Ο αθηναϊκός κινηματογράφος «Αλκυονίς», αίθουσα με βαρύνουσα σημειολογία στη συλλογική μνήμη, μιας και στήριξε τόσο την ανεξάρτητη κινηματογραφική δημιουργία και τις παραγωγές έξω από το εμπορικό κύκλωμα, όσο και τον πολιτικό, προοδευτικό σινεμά, συμβάλλοντας στην πολιτιστική και πολιτική διαμόρφωση μιας ολόκληρης γενιάς, επιστρέφει στην Αθήνα του 2013, στην Αθήνα των δύσβατων καιρών της καπιταλιστικής κρίσης...

Η «Αλκυονίς», προπύργιο της καλλιτεχνικής κινηματογραφικής έκφρασης των δεκαετιών '70-'80 σχεδιάζεται να επαναλειτουργήσει ως «πολυχώρος πολιτισμού» που, δίπλα στον ποιοτικό και ανατρεπτικό κινηματογράφο, φιλοδοξεί να στεγάσει και άλλα είδη τέχνης, βαδίζοντας στο ίδιο - με τότε - όραμα και πνεύμα προσαρμοσμένο φυσικά στις σύγχρονες συνθήκες και ανάγκες, με την ελπίδα να επιτελέσει αντίστοιχο έργο μέσα από την αναγωγή της ψυχαγωγίας σε καθημερινό βίωμα.

Με αφορμή την επαναλειτουργία του κινηματογράφου «Αλκυονίς» από την εταιρεία ΝΕW STAR, ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει ένα σύντομο ιστορικό του εμβληματικού αυτού κινηματογράφου.

Το φθινόπωρο του 1969, εν μέσω μαύρης χούντας, ανοίγει, σε νευραλγικό για την εποχή σημείο της πόλης - επί της Ιουλιανού 42 (περιοχή πλατείας Βικτωρίας) - μια νέα αίθουσα κινηματογράφου με το όνομα «Αλκυονίς».

Η δημιουργία και λειτουργία της στη γειτονιά της ΑΣΟΕE, του Πολυτεχνείου, της Σχολής Σταυράκου και των φοιτητικών καφενείων, οφείλεται στον πολιτικό μηχανικό Βαγγέλη Σιδέρη, ο οποίος αποφάσισε να λειτουργήσει τον ισόγειο χώρο σε ιδιόκτητη νεόδμητη πολυκατοικία, ως κινηματογραφική αίθουσα, υπό τη διεύθυνση του φίλου του οικονομολόγου Μίμη Μανωλάκου και με υπεύθυνο επιλογής ταινιών, το δημοσιογράφο/κριτικό κινηματογράφου της εφημερίδας «Θεσσαλονίκη», Χρίστο Χριστοδούλου.

Η «Αλκυονίς», από την πρώτη στιγμή, άρχισε να τραβά σαν μαγνήτης την περιέργεια ενός ανήσυχου νεανικού κοινού και το ενδιαφέρον των κινηματογραφόφιλων της Αθήνας. Στα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της κυριάρχησαν ταινίες μεγάλων δημιουργών: Μπέργκμαν, Αντονιόνι, Γκοντάρ, Φελλίνι, Τρυφό, Ρόζι, Παζολίνι, Ντράγερ, Βισκόντι.

Από την πρώτη στιγμή, αποφασίζεται η υιοθέτηση προγράμματος που συντίθεται αμιγώς από ταινίες τέχνης, από ανεξάρτητες κινηματογραφικές παραγωγές και δημιουργίες πολιτικές και διεθνικές, σφραγίζοντας έτσι τα κινηματογραφικά δρώμενα μιας ολόκληρης περιόδου, ενώ παράλληλα διαπαιδαγωγείται μια - τουλάχιστον - γενιά θεατών. Η «Αλκυονίς» δεν προμηθεύεται τις ταινίες που προβάλλει μόνο από τα κατεστημένα γραφεία εισαγωγής και διανομής, αλλά γίνεται η ίδια εισαγωγέας επιλεγμένων ταινιών που προορίζονται για προβολή αποκλειστικά στο χώρο της. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το νεότερο αθηναϊκό κοινό έρχεται σε επαφή με σημαντικά επιτεύγματα όπως «ΙΒΑΝ Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ» και «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΝΙΕΦΣΚΙ» του Αϊζενστάιν -που προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα- με τον Ούγγρο Μίκλος Γιάντσο και τα φιλμ του «ΝΙΚΗΜΕΝΟΙ» και «Ο ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ», με τον Ιάπωνα Ναγκίσα Οσίμα και την περίφημη «ΤΕΛΕΤΗ» του και άλλους σπουδαίους, άγνωστους μέχρι τότε, σκηνοθέτες στους Αθηναίους θεατές.

