Κάθε κεφάλαιο, που αντιπροσωπεύει, αντίστοιχα, και μια χρονική ενότητα, καταπιάνεται αρχικά με τη βιομηχανία (στο πλαίσιο της γενικότερης ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα και ειδικότερα), με την εξέλιξή της και τον αντίκτυπο κάθε φορά στον κλάδο. Κεντρικό στοιχείο, που αναδεικνύεται διαχρονικά, δεν είναι άλλο από τη θεμελιώδη και ανειρήνευτη αντίθεση των συμφερόντων κεφαλαίου - εργασίας: Με τους πρώτους να απομυζούν τεράστια πλούτη σε βάρος και από τον ιδρώτα των δεύτερων. «Θαμπώνονται τα μάτια μας», κατήγγειλε η ταξική Ομοσπονδία των Οικοδόμων το 1957, «από τις πολυκατοικίες και τα μέγαρα που εμείς φτιάχνουμε και αγανακτάμε για τα χάλια μας. Ούτε παράγκα δεν μας ανήκει, συνάδελφοι, να βάλουμε το κεφάλι μας. Και μήπως είναι αυτό μονάχα; Και το ψωμί πολλές φορές και κείνο μας λείπει».

Αντικρούοντας το γνωστό επιχείρημα περί «ψωροκώσταινας» (διαχρονική δικαιολογία των αστικών κυβερνήσεων για πάσης φύσεως αντιλαϊκά μέτρα, μέτρα λιτότητας, κ.ο.κ.), οι μπετατζήδες της Αθήνας υπογράμμιζαν τον Ιούνη του 1963: «Η κυβέρνηση ...βουλώνει τ' αυτιά της και απαντάει με το γνωστό παραμύθι, ότι η Ελλάδα είναι φτωχιά. Νομίζει με αυτό πως οι εργάτες είναι αφελείς και περισσότερο τυφλοί και δε βλέπουν πως η φτώχεια τριγυρνάει μόνον στα σπίτια των εργατών, υπαλλήλων και αγροτών και εξαιρεί τα υπόλοιπα σπίτια των μεγιστάνων. Την ίδια στιγμή που οι εργάτες δεν έχουν ούτε αυτό το ξεροκόμματο να ζήσουν τα παιδιά τους, ξέρουν πως υπάρχουν άνθρωποι που διαθέτουν ειδικό δάσκαλο για τα παιδιά τους, παραμάνες, ιδιωτική κούρσα για να πηγαίνει βόλτα το παιδί του γιατί μελαγχολεί και ακόμα ιδιωτικό γιατρό για να παρακολουθεί την υγεία του. Εμείς οι εργάτες τι έχουμε; Τίποτε απ' όλα αυτά. Αυτά που έχουν αυτοί τα παίρνουν από εμάς που δουλεύουμε».

Οι συνέπειες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης βάραιναν διαχρονικά στις πλάτες των οικοδόμων: Φτώχεια, πείνα, ανεργία, θάνατος. Είναι πράγματι συγκλονιστικές οι απανωτές αναφορές στον Τύπο - στον απόηχο της καπιταλιστικής κρίσης τη δεκαετία του 1930 - για το θάνατο εργατών οικοδόμων από την πείνα ή το κρύο.

Για δεκαετίες, οι οικοδόμοι θα δώσουν σκληρές μάχες για τη βελτίωση των όρων και συνθηκών εργασίας και ζωής τους: Για το Ασφαλιστικό, το συνταξιοδοτικό, για επιδόματα ανεργίας, για την ασφάλεια στο χώρο δουλειάς, κ.λπ. Τίποτα δεν τους χαρίστηκε. Ολα κατακτήθηκαν μέσα από αλλεπάλληλους, σφοδρούς και αταλάντευτους αγώνες με την εργοδοσία και το κράτος της. Οι κατακτήσεις του κινήματος των οικοδόμων υπήρξαν άμεσα συνδεδεμένες με το βαθμό της συνδικαλιστικής οργάνωσης, το συσχετισμό δυνάμεων μέσα στο κίνημα, αλλά και το επίπεδο της ταξικής πάλης συνολικότερα. Δεν ήταν λίγες πάντως οι φορές, όπου το κίνημα των οικοδόμων, με τη μαζικότητα, το δυναμισμό και τη στιβαρή ταξική του κατεύθυνση, μπόρεσε να μπει μπροστά, αποτελώντας την εμπροσθοφυλακή, το «βαρύ πυροβολικό» της εργατικής τάξης της χώρας μας, ανοίγοντας δρόμους σε δικαιώματα και κατακτήσεις, όχι μόνο για τους ίδιους, αλλά και για μια σειρά άλλους κλάδους.

Ειδική θέση στη δουλειά των ταξικών συνδικάτων κατείχε η δουλειά στη νεολαία. Από το 3ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας, το 1927, όταν και αποφασίστηκε πρώτη φορά η συγκρότηση Επιτροπών Νέων, έως τη Συντονιστική Επιτροπή Νέων Οικοδόμων το 1962, κ.ο.κ., το ζήτημα της ένταξης, ενεργού δραστηριοποίησης και ταξικής διαπαιδαγώγησης των νέων οικοδόμων στη συνδικαλιστική ζωή και πάλη υπήρξε πρώτη προτεραιότητα.

Εκθέτοντας τη συμμετοχή και το ρόλο των νέων οικοδόμων στους ταξικούς αγώνες της περιόδου ενώπιον των αντιπροσώπων της 1ης Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης των Οικοδόμων, το 1963, ο εκπρόσωπος της Συντονιστικής των Νέων τόνισε: «Οι νέοι οικοδόμοι, με τιμή και ενθουσιασμό, πήραν μέρος σ' όλους αυτούς τους αγώνες, στάθηκαν στις πρώτες γραμμές των αγώνων του κλάδου μας, βρέθηκαν μπροστά στις πιο σκληρές συγκρούσεις για τα συμφέροντά μας, χτυπήθηκαν, τραυματίστηκαν, μάτωσαν, πέσαν θύματα των διωγμών, σύρθηκαν στα δικαστήρια και κει υπεράσπισαν με αξιοπρέπεια και με θάρρος τα συμφέροντα του κλάδου, και των νέων εργαζομένων, και γενικά, στάθηκαν, με μια λέξη, υποδειγματικοί στη συμμετοχή τους σε όλους αυτούς τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των γεγονότων του Οκτωβρίου, όπου το 90% των τραυματιών και το 80% αυτών που οδηγήθηκαν στα δικαστήρια ήταν νέοι. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του 17χρονου νέου οικοδόμου που δέχτηκε τις σφαίρες της αστυνομίας στο κορμί του και του άλλου, μόλις 19 χρονών, που με θέρμη υπερασπίστηκε απ' το εδώλιο του κατηγορουμένου, στις τελευταίες δίκες, τα συμφέροντα του κλάδου μας και τα ιδιαίτερα αιτήματα των νέων εργαζομένων... Αν κερδίσουμε τη νεολαία, κερδίζουμε τις μάχες. Αν κερδίσουμε τη νεολαία, κερδίζουμε το αύριο».

