Βασικό καθήκον του 19ου Συνεδρίου του ΚΚΕ ήταν η σύγχρονη επεξεργασία του Προγράμματος του Κόμματος. Το ΚΚΕ με αφετηρία τα ερωτήματα που προέκυψαν εξαιτίας των αντεπαναστατικών γεγονότων του 1989 - 1991, επιχείρησε μια προσπάθεια κριτικής εξέτασης ζητημάτων που αφορούν την πορεία του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και σε άλλα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, της στρατηγικής του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, της πορείας της στρατηγικής του ΚΚΕ στην Ελλάδα.

Στη βάση αυτών των προσπαθειών ξεκίνησε τη διαμόρφωση ενός νέου σύγχρονου επαναστατικού Προγράμματος. Πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση αποτέλεσε το Πρόγραμμα που επεξεργάστηκε το 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Οι επεξεργασίες που ακολούθησαν στα επόμενα Συνέδρια και ιδιαίτερα η επεξεργασία του 18ου Συνεδρίου για το σοσιαλισμό, καθώς και η συγγραφή από την ΚΕ και η έγκριση σε Πανελλαδική Κομματική Συνδιάσκεψη των συμπερασμάτων του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμ. Β', 1949 -1968, συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νέου Προγράμματος του ΚΚΕ, όπως αυτό εγκρίθηκε στο 19ο Συνέδριο του Κόμματος.

Στο βιβλίο που σήμερα παρουσιάζουμε, αξιοποιήθηκαν κείμενα διαλέξεων και άρθρα της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ στην ΚΟΜΕΠ, για θεωρητικά θέματα στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και αποτελείται από πέντε κεφάλαια.

Το πρώτο κεφάλαιο, «Η ωρίμανση των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό», περιλαμβάνει τα ζητήματα: Ποιος είναι ο χαρακτήρας της σύγχρονης εποχής του καπιταλισμού. Τι εννοούμε με το ότι ο χαρακτήρας της εποχής καθορίζει το χαρακτήρα της επανάστασης. Με ποια κριτήρια εκτιμάται η ωρίμανση των υλικών προϋποθέσεων για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Και απαντά στο ερώτημα: Είναι υλικά ώριμη η Ελλάδα για το σοσιαλισμό; Και βεβαίως την τεκμηρίωση αυτών των εκτιμήσεων.

Το δεύτερο κεφάλαιο, «Η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα», περιλαμβάνει τα ζητήματα: Τι είναι κοινωνική επανάσταση. Το πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο της επανάστασης. Ποια τα χαρακτηριστικά του επαναστατικού περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Γιατί ο καπιταλισμός δεν «μεταρρυθμίζεται» σε σοσιαλισμό. Ποιες είναι οι κινητήριες δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης. Το ζήτημα της εξουσίας. Το τσάκισμα του αστικού κράτους. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει κοινοβουλευτικός δρόμος για το σοσιαλισμό. Η επαναστατική κατάσταση προϋπόθεση για την επανάσταση. Τα καθήκοντα του ΚΚΕ σε επαναστατικές συνθήκες. Οι υποκειμενικές προϋποθέσεις για τη νίκη της επανάστασης. Τι σημαίνει εξασφάλιση της πλειοψηφίας. Τι είναι το «επαναστατικό εργατικό - λαϊκό μέτωπο». Η ένοπλη εξέγερση για την εξουσία. Οι αρχές διαμόρφωσης της στάσης του ΚΚΕ απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Το τρίτο κεφάλαιο, «Σοσιαλισμός - Κομμουνισμός. Η κοινωνία για την οποία παλεύει το ΚΚΕ», περιλαμβάνει τα ζητήματα: Ποιες είναι οι βασικές νομοτέλειες της κομμουνιστικής κοινωνίας. Τι σημαίνει ότι ο σοσιαλισμός είναι η πρώτη ανώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού. Η διαπάλη του παλιού με το νέο. Ποιες οι αιτίες της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ. Ποιες είναι οι προγραμματικές κατευθύνσεις του ΚΚΕ για τη διαμόρφωση της σοσιαλιστικής οικονομίας. Ποιες είναι οι προγραμματικές κατευθύνσεις του ΚΚΕ για τη συγκρότηση του σοσιαλιστικού κράτους.