Λίγο νωρίτερα, στα μέσα της δεκαετίας του '60, η παρουσία της σύγχρονης ελληνικής κινηματογραφίας άρχισε να γίνεται διακριτή και να εμφανίζει έργο ανάλογο με αυτό του καλλιτεχνικού ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Το 1966, έτος - τομή στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού σινεμά, εμφανίζονται πέντε ταινίες (Ρ. Μανθούλη «ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ», Α. Δαμιανού «ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΛΟΙΟ», Π. Γλυκοφρύδη «ΜΕ ΤΗ ΛΑΜΨΗ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ», Τ. Κανελλόπουλου «ΕΚΔΡΟΜΗ, Δ. Κολλάτου «Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»), που, όλες μαζί σαν σύνολο, συνιστούν την πρώτη σημαντική προσπάθεια του ελληνικού κινηματογράφου να αρθρώσει «λόγο» διαφορετικό. Οι εν λόγω ταινίες κυριαρχούνται από νέες αντιλήψεις τόσο σε επίπεδο κινηματογραφικής προσέγγισης όσο και κινηματογραφικής μορφοποίησής της. Επίσης, την ίδια χρονιά στο τότε Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρουσιάζονται συνολικά νέοι δημιουργοί - κυρίως μέσα από μικρού μήκους συμμετοχές - που προτάσσουν ανατροπές τόσο σε περιεχόμενο και αντίληψη για το σινεμά, σε θέματα παραγωγής και διανομής, όσο και πάνω στον κοινωνικό ρόλο του κινηματογράφου. Η προσπάθεια που οριοθετείται το 1966, διακόπτεται απότομα ένα μόλις χρόνο μετά, το '67, με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, οι επιπτώσεις της οποίας και στον κινηματογράφο είναι πολλές και πολυεπίπεδες.

Το 1970 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει την «ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ», ταινία όχι απλά θαυμαστής «λιτότητας και αποτελεσματικότητας» αλλά έργο που αμφισβητεί τη μονοσήμαντη αφηγηματική γραφή και αγγίζει το ιστορικό γίγνεσθαι. Το 1971, η «ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ», σημείο αναφοράς στην εξελικτική πορεία του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, προβάλλεται κατ' αποκλειστικότητα στην «Αλκυονίδα» σημειώνοντας εκπληκτική επιτυχία! Την περίοδο αυτή και μέχρι την πτώση της δικτατορίας το 1974, οι προβολές ελληνικών παραγωγών με αντισυμβατική γραφή και περιεχόμενο, συνιστούν «γεγονότα», με διαστάσεις σχεδόν πολιτικής πράξης, ενάντια στη δικτατορία. Ταινίες όπως οι: «ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΟΠΟΣ» του Κ. Αριστόπουλου, «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ '36» του Θ. Αγγελόπουλου, «ΑΣΠΡΟ ΜΑΥΡΟ» των Θ. Ρεντζή και Ν. Ζερβού, πυροδότησαν έντονο αντιδικτατορικό κλίμα εντός της αίθουσας. Η κορύφωση ήρθε με την προβολή τής - δύο φορές κομμένης από τη λογοκρισία - ταινίας του Μ. Μανουσάκη «Ο ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ» (σήμερα χαμένης!!!) που είχε άδεια προβολής για μία και μόνο αίθουσα...

Η «Αλκυονίς» ήταν κατάμεστη από κόσμο και το τραγούδι του Μαρκόπουλου «Μπήκαν στην πόλη οι εχθροί», μουσικό θέμα της ταινίας που όλοι τραγουδούσαν, δονούσε συθέμελα κτίριο και πεζοδρόμιο. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στις κυριακάτικες πρωινές προβολές σπάνιων αριστουργημάτων της ιστορίας του παγκόσμιου κινηματογράφου, που ακολουθούνταν από έντονη συζήτηση ανάμεσα στο κοινό και τους κινηματογραφικούς κριτικούς. Από τους τελευταίους ξεχώριζε κάθε Κυριακή η φιγούρα του Βασίλη Ραφαηλίδη του μέγα «δάσκαλου»...