Επίκαιρη όσο ποτέ είναι η στάση του Μιχάλη (ενός άνεργου οικοδόμου 21 ετών) στο ενδεχόμενο να μεταναστεύσει, προκειμένου να γλιτώσει από την πείνα: «Μου πρότειναν να φύγω, λέει, να πάω μετανάστης στη Γερμανία... Θα κάτσω εδώ στον τόπο μου να αγωνιστώ και να δουλέψω. Δεν πάω εγώ μετανάστης. Δουλειά θέλω εδώ στην Ελλάδα... Δουλειά θέλει ο Μιχάλης... Ομως δουλειά δε βρίσκει. Χιλιάδες σαν κι αυτόν μαραζώνουν κάθε μέρα στα καφενεία. Μερικοί φεύγουν μετανάστες. Οι περισσότεροι μένουν και παλεύουν. Σ' αυτούς που μένουν στηρίζονται όλες οι ελπίδες. Γιατί σήμερα οι νέοι εργαζόμενοι και ιδιαίτερα οι νέοι άνεργοι οργανώνονται, συσπειρώνονται και διεκδικούν τα δικαιώματά τους». Αυτά ειπώθηκαν και γράφτηκαν το 1963, ακριβώς 50 χρόνια νωρίτερα. Η επικαιρότητά τους - δυστυχώς - «σπάει κόκαλα».

Ο ρόλος των δυνάμεων της ενσωμάτωσης στο οικοδομικό συνδικαλιστικό κίνημα αποκαλύπτεται στοιχειοθετημένα και από πληθώρα πηγών στο σύνολο του βιβλίου. Οι δυνάμεις αυτές, άλλοτε επιστρατεύοντας την κομμουνιστοφοβία και τον αντικομμουνισμό, άλλοτε χρησιμοποιώντας «αριστερή φρασεολογία», δεν έπαψαν ποτέ να το υπονομεύουν. Οπου δεν μπόρεσαν να τα καταφέρουν μέσα από την ιδεολογικοπολιτική διαπάλη, μέσα από την κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σωματεία με τη συνδικαλιστική τους δράση (πράγμα σπάνιο), τα κατάφερναν με διασπάσεις, με τη δημιουργία αντισυνδέσμων ή σωματείων - σφραγίδων. Ενδεικτικά είναι τα Πρακτικά της Ομοσπονδίας Λυκιαρδόπουλου της 22 Μαΐου 1965, όπου τονιζόταν μεταξύ άλλων: «Πρέπει ν' αναφέρω ότι η κατάστασις της Ομοσπονδίας δεν πάει καλά... Μας παίρνουν συνεχώς σωματεία. Από αυτή τη στιγμή θα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε δύο σωματεία όπου μας παίρνουν ένα, εκτός και αν νομίζετε ότι θα πρέπει να πέσομε αδόξως. Αυτοί κάνουν πόλεμο να μας παίρνουν τα σωματεία, εμείς θα κάνουμε πόλεμο να φτιάχνουμε άλλα».

Συνομιλητές της εκάστοτε εξουσίας, «δημοκρατικής» ή δικτατορικής, οι δυνάμεις του εργοδοτικού συνδικαλισμού υπήρξαν το μακρύ χέρι της κυβέρνησης στο εργατικό κίνημα, με τη συνεργασία τους με τις αρχές (ακόμα και με την ίδια την Ασφάλεια) να εκδηλώνεται άλλοτε συγκαλυμμένα και άλλοτε εντελώς απροκάλυπτα. Τους όρκους πίστεως και τις δηλώσεις μετανοίας της ΓΣΕΕ συμπλήρωναν πάντοτε οι αρχές του λεγόμενου Ελεύθερου Συνδικαλισμού περί συνεργασίας και όχι της πάλης των τάξεων.

Το ζήτημα της «ενότητας» με τον εργοδοτικό - ενσωματωμένο συνδικαλισμό προκύπτει επίσης συχνά στην ιστορία του κινήματος. Αυτό που αναδεικνύεται ξεκάθαρα είναι πως η ενότητα χωρίς ταξικό περιεχόμενο δεν εξασφαλίζει το αποτέλεσμα που προσδοκούν οι εργάτες: Στο όνομα της ενότητας και κάτω από την πίεση των δυσκολιών, οι ταξικές δυνάμεις τη δεκαετία του '50 προχώρησαν π.χ. στην εργοδοτική ομοσπονδία του Λυκιαρδόπουλου με την υποχρέωση από πλευράς του να εγγράψει στην ομοσπονδία όλα τα ταξικά σωματεία, πράγμα που δεν έκανε. Η απόφαση της αυτοδιάλυσης της ταξικής ομοσπονδίας και η προσχώρησή της στην εργοδοτική, εν τέλει δυσκόλεψε την υπόθεση του αγώνα και ανάγκασε ταξικές δυνάμεις να συγκροτήσουν χωριστή Πανελλαδική Συντονιστική Επιτροπή, που κυριάρχησε τα επόμενα χρόνια μέσα στο κίνημα συσπειρώνοντας την πλειοψηφία του κλάδου σε μεγάλους αγώνες με ταξικό προσανατολισμό.

Πλάι, βεβαίως, στις κάθε λογής μεθόδους και μηχανισμούς ενσωμάτωσης του αστικού κράτους υπήρχε πάντοτε η ανοιχτή καταστολή. Από τη χρήση του στρατού ενάντια στους απεργούς τη δεκαετία του 1920 και παρακρατικών - φασιστικών οργανώσεων τη δεκαετία του 1930, στα ξερονήσια, στις φυλακές και το συνδικαλιστικό της Ασφάλειας τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, έως τις «αύρες» της μεταπολίτευσης. Η βία απέναντι στους εργάτες που αγωνίζονταν δεν έλειψε ποτέ. Οι οικοδόμοι, ως πρωτοπόροι στις ειδικότερες αλλά και γενικότερες κινητοποιήσεις της εργατιάς, εισέπραξαν σημαντικό μέρος αυτής της βίας. Εκατοντάδες ήταν οι διωκόμενοι, οι φυλακισμένοι και εξόριστοι οικοδόμοι της περιόδου που εξετάζουμε. Στο βιβλίο γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια καταγραφής τους. Η ηρωική τους στάση ενώπιον των δικαστών τους (είτε επρόκειτο για τα δικαστήρια της «δημοκρατίας» είτε για τα έκτακτα στρατοδικεία της δικτατορίας), αποτελεί παράδειγμα αγωνιστικού ήθους.

Κλάδος σκληραγωγημένος και σκληροτράχηλος από τη φύση της δουλειάς και ψημένος στο καμίνι της ταξικής πάλης, οι οικοδόμοι δεν αποτελούσαν φυσικά εύκολο αντίπαλο. Οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής ήταν σφοδρές. Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που πολλά όργανα της τάξης δήλωναν ασθένεια κάθε φορά που οι οικοδόμοι κατέβαιναν σε απεργία, γνωρίζοντας τι θα αντιμετωπίσουν.

Αυτό που βρισκόταν διαχρονικά στο στόχαστρο του αστικού κράτους ήταν ο ταξικός προσανατολισμός του κινήματος. Ενας προσανατολισμός, που όμως δεν προέκυψε ακούσια ή αυτόματα, αλλά ως αποτέλεσμα ακριβώς σκληρών αγώνων και συσσώρευσης πείρας. Ηταν το αποτέλεσμα της ακούραστης και ανιδιοτελούς δράσης πρωτοπόρων εργατών και κομμουνιστών, που αψήφησαν τις αμέτρητες και ποικιλώνυμες δυσκολίες κάθε φορά, προκειμένου να ξημερώσει ένα καλύτερο αύριο, όχι μόνο για τους ίδιους, για τον κλάδο, αλλά για την εργατική τάξη της χώρας μας συνολικότερα.

Σε μια περίοδο, λοιπόν, όπου οι κατακτήσεις δεκαετιών δέχονται λυσσαλέα επίθεση, ποδοπατιούνται και ξηλώνονται μία μία, η μελέτη της πείρας του κινήματος δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα. Γιατί, αν υπάρχει ένα διαχρονικό συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή, είναι πράγματι πως «τίποτα δε χαρίζεται, όλα κατακτιούνται».