Φρίντριχ Ενγκελς, 1887

Πρόλογος στην μπροσούρα του Σίγκμουντ Μπορκχάιμ «Στη μνήμη των Γερμανών ψευτοπατριωτών».

Αξίζει να θυμίσουμε πως την εποχή της έκρηξής του, ο Α' Παγκόσμιος πολιτογραφήθηκε ως «Ευρωπαϊκός Πόλεμος». Αυτή η υπόμνηση έχει τη σημασία της, αφού εκείνη την εποχή στους αστικούς κύκλους της Ευρώπης θεωρούνταν σχεδόν αδύνατο να βρεθούν σε πόλεμο τα «πολιτισμένα» κράτη της Ευρώπης.

Σίγουρα η 100ή επέτειος από ένα γεγονός προσφέρεται για πολλές συζητήσεις, για αφιερώματα, για εκδόσεις και επανεκδόσεις βιβλίων. Η επέτειος των 100 χρόνων από την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου δεν αναφέρεται σε ένα απλό και συνηθισμένο γεγονός, πολύ νωρίτερα από την έναρξη του 2014 άρχισαν οι σχετικές αναφορές «Οποιος πιστεύει ότι δεν τίθεται πλέον το αιώνιο ερώτημα περί ειρήνης και πολέμου στην Ευρώπη, μπορεί να πλανάται οικτρά. Οι δαίμονες δεν έχουν φύγει, απλά κοιμούνται»,² δήλωνε σε συνέντευξή του στο «Spiegel» o Ζαν Κλοντ Γιούνκερ (απερχόμενος πρόεδρος του Eurogroup) το Μάρτη 2013.

Φυσικά, οι «δαίμονες» του Γιούνκερ δεν έχουν άλλη αιτία από τον ίδιο τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Ο πόλεμος, όπως και οι καπιταλιστικές οικονομικές κρίσεις, η ανεργία, η εξαθλίωση, βρίσκονται στο ίδιο το DNA του καπιταλιστικού συστήματος. Προανάκρουσμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ενώ ακολούθησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και δεκάδες πόλεμοι σε όλο τον κόσμο έως σήμερα.

Με την έννοια «ασήμαντον αφορμήν» δεν εννοεί τη δολοφονία του δούκα Φερδινάνδου, που πράγματι δεν υπήρξε η αιτία του πολέμου. Ο αρθρογράφος του «Βήματος» υποβιβάζει σε ασήμαντες αφορμές όλες τις εκδηλώσεις των καπιταλιστικών ανταγωνισμών που είχαν φτάσει στο έπακρο και αυτό γιατί εξαφανίζει την ίδια την οικονομική βάση του καπιταλισμού που γεννά τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ετσι, όλες οι εκδηλώσεις των καπιταλιστικών ανταγωνισμών υποβιβάζονται σε ένα «αυτισμό εθνικών και καθεστωτικών προτεραιοτήτων». Αυτός ο αυτισμός, εξαιτίας «πολιτικής ανικανότητας» έφερε το μοιραίο 1914.

Σε αντίθεση με την «ασήμαντον αφορμήν» του «Βήματος», ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει μια απόλυτα επίκαιρη έκδοση, που κυκλοφόρησε από τη «Σύγχρονη Εποχή» τη χρονιά που μας πέρασε, τη Συλλογή κειμένων του Β. Ι. Λένιν με τίτλο: «Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση». Ολα τα κείμενα είναι γραμμένα ακριβώς την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Βασικός άξονας των κειμένων είναι η στάση του εργατικού κινήματος απέναντι στον πόλεμο - και ειδικά απέναντι στην εμπόλεμη αστική τάξη της χώρας του, αυτό τεκμηριώνεται στην ίδια την ανάδειξη των βαθύτερων αιτιών του πολέμου.

Στις δοσμένες συνθήκες της καπιταλιστικής ειρήνης - στο πλαίσιο του κοσμοπολιτισμού του κεφαλαίου - ο πόλεμος φαίνεται ένα φαινόμενο ανεξήγητο. Αλλωστε, «Ο πόλεμος είναι τέτοιος "βιομηχανικός κλάδος" που μοιάζει με τη δασοκομία: χρειάζονται δεκαετίες για να αναπτυχθούν αρκετά μεγάλα δέντρα... δηλαδή αρκετά άφθονο και ενήλικο "κρέας για τα κανόνια"».³

Ο Λένιν επικυρώνει και επαναλαμβάνει πολλές φορές τη διάσημη ρήση του Κλαούζεβιτς ότι ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα - βίαια. Και όπως τονίζει: η πολιτική είναι συμπυκνωμένη έκφραση της οικονομίας. Ποια είναι λοιπόν η αιτία των πολέμων; Αναφέρει χαρακτηριστικά, το 1916, για τον ευρωπαϊκό πόλεμο που βρισκόταν σε εξέλιξη:

«Το μοίρασμα δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά παρά "σύμφωνα με τη δύναμη". Η δύναμη όμως αλλάζει με την πορεία της οικονομικής εξέλιξης.

Υστερα από το 1871, η Γερμανία δυνάμωσε 3 - 4 φορές πιο γρήγορα από την Αγγλία και τη Γαλλία. Η Ιαπωνία δυνάμωσε δέκα φορές πιο γρήγορα από τη Ρωσία.

Για να ελεγχθεί η πραγματική δύναμη ενός καπιταλιστικού κράτους δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει άλλο μέσο εκτός από τον πόλεμο. Ο πόλεμος δεν αντιφάσκει στις βάσεις της ατομικής ιδιοκτησίας, αλλά είναι η άμεση και αναπόφευκτη ανάπτυξη αυτών των βάσεων.