Το τέταρτο κεφάλαιο, «Η πάλη με τον οπορτουνισμό», περιλαμβάνει τα εξής: Τι είναι ο οπορτουνισμός. Η κοινωνική ρίζα του οπορτουνισμού. Οι εκδηλώσεις του οπορτουνισμού. Η διαμόρφωση της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και η διαπάλη με τον οπορτουνισμό. Η πείρα του ΚΚΕ στην αντιμετώπιση του οπορτουνισμού.

Το πέμπτο κεφάλαιο, «Τα καθήκοντα του ΚΚΕ σε μη επαναστατικές συνθήκες», περιλαμβάνει τα εξής: Η ανασύνταξη του κινήματος της εργατικής τάξης. Η Λαϊκή Συμμαχία, ο χαρακτήρας της. Η στάση του ΚΚΕ απέναντι στο αστικό κοινοβούλιο και στην αστική κυβέρνηση.

Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην εισαγωγή του βιβλίου, κριτήριο για το χαρακτήρα ενός Κομμουνιστικού Κόμματος είναι το πρόγραμμά του και η πολιτική του πρακτική: «Για να μπούμε στο νόημα της πάλης των κομμάτων δεν πρέπει να πιστεύουμε τα λόγια, μα να μελετούμε την πραγματική ιστορία των κομμάτων, να εξετάζουμε όχι τόσο εκείνο που τα κόμματα λένε για τον εαυτό τους, αλλά εκείνο που κάνουν, να εξετάζουμε πώς ενεργούν κατά τη λύση των διαφόρων πολιτικών ζητημάτων, ποια στάση κρατούν απέναντι στα ζητήματα που θίγουν τα ζωτικά συμφέροντα των διαφόρων τάξεων της κοινωνίας...»¹.

Ποιο είναι το βασικό ζήτημα που κρίνει το χαρακτήρα του προγράμματος ενός κόμματος, που είναι προϋπόθεση για το επαναστατικό περιεχόμενό του;

Το σπουδαιότερο ζήτημα που καθορίζει το επαναστατικό περιεχόμενο του προγράμματος του κομμουνιστικού κόμματος είναι ο προσδιορισμός του χαρακτήρα της επανάστασης, δηλαδή η απάντηση στο ερώτημα: «Ποια αντίθεση θα λύσει η επερχόμενη κοινωνική επανάσταση, ποια τάξη θα πάρει την εξουσία;»

Με βάση αυτή τη θέση διαμορφώνεται η γραμμή για τη συγκέντρωση των κοινωνικών δυνάμεων (κινητήριες δυνάμεις) που έχουν αντικειμενικό συμφέρον από την επανάσταση.

Βεβαίως, το πρόγραμμα δεν αρχίζει και τελειώνει με το ποια τάξη πρέπει να κατακτήσει την εξουσία. Ενα επαναστατικό πρόγραμμα οφείλει να τεκμηριώνει την τοποθέτησή του σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα με βάση το επίπεδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης κάθε χώρας στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων στο καπιταλιστικό σύστημα. Να απαντά συγκεκριμένα στη βάση της κοινωνικής-οικονομικής πραγματικότητας σε σχέση με την εργατική τάξη της χώρας, σε ποιους κλάδους συγκεντρώνεται, τι χαρακτηριστικά έχει, ποια η εσωτερική διαστρωμάτωση - διαφοροποίηση, ποια είναι τα πιο δυναμικά τμήματά της, ποια είναι η κατάσταση των μεσαίων στρωμάτων (αυτών των κοινωνικών δυνάμεων που βρίσκονται ανάμεσα στην εργατική τάξη και στην τάξη των καπιταλιστών), με ποια κριτήρια διαφοροποιούνται στο εσωτερικό τους τα μεσαία στρώματα και επομένως ποια τμήματά τους μπορούν να αποτελέσουν συμμάχους της εργατικής τάξης.

Ενα επαναστατικό πρόγραμμα οφείλει να διαβλέπει και να εξηγεί τις τάσεις στη συγκεκριμένη καπιταλιστική οικονομία, τη σχέση τους με τις εξελίξεις στο πολιτικό εποικοδόμημα, τη σχέση του συγκεκριμένου αστικού κράτους με τα υπόλοιπα στο πλαίσιο του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος. Να διακρίνει τις αντιθέσεις που μπορούν στο μέλλον να αποτελέσουν παράγοντες αποσταθεροποίησης του καπιταλισμού.

Επίσης, το επαναστατικό πρόγραμμα οφείλει να δίνει το βασικό περιεχόμενο, τις νομοτέλειες και τις κατευθύνσεις οικοδόμησης της κοινωνίας στην οποία στοχεύει, δηλαδή του κομμουνισμού, τα καθήκοντα που πρέπει να λύσει η πρώτη ανώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού, ο σοσιαλισμός.

Η ικανότητα του ΚΚ να διαμορφώνει επαναστατικό πρόγραμμα καθορίζεται από τη σωστά διαμορφωμένη διαλεκτική σχέση ταξικότητας και επιστημονικότητας στη λειτουργία του. Καθορίζεται, δηλαδή, από την εξασφάλιση του ταξικού χαρακτήρα του Κόμματος ως κόμματος της εργατικής τάξης, από την υπεροχή της εργατικής τάξης στην κοινωνική σύνθεση των Οργανώσεων του Κόμματος, τη συγκρότησή τους με προτεραιότητα στις μεγάλες παραγωγικές μονάδες, τους χώρους συγκέντρωσης της εργατικής τάξης, ειδικότερα την ανάδειξη και ολόπλευρη ανάπτυξη εργατικών στελεχών.

Ανεξάρτητα από την αριθμητική δύναμη των κομματικών του δυνάμεων, το ΚΚ οφείλει να έχει επίσης σταθερό και ανυποχώρητο προσανατολισμό στις γραμμές του εργατικού κινήματος, της συνδικαλιστικής οργάνωσης, να έχει δεσμούς και επικοινωνία με την εργατική τάξη. Η ανάπτυξη των κομματικών δυνάμεων, η ύπαρξη ΚΟΒ στους τόπους δουλειάς καθορίζεται και από την εμμονή στον προσανατολισμό για την ανάπτυξη των αγώνων, της ταξικής πάλης, που βέβαια επηρεάζεται και από αντικειμενικούς παράγοντες. Ταυτόχρονα, μέσα στις γραμμές και τη δράση του να αναδεικνύεται και να υλοποιείται η γραμμή συμμαχίας της εργατικής τάξης, ο ηγετικός ρόλος της στη συμμαχία.

Οι παραπάνω προϋποθέσεις να συνδυάζονται με την ικανότητα του Κόμματος να διαμορφώνει επιστημονικά θεμελιωμένη αντίληψη για την πολιτική, να αναλύει και να κατανοεί με επιστημονικότητα τις εξελίξεις, να επεξεργάζεται τα ζητήματα της ταξικής πάλης, που σημαίνει αφομοίωση και ανάπτυξη της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας. Το γεγονός αυτό προϋποθέτει το Κόμμα να λειτουργεί ως «συλλογικός διανοούμενος», να αίρει - όσο αυτό είναι δυνατόν - στο εσωτερικό του τις δυσκολίες που προκύπτουν αντικειμενικά εξαιτίας του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας. Δηλαδή, με απλά λόγια, ο εργάτης μέλος του Κόμματος, το εργατικής καταγωγής στέλεχος να μπορεί να κατακτά τα χαρακτηριστικά του κομμουνιστή διανοητή ανεξάρτητα από το τυπικό μορφωτικό του επίπεδο ή την επαγγελματική ειδίκευση. Κι αντίστροφα, ο κομμουνιστής επιστήμονας - διανοούμενος να υιοθετεί τον τρόπο ζωής του κομμουνιστή εργάτη και να αφιερώνει τη διανοητική του ικανότητα και εργασία προς όφελος της επαναστατικής εργατικής, κομμουνιστικής πάλης.

Χωρίς την επιστημονική, με βάση τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, τοποθέτηση των ζητημάτων της ταξικής πάλης δεν μπορεί το Κομμουνιστικό Κόμμα να έχει επαναστατική πολιτική.

Η πολιτική των ΚΚ πρέπει να βασίζεται στους αντικειμενικούς νόμους που καθορίζουν τις σχέσεις ανάμεσα στις τάξεις στη δεδομένη βαθμίδα ανάπτυξης της κοινωνίας, νόμους που αποκάλυψε ο μαρξισμός. Ο Λένιν υπογράμμιζε τον επιστημονικό χαρακτήρα της πολιτικής και τις προϋποθέσεις του: «Η επιστήμη απαιτεί, πρώτο, να παίρνεις υπόψη σου την πείρα των άλλων χωρών, ιδιαίτερα αν οι άλλες χώρες που είναι επίσης καπιταλιστικές, δοκιμάζουν ή δοκίμασαν τελευταία μια παρόμοια πείρα. Δεύτερο, να παίρνεις υπόψη όλες τις δυνάμεις, τις ομάδες, τα κόμματα, τις τάξεις, τις μάζες, που δρουν μέσα σε μια δοσμένη χώρα και όχι να καθορίζεις την πολιτική με βάση μονάχα τις επιθυμίες και τις αντιλήψεις, το βαθμό της συνειδητότητας και της διάθεσης για αγώνα μιας μόνο ομάδας ή ενός μόνο κόμματος»².

Η θεωρία για τη στρατηγική, την επαναστατική πολιτική του κομμουνιστικού κινήματος βασίζεται στην υλιστική αντίληψη για την Ιστορία, στη μαρξιστική πολιτική οικονομία, στον επιστημονικό κομμουνισμό.

Ο Ενγκελς καθόρισε την ιστορική αποστολή του επιστημονικού κομμουνισμού ως εξής: «Καθήκον της θεωρητικής έκφρασης του προλεταριακού κινήματος, του επιστημονικού σοσιαλισμού, είναι να εξερευνήσει τους ιστορικούς όρους και επομένως την ίδια τη φύση αυτής της κοσμοαπελευθερωτικής πράξης και έτσι να κάνει συνείδηση στην προορισμένη για δράση και σήμερα καταπιεζόμενη τάξη τους όρους και τη φύση της δράσης της»³.

Το κρίσιμο ζήτημα για τα Κομμουνιστικά Κόμματα είναι το πώς τοποθετούνται στο ζήτημα της εξουσίας, στην πολιτική συμμαχιών, στην εξασφάλιση της οργανωτικής, ιδεολογικής και πολιτικής αυτοτέλειάς τους, σε τελευταία ανάλυση πώς τοποθετούνται στο δίλημμα «μεταρρύθμιση ή επανάσταση», συμμετοχή - στήριξη ενός τμήματος του αστικού κράτους (κυβέρνηση) ή πάλη για την ανατροπή του; Πώς παλεύει ενάντια στην αστική τάξη της χώρας του; Πώς εξασφαλίζει την αυτοτέλεια της εργατικής πολιτικής απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και την ιμπεριαλιστική ειρήνη. Μετά την αντεπανάσταση κριτήριο για όλα τα ΚΚ είναι η στάση τους απέναντι στην προσφορά της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και στις βασικές αιτίες ανατροπής της στον 20ό αιώνα.

Παραπομπές

1. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 21, σελ. 287, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

2. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 41, σελ. 65, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

3. Φρ. Ενγκελς, Η εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία στην επιστήμη, σελ. 109, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».