Αναπροσάρμοσε «επί τα χείρω» τις προβλέψεις του για την αμερικανική οικονομία το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην έκθεση που δημοσίευσε την προπερασμένη βδομάδα, σημειώνοντας στα συμπεράσματά του ότι για την επίτευξη σταθερής και μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, τη μείωση της φτώχειας, τη σταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών και τη μείωση των κινδύνων που αντιμετωπίζει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα απαιτηθούν ακόμη αρκετά χρόνια. Την ίδια στιγμή, επισημαίνει ότι απαιτείται άμεσα η λήψη μέτρων για τη μείωση της μακροχρόνιας ανεργίας και προτείνει, ανάμεσα σε άλλα, την αύξηση του κατώτερου μισθού, δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές, βελτίωση του φορολογικού συστήματος αλλά και την αύξηση των εσόδων από φόρους, ριζική αλλαγή της κοινωνικής πολιτικής που θα οδηγεί σε μείωση του κόστους των δαπανών Υγείας για τους πολίτες, αλλά και περιορισμό του δημόσιου χρέους ώστε να τεθεί σε βιώσιμα επίπεδα.

Το ΔΝΤ, σχετικά με την οικονομία των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι φέτος αναμένονται ρυθμοί ανάπτυξης της τάξης του 2% (έναντι περίπου 2,8% που ήταν οι αρχικές προβλέψεις), ενώ ο πληθωρισμός θα κινηθεί αρκετά κάτω από το όριο του 2% που έχει θέσει ως στόχο η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (FED). Πιο συγκεκριμένα, ο πληθωρισμός φέτος αναμένεται να κινηθεί με ρυθμούς 1,9% και η ανεργία θα φτάσει στο 6,2%, ενώ το επόμενο έτος αναμένεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 3%, ο πληθωρισμός στο 1,8% και η ανεργία στο 5,9%¹.

Την ίδια στιγμή, άνοιξε εκ νέου η συζήτηση γύρω από την απόφαση της FED να αυξήσει το επόμενο διάστημα τα βασικά της επιτόκια και να εγκαταλείψει σταδιακά την πολιτική της «νομισματικής χαλάρωσης», την οποία ακολουθεί από τα μέσα του 2008, αμέσως μετά το ξέσπασμα της κρίσης, παρέχοντας «φτηνό χρήμα» στην οικονομία με επιτόκια που κινούνται σταθερά σε μηδενικά επίπεδα. Η διευθύντρια του ΔΝΤ, Κρ. Λαγκάρντ, στη σχετική συνέντευξη Τύπου εξέφρασε «αβεβαιότητα» ως προς τα αποτελέσματα μίας τέτοιας απόφασης και σημείωσε ότι μία πρόωρη αύξηση των επιτοκίων από τη FED θα μπορούσε να καθυστερήσει την ανάκαμψη της οικονομίας, να πλήξει τις θέσεις εργασίας και ταυτόχρονα να προκαλέσει πολλαπλές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία. Στο μεταξύ, άλλο στέλεχος του ΔΝΤ, ο N. Chalk, επικεφαλής του αμερικανικού γραφείου του ΔΝΤ, εξέφρασε την ανησυχία του για τη «σχετικά υψηλή ανεργία», τη γενικότερη «αστάθεια στην αγορά εργασίας», αλλά και τον πολύ χαμηλό πληθωρισμό που θα παραμείνει σε αυτά τα επίπεδα μέχρι και το 2017.

Σε άρθρο της η «Wall Street Journal»² εντοπίζει τις διαφορετικές απόψεις που εκφράζονται στο εσωτερικό του ΔΝΤ ως προς το ζήτημα της νομισματικής πολιτικής που πρέπει να ακολουθήσει η FED. Γενικά, αναφέρει ότι δίνεται ως κατεύθυνση η ανάγκη αύξησης των δημόσιων επενδύσεων κυρίως στις υποδομές, στην Εκπαίδευση, ακόμη και σε κοινωνικού χαρακτήρα δράσεις, όπως τα επιδόματα παιδιών. Από την άλλη πλευρά, λέει ότι μία σημαντική μερίδα οικονομολόγων του Ταμείου επισημαίνει πως η ακολουθούμενη πολιτική ενίσχυσης της «ρευστότητας» ενέχει τον κίνδυνο παράλληλης ενίσχυσης «επενδύσεων ρίσκου».

Με απλά λόγια, λένε ότι το φτηνό χρήμα που παρέχει η FED δεν ενισχύει τις επενδύσεις στην «πραγματική οικονομία», αλλά παρέχει τη δυνατότητα σε μερίδες του χρηματιστικού κεφαλαίου να «επενδύουν» σε άυλες αξίες και τίτλους, προσδοκώντας άμεσα υψηλά κέρδη, συσσωρεύοντας κέρδη και προετοιμάζοντας την επόμενη οικονομική κρίση...

Ταυτόχρονα όμως υποστηρίζουν ότι η κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας είναι τέτοια που αναγκαστικά η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ οφείλει να συνεχίσει την ενίσχυση της ρευστότητας μέσω πολιτικών χαμηλών επιτοκίων και «φτηνού» χρήματος, αναλαμβάνοντας την ίδια στιγμή το ρίσκο «ενίσχυσης της αστάθειας στις χρηματοπιστωτικές αγορές».

Η έκθεση του ΔΝΤ ήρθε λίγες μέρες μετά τη δημοσίευση των επίσημων στοιχείων από τη FED³ αναφορικά με το ύψος του αμερικανικού χρέους - δημόσιου και ιδιωτικού - το οποίο πλέον αγγίζει τα 60 τρισ. δολάρια, με το χρέος νοικοκυριών και επιχειρήσεων να σημειώνει τη μεγαλύτερη αύξηση. Πιο συγκεκριμένα, το συνολικό χρέος των ΗΠΑ το α' τρίμηνο του 2014 έφτασε τα 59,4 τρισ. δολάρια, παρουσιάζοντας αύξηση σχεδόν 500 δισ. σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο, τέταρτο τρίμηνο του 2013. Οπως δείχνουν τα στοιχεία, το συνολικό χρέος - κεντρικής κυβέρνησης, επιχειρήσεων, στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων - ήταν μόλις 2,2 τρισ. δολάρια πριν 40 χρόνια. Παράλληλα, οι καταναλωτικές πιστώσεις⁴ στις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί κατά 22% τα τελευταία τρία χρόνια, φτάνοντας το ποσό των 3,18 τρισ. δολαρίων τον περασμένο Απρίλη, ύψος - ρεκόρ στα χρονικά της οικονομίας των