Ενα ταξίδι στη σαπίλα του καπιταλισμού
Πολλοί απορούν, άλλοι παριστάνουν τους ανήξερους, όλοι παριστάνουν τους τιμητές του υγιούς καπιταλισμού, με κανόνες, δίχως παιχνίδια κάτω από το τραπέζι. Αλλοι απορούν πώς είναι δυνατόν οι μετοχές να χειραγωγούνται, άλλοι ανακαλύπτουν πως ξαφνικά άρχισε τα τελευταία χρόνια να διαπλέκεται το πολιτικό προσωπικό της αστικής τάξης με επιχειρηματικά συμφέροντα, μαζί και τμήματα του κρατικού μηχανισμού.
Αστοί δημοσιογράφοι, αναλυτές, αστοί οικονομολόγοι, που για χρόνια διατυμπάνιζαν πως ο καπιταλισμός δε θα έχει πλέον βαθιές οικονομικές κρίσεις, που εξυμνούσαν τις αρετές του επιχειρείν, της αμοιβής του ρίσκου, των έξυπνων κινήσεων, των έξυπνων παιχτών της οικονομίας που ανταμείβονται, που ανακάλυπταν την άυλη οικονομία, πέφτουν από τον ουρανό, όταν το καπιταλιστικό παιχνίδι, το ξεκαθάρισμα λογαριασμών ξεβράζει διάφορους που απέτυχαν.
Στην επικαιρότητα των ημερών εύκολα αποσπάται η σκέψη από το γεγονός ότι τα ποσά που ακούγονται στις τηλεοράσεις, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, που γράφονται στις εφημερίδες έχουν μια και μόνη πηγή: Την υπεραξία που έχει ήδη αποσπαστεί από την εργατική τάξη είτε αυτή την έχουν αποσπάσει οι «ξεχωριστοί» κεφαλαιοκράτες είτε ο «συλλογικός καπιταλιστής», το αστικό κράτος. Δηλαδή αυτά που ο καθένας ακούει ότι τζογαρίστηκαν, δόθηκαν σε μίζες, σε «δωράκια», σε εξαγορές, αυτά που άλλαξαν χέρια, που «ταξίδεψαν» σε εξωτικούς ή λιγότερο εξωτικούς παραδείσους, είχαν ήδη «ταξιδέψει» από το μόχθο της εργατικής τάξης προς τα ταμεία των καπιταλιστών.
Πολλά ιστορικά παραδείγματα θα μπορούσαν να αντληθούν από το ίδιο το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, ιδιαίτερα από τις «Θεωρίες για την Υπεραξία», όπου πολλές ιστορικές καταγραφές της περιόδου εκείνης έχουν μεγάλες ομοιότητες με τις σημερινές καταστάσεις, αφού οι αιτίες των φαινομένων είναι ίδιες.
Σε αυτό το έργο του ο Ζολά στην ουσία περιγράφει όχι το χρήμα γενικά, αλλά τη λειτουργία του ως κεφαλαίου, τη λειτουργία της μετοχικής εταιρείας και ιδιαίτερα του χρηματιστηρίου. Το έργο γράφτηκε αφού είχε κυκλοφορήσει το «Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ, μάλιστα ο συγγραφέας μέσω ενός από τους ήρωές του, του σοσιαλιστή Σιγισμόντ, αναγγέλλει την επιστημονική ερμηνεία του «Κεφαλαίου» για τον καπιταλισμό και την ανάγκη αντικατάστασής του από το σοσιαλισμό.
Ο λογοτεχνικός μύθος και η γραφή δεν μειώνουν την αντικειμενική ερμηνεία της λειτουργίας του χρηματιστηρίου, την αποκάλυψη του μύθου για τη δυνατότητα αύξησης των λαϊκών εισοδημάτων μέσω χρηματιστηριακών επενδύσεων. Απομυθοποιείται η ηθικοπλαστική προσέγγιση του «σκανδάλου» ως οικονομικής απάτης, ενώ αναδεικνύεται ότι πρόκειται για την αποκάλυψη των ενεργειών εκείνου που έχασε στον αδηφάγο κερδοσκοπικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες. Το κεφάλαιο και με τη χρηματική του μορφή δεν αποτελεί παρά το αποτέλεσμα της «νόμιμης κλοπής» ή της κληρονομιάς αυτής της συσσωρευμένης «νόμιμης κλοπής».
Σε ολόκληρο το έργο αρκετά γλαφυρά περιγράφεται η απόλυτα παρασιτική λειτουργία του κεφαλαίου, μέσα από τη μετοχική εταιρεία, την εισηγμένη στο χρηματιστήριο κλπ. Αποκαλύπτεται ο μηχανισμός διαπλοκής στη λειτουργία του, τα κερδοσκοπικά ανεβοκατεβάσματα στις αξίες, πηγή συγκεντροποίησης και αποθησαυρισμού.
Η καπιταλιστική παραγωγή από τη μια μεριά δεν έχει ως στόχο την παραγωγή ως παραγωγή, ούτε την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, σκοπός είναι το κέρδος. Από την άλλη η παραγωγή είναι μέσο για την παραγωγή υπεραξίας, οι καινοτομίες στην παραγωγή είναι μέσο για τον εκτοπισμό των ανταγωνιστών από την αγορά, οι «μεγάλες ιδέες», η προβολή των «επιχειρηματικών οραμάτων» είναι μέσα για την προσέλκυση μετόχων. Ετσι στο έργο συνυπάρχουν ο «κερδοσκόπος» Σακάρ και ο «οραματιστής» μηχανικός Χαμελίν. Τελικά ο Χαμελίν υπηρετεί το παιχνίδι της κερδοσκοπίας και συντρίβεται από αυτό.
Το «Χρήμα» δεν διαδραματίζεται μόνο στις αίθουσες του χρηματιστηρίου, αλλά και στα μέγαρα των καπιταλιστών, στα σαλόνια και τις κρεβατοκάμαρες των αστών. Περνάει στις εργατικές συνοικίες και ιδίως στις τρώγλες των πιο ξεπεσμένων στοιχείων της κοινωνίας, όπου η σαπίλα του χώρου φτάνει να γίνεται ένα με τη σήψη του ίδιου του ανθρώπινου σώματος. Αλλά και στα γραφεία αστικών εφημερίδων, όπου δημοσιογράφοι και διάφοροι διανοούμενοι, ξεπεσμένοι ή μη, εύκολα «προσκυνάνε την κάσα με τον παρά» για να γράψουν υπέρ του α' ή του β' θέματος, είτε αυτό αφορά τις οικονομικές εφημερίδες και τη χειραγώγηση των μετοχών είτε αφορά τη δημιουργία πολιτικού κλίματος για την α' ή β' πολιτική γραμμή της αστικής διαχείρισης, υπέρ του α' ή β' αστού πολιτικού. Το έργο του Ζολά κινείται στο απαραίτητο συμπλήρωμα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και εξαθλίωσης στα «φιλανθρωπικά ιδρύματα».
Το «Χρήμα» του Ζολά λειτουργεί σε πολλά επίπεδα και καταγράφει κάθε είδους συμπεριφορές διαφόρων τύπων ανθρώπων από πανίσχυρους τραπεζίτες, έως πόρνες πολυτελείας και ξεπεσμένους αστούς πολιτικούς. Η οικονομική επιτυχία ή η καταστροφή στο οικονομικό παιχνίδι καθορίζει και συμπεριφορές στους ανάλογους κύκλους - αυτούς που όλοι τους ξεσκόνιζαν, να μη θέλουν να τους δουν ούτε ζωγραφιστούς.