι' αυτό και άγνωστο, έργο του Χάρολντ Πίντερ «Θερμοκήπιο», την ύπαρξη του οποίου αποκάλυψε ο Λ. Βογιατζής (παράσταση που έλαβε το Μεγάλο Βραβείο της Ενωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, το 2011), δε στάθηκε τυχερός. Την επιθυμία του αυτή, υλοποίησε, προς έπαινό του, το Φεστιβάλ Αθηνών, εντάσσοντας μαζί με άλλες «μνημόσυνες» εκδηλώσεις, στο φετινό πρόγραμμά του, την ολιγοήμερη παρουσίαση του «Θερμοκηπίου» στο «Θέατρο της οδού Κυκλάδων». Θέατρο που «σφραγίστηκε» από το φτωχό βαλάντιο, αλλά και το απέριττα υψηλής αισθητικής γούστο του Βογιατζή, με στόχο -και πάση προσωπική θυσία του- να υπηρετήσει σπουδαία έργα -κλασικά και σύγχρονα- της παγκόσμιας και ελληνικής δραματουργίας και με σπουδαίες σκηνοθετικά και ερμηνευτικά παραστάσεις, οι οποίες ωθούσαν σε ποιοτική άμιλλα και άλλους θιάσους. Η παρουσίαση του «Θερμοκηπίου», από το Φεστιβάλ, με τους ηθοποιούς που είχε επιλέξει ο Βογιατζής για τη ματαιωμένη επανάληψή του την άνοιξη, ήταν έκφραση τιμής και μνήμης. Η στήλη ασχολήθηκε με το έργο, τη σκηνοθεσία, την ερμηνεία του ίδιου και των συμπαικτών του, στις 27/4/2011. Για την επανάληψη του έργου, μόχθησαν με εκτίμηση και σεβασμό για τον εκλιπόντα, οι ηθοποιοί που έπαιζαν και το 2001, Δημήτρης Ημελλος (ο οποίος ανέλαβε και την «αναβίωση» της σκηνοθεσίας του Βογιατζή και του οποίου η ερμηνεία στον εύγλωττα «ανέκφραστο» Γκιμπς ήταν η σπουδαιότερη όλων), Γιάννης Νταλιάνης και Βασίλης Κουκαλάνι, αλλά και οι ηθοποιοί που επέλεξε ο Βογιατζής για την επανάληψη. Η Μαρία Σκουλά (μις Κατς), εξαιρετική ως «ψυχρά» θηλυκό τέρας - η δεύτερη καλύτερη ερμηνεία της προκείμενης παράστασης). Ο Γιώργος Γάλλος, ανέλαβε το βάρος μιας αναπόφευκτης σύγκρισης. Φιλότιμα, σεμνά και σεβαστικά προσπάθησε να ανταποκριθεί στο ρόλο του «διαβολικού» Ρουτ, ρόλο που μοναδικά και αλησμόνητα ερμήνευσε ο Βογιατζής. Φιλότιμη ήταν και η ερμηνευτική προσπάθεια των Χάρη Φραγκούλη και Αργύρη Πανταζάρα, αν και κατέφυγαν - υπερβολικά ο πρώτος, αρκούντως και ο δεύτερος - σε μια υπερεκφραστικότητα που επιδεικνύεται και φλυαρεί (με το λόγο - τους ρυθμούς, τις παύσεις, τους τονισμούς, τις υπογραμμίσεις λέξεων, αλλά και με τις δήθεν φυσικές εκφράσεις του προσώπου και των χεριών). Μια υποκριτική που, ίσως, θεωρεί ότι αυτή είναι το «άλας» της ηθοποιίας, από την οποία παρασάγκας απείχε η απόλυτα λιτή, βαθύτατης εσωτερικής ψυχοδιανοητικής επεξεργασίας υποκριτική που δίδασκε και πίστευε ο Λ. Βογιατζής.