Την πτώση της δικτατορίας ακολουθεί οργασμός «κύκλων» προβολών, με το σύνολο σχεδόν του έργου της πρωτοπορίας του σοβιετικού κινηματογράφου, όπως των Αϊζενστάιν, Μπουντόβκιν, Ντοβζένκο. Ενδεικτικό της επιτυχίας ότι κόπηκαν 15.000 εισιτήρια την πρώτη βδομάδα προβολής της ταινίας του τελευταίου «Η ΓΗ»... Πραγματοποιήθηκαν αφιερώματα στον Τζίγκα Βερτόφ, αλλά και τους σκηνοθέτες της επόμενης γενιάς: Ντονσκόι, Κόζνιτσεφ, Ρομ κ.ά... Παράλληλα, συνεχιζόταν η παρουσίαση των νέων τάσεων του παγκόσμιου κινηματογράφου: Ουμπέρτο Σόλας, Αλέα, Λίτιν... Δεν απουσίαζαν φυσικά και οι κλασικοί του αμερικανικού κινηματογράφου. Γίνονται αφιερώματα στο είδος «γουέστερν», στον Ελία Καζάν, στο φιλμ νουάρ... Και το ελληνικό πρόγραμμα, καθ' όλη τη διάρκεια λειτουργίας της «Αλκυονίδας», μετρούσε το 1/3 στο σύνολο των προβολών κάθε χρονιάς, ενώ οι κυριακάτικες πρωινές προβολές εξακολούθησαν και μετά την πτώση της χούντας σε συνεργασία με τον κριτικό κινηματογράφου Διαμαντή Λεβεντάκο και την Πανελλήνια Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ). Στις αρχές της δεκαετίας του '80, μέχρι και τον τερματισμό της λειτουργίας του κινηματογράφου, το τιμόνι επιλογής των ταινιών αναλαμβάνει ο Κώστας Αλεξάνδρου, μόλις αποφοιτήσας της σχολής Σταυράκου και σήμερα καθηγητής της Ιστορίας του Κινηματογράφου.

Από τις αρχές του '90, ο κινηματογράφος βρίσκεται για τα καλά εγκλωβισμένος στην «εποχή της τηλεόρασης» με το κοινό να εγκαταλείπει τις αίθουσες. Η συνάντηση με τον κλασικό, το σύγχρονο, τον καλλιτεχνικό και τον εμπορικό κινηματογράφο, πραγματοποιείται τώρα ευκολότερα μέσα από την τηλεόραση. Την ίδια εποχή, η «αγορά» στην περιοχή της οδού Πατησίων εκπέμπει δείγματα δραματικής αλλαγής, προϊδεάζοντας και για την επικείμενη μετατόπιση του κέντρου, αλλά και του χαρακτήρα, της κινηματογραφικής ψυχαγωγίας. Η όλο και μεγαλύτερη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στον κινηματογράφο σε πολυεθνικό πια επίπεδο, στους κλάδους παραγωγής, διανομής (χονδρικό εμπόριο) και εκμετάλλευσης (λιανική πώληση) συνεπάγεται πολιτισμικές και ιδεολογικές κινηματογραφικές «συνθέσεις» που να τέρπουν το μέγιστο αριθμό θεατών, σε μέγιστο αριθμό χωρών. Οι εταιρείες διανομής και εκμετάλλευσης περνούν σε λιγότερα χέρια και η ελληνική αγορά - όπως όλες - κατακλύζεται από τέτοιου είδους προϊόντα. Γιατί ποιο μονοπώλιο θα χρηματοδοτούσε ταινίες που αμφισβητούν τις καπιταλιστικές αξίες και τρόπο ζωής ή ακόμα χειρότερα που προτείνουν τη λύση μέσα από πολιτική και κοινωνική επανάσταση; Υπάρχουν βέβαια πάντα κάποιες λιγοστές εξαιρέσεις, άλλοθι...

Η «αγορά» αρχίζει να προετοιμάζεται σοβαρά για την άφιξη των multiplex, που σχεδιάζονται εκτός κέντρου και δίπλα σε σταθμούς του Μετρό που οσονούπω έρχεται... Οι πελώριες κινηματογραφικές αίθουσες, τις οποίες διαχειρίζονταν κυρίως ανεξάρτητοι επιχειρηματίες, δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν από τις μονοπωλιακές τάσεις συγκεντροποίησης και όσες δεν έκλεισαν, κατέληξαν μισθωμένες ή ιδιόκτητες, από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες του κλάδου. Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα η «Αλκυονίς» αναστέλλει τη λειτουργία της ως κινηματογράφος, κάτι για το οποίο και κινηματογραφόφιλο - και μη - κοινό, φέρει οπωσδήποτε ευθύνη...

Η «Αλκυονίς», με βάση τις σύγχρονες ιστορικές απαιτήσεις, είναι ανάγκη να διατηρήσει και να διευρύνει το αρχικό της όραμα: τη «δημιουργία ενός ενεργητικού θεατή» σε ένα σινεμά ποιότητας προσιτό στο λαϊκό κόσμο.

Τη στιγμή που οι κρατικοί φορείς εγκαταλείπουν τον πολιτισμό, το βάζουν σε προγράμματα αποκρατικοποιήσεων και ακόμη στυγνότερης εμπορευματοποίησης, την ώρα που η καλλιτεχνική δημιουργία παραμένει εγκλωβισμένη και δέσμια της «καλής θέλησης» των οικονομικών και ιδεολογικών συμφερόντων κάθε λογής ιδιωτών, χορηγών και ιδρυμάτων, με λίγα λόγια η κρίση του κοινωνικού συστήματος αντανακλάται και στον πολιτισμό του, τότε, το κενό του άλλου πολιτισμού, του πολιτισμού που θα εκφράσει τις ανάγκες της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων είναι γεγονός αναμφισβήτητο.

Το τόλμημα να επαναλειτουργήσει η «Αλκυονίδα» με αυτούς τους υψηλούς στόχους είναι βέβαια μεγάλο. Από τη μια, γιατί η ανατροπή του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε και η ήττα του επαναστατικού κινήματος έχει τις συνέπειές της στην κινηματογραφική τέχνη, όπως και στην τέχνη γενικότερα, με άλλα λόγια είναι λίγες και δυσεύρετες οι νέες κινηματογραφικές παραγωγές με εκείνο το αφυπνιστικό περιεχόμενο που θα ανταποκρίνεται στην απαίτηση των καιρών. Από την άλλη, γιατί στις μέρες μας δεν υπάρχει η πολιτιστική και μορφωτική δίψα των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων, ούτε η έντονη πολιτική αναζήτηση που, παρά τη ρηχότητά της, διέθετε μια κάποια γνησιότητα και φρεσκάδα.

Ωστόσο, στις μέρες μας υπάρχουν μεγαλύτερες δυνατότητες για μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη ριζοσπαστικοποίηση τόσο των νέων δημιουργών, όσο και του κοινού, αφού το αίτημα για ριζική ανατροπή παίρνει αντικειμενικά - ανεξάρτητα από το βαθμό ωρίμανσης της κοινωνικής συνείδησης - το προβάδισμα απέναντι στις ψευδαισθήσεις για διαχειριστικού τύπου «αλλαγή» - παραλλαγή της βαθιά παρηκμασμένης καπιταλιστικής πραγματικότητας. Η πρωτοβουλία της «New Star» μπορεί να δώσει ώθηση σ' αυτήν την κατεύθυνση, προσφέροντας αφ' ενός μια σοβαρή ευκαιρία στο κοινό να αποκτήσει συστηματοποιημένη επαφή με την πρωτοπόρα κινηματογραφική παράδοση και τα καλλιτεχνικά της ρεύματα, αφ' ετέρου ένα σημαντικό βήμα σε ανήσυχους νέους κινηματογραφιστές -Ελληνες και ξένους- για να προβάλουν το έργο τους, μαζί και σε δημιουργούς άλλων καλλιτεχνικών ειδών.

Αναμφισβήτητα το εγχείρημα για την επαναλειτουργία της «Αλκυονίδας» ακουμπά στην υπαρκτή ανάγκη ενός τμήματος του κινηματογραφικού κοινού που έχει κουραστεί από την εύπεπτη διασκέδαση των τυποποιημένων προϊόντων του σύγχρονου εμπορευματοποιημένου κινηματογράφου και ενδιαφέρεται για μια τέχνη που θα μπορεί να του ανοίγει ορίζοντες σκέψης και δράσης. Το στοίχημα για να γνωρίσει ο ιστορικός αυτός κινηματογράφος νέες δόξες είναι όμως συνδεδεμένο με την ανάπτυξη μιας ισχυρής ιδεολογικής και πολιτικής κίνησης στην κοινωνική ζωή, τα επόμενα χρόνια, η οποία θα διευρύνει το κοινό που επιζητά η τέχνη να «καθοδηγεί», αντί να τρέχει πίσω του.

Σύμφωνα με τα όσα δήλωσε στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη» ο διευθυντής της «New Star», Βελισσάριος Κοσσυβάκης στον πολυχώρο τέχνης «Αλκυονίς» προγραμματίζεται να προβάλλονται την ίδια μέρα, πολλές και διαφορετικού ύφους ταινίες, να φιλοξενούνται φεστιβάλ του εξωτερικού και αφιερώματα σε σπουδαίους σκηνοθέτες. Σχεδιάζεται να γίνει «βήμα» για τις εθνικές κινηματογραφίες με ιδιαίτερη έμφαση στους Ελληνες δημιουργούς, στις μικρού μήκους ταινίες, στα ντοκιμαντέρ και σε ταινίες με θέματα ειδικού ενδιαφέροντος ... Η πρόσβαση θα είναι προσιτή σε όλους, με εισιτήρια - ειδικά για τους ανέργους - πολύ φθηνά (πέρα από τις «ατέλειες», τις «ειδικές τιμές» και το «οικογενειακό εισιτήριο»).

Η «Αλκυονίς», συμπληρώνει ο Β. Κοσσυβάκης, «διαθέτει όλα τα εχέγγυα για παραστάσεις αξιώσεων, τόσο αμιγώς θεατρικών όσο και καραγκιόζη, θεάτρου σκιών, κουκλοθέατρου και μαριονετών. Διαθέτει ακόμη πλατφόρμα και ικανό εξοπλισμό για παραστάσεις Μουσικής και Χορού - από την οπτική του χώρου, του εύρους σκηνής, των φωτιστικών και ηχητικών εγκαταστάσεων!»

Και καταλήγει: «Παράλληλα, τόσο το φουαγιέ όσο και οι λοιποί, ελεύθεροι χώροι της θα φιλοξενούν σε μόνιμη βάση εικαστικές εκθέσεις (ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας, animation videoart και εγκαταστάσεων), ενώ, κάθε Τετάρτη στις 12 το μεσημέρι θα πραγματοποιούνται βιβλιοπαρουσιάσεις νέων εκδοτικών προτάσεων και πονημάτων, με ομιλητές, με ανοιχτή συζήτηση κ.λπ...

Καθώς τα παραπάνω προγραμματίζονται ώστε να πάρουν σάρκα και οστά, θεωρείται αυτονόητο ότι η σημαντική αυτή πρωτοβουλία, σίγουρα αφορμή για να γεννηθούν καινούργια πράγματα, πρέπει να στηριχθεί και σε αντίστοιχες προσπάθειες με συγγενή οπτική και φιλοσοφία και κάτω από την ίδια οργανωτική "ομπρέλα". Φιλοδοξία του εγχειρήματός μας είναι η δημιουργία ενός δικτύου αιθουσών μέσα από τις οποίες το "όραμα" θα ολοκληρώνεται με τον αποτελεσματικότερο δυνατό τρόπο. Η προσπάθεια αυτή με πυρήνα την "Αλκυονίδα" ξεκινά σε συνεργασία με τις αίθουσες "Τριανόν" και "Αλεξάνδρα Ι, ΙΙ" στην Καλλιθέα... Καλούμε δε όσους αιθουσάρχες κινηματογράφων, θεάτρων και χώρων πολιτισμού, σε Αθήνα και επαρχία θέλουν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και την ποιότητα των παραστάσεων που φιλοξενούν, να έρθουν σε επαφή μαζί μας ...Στον πολυδιάστατο παγερό "χειμώνα" που διανύουμε, η "Αλκυονίς" προτείνει την πραγμάτωση αυτού που το όνομά της προτάσσει: Ζεστασιά και φως! Με την ειδοποιό όμως διαφορά, πως πλέον, Αλκυονίδες μέρες, θα ισχύουν όλο το χρόνο, σε μια σχέση μάθησης στην απόλαυση και απόλαυσης στη μάθηση όπως γράφει κι ο Μπρεχτ!»