Στις συνθήκες του καπιταλισμού, είναι αδύνατη μια ισόμετρη ανάπτυξη των διαφόρων οικονομιών και των διαφόρων κρατών. Στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρχουν άλλα μέσα για την αποκατάσταση από καιρό σε καιρό της παραβιασμένης ισορροπίας, εκτός από τις κρίσεις στη βιομηχανία και τους πολέμους στην πολιτική».⁴

Δεν έχει να κάνει με το ποιος, για παράδειγμα, επιτέθηκε πρώτος ή δεύτερος. Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, ο πόλεμος μεταξύ καπιταλιστικών κρατών, είναι άδικος και από τις δύο πλευρές.

Οπως έλεγε ο Λένιν πρόκειται για το ότι: «ένας δουλοκτήτης που έχει 100 δούλους πολεμάει με ένα δουλοκτήτη που έχει 200 δούλους, για ένα πιο "δίκαιο" ξαναμοίρασμα των δούλων», τότε δεν έχει σημασία ποιος ξεκινά πρώτος, ποιος επιτίθεται πρώτος «η χρησιμοποίηση σε μια τέτοια περίπτωση της έννοιας "αμυντικός" πόλεμος ή "υπεράσπιση της πατρίδας" θα ήταν πλαστογραφία της ιστορίας και στην πραγματικότητα θα σήμαινε εξαπάτηση του απλού λαού... Ετσι ακριβώς εξαπατά τους λαούς η σημερινή αστική τάξη με την "εθνική" ιδεολογία και με την έννοια της υπεράσπισης της πατρίδας στο σημερινό πόλεμο, που γίνεται ανάμεσα σε δουλοκτήτες για την εδραίωση και το δυνάμωμα της δουλείας».

Τα κείμενα της Συλλογής, από τη μια μεριά, αποτυπώνουν τα επιτεύγματα του Λένιν στην επεξεργασία της επαναστατικής πολιτικής, αλλά και τη μεγάλη δυσκολία, από την άλλη, να γίνει κτήμα των εργατικών λαϊκών μαζών.

Από τη σκοπιά του εργατικού κινήματος, μπορούμε να πούμε ότι τα κείμενα του Λένιν δεν αποτυπώνουν τα γεγονότα, αλλά βρίσκονται μπροστά από τα γεγονότα, ακριβώς επειδή βασίζονται σε επιστημονική και ταξική ανάλυση και αναδεικνύουν νομοτέλειες της ταξικής πάλης. Συνέβαλαν στην εξέλιξη των γεγονότων υπέρ της εργατικής τάξης. Ο Λένιν από την αρχή του πολέμου, κόντρα στο ρεύμα, της εθνικιστικής μέθης, των αυταπατών και της καταστολής, κάλεσε την εργατική τάξη να παλέψει για την ήττα της αστικής τάξης στον πόλεμο, για μετατροπή του πολέμου σε πάλη για την εξουσία. Πράγμα που έφερε τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία τον Οκτώβρη 1917.

Τα κείμενα της Συλλογής προσφέρονται όχι μονάχα για τη μελέτη του πολέμου, αλλά και της ιμπεριαλιστικής ειρήνης, για το χαρακτήρα των διακρατικών καπιταλιστικών ενώσεων, όπου η τάση συνένωσης συνυπάρχει με τις τάσεις σύγκρουσης και αποχωρισμού.

Με την ευκαιρία, λοιπόν, των 100 χρόνων από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και των 90 από το θάνατο του Λένιν, η Συλλογή αξίζει να διαβαστεί τόσο από τους εργαζομένους και τους νέους που θεωρούν ότι το σύστημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και των ιμπεριαλιστικών πολέμων δεν είναι η τελευταία σελίδα στην ιστορική εξέλιξη, αλλά έχει αξία να την προτείνουμε και στον καθένα που, με αφορμή τις συζητήσεις για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, θέλει να αναζητήσει τα βαθύτερα αίτιά του όπως και όλων των πολέμων.

Κλείνουμε με τα λόγια του Λένιν για τη συνεισφορά του Κλαούζεβιτς στη μελέτη των πολέμων, που δεν τους εξηγεί «με ασήμαντον αφορμήν».

«Ο συγγραφέας αυτός, που οι βασικές του σκέψεις έγιναν σήμερα κτήμα κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, αγωνιζόταν εδώ και 80 περίπου χρόνια ενάντια στη μικροαστική και ανόητη πρόληψη ότι είναι τάχα δυνατό να ξεχωρίσουμε τον πόλεμο από την πολιτική των αντίστοιχων κυβερνήσεων, των αντίστοιχων τάξεων, ότι τάχα είναι ποτέ δυνατό να βλέπουμε τον πόλεμο ως απλή επίθεση που παραβιάζει την ειρήνη και ως αποκατάσταση, ύστερα, αυτής της παραβιασμένης ειρήνης. Τσακώθηκαν και συμφιλιώθηκαν! Αυτή είναι μια πρωτόγονη και απλοϊκή αντίληψη που διαψεύστηκε εδώ και δεκάδες χρόνια και διαψεύδεται από κάθε, κάπως προσεκτική, ανάλυση οποιασδήποτε εποχής της ιστορίας των πολέμων».⁵

Παραπομπές:

1. Οπως αναφέρεται στο Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τόμος 36, σελ. 472 - 473.

2. http://www.dw.de

3. Β. Ι. Λένιν: «Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή» σελ. 316.

4. ό.π. σελ 165.

5. ό.π. σελ. 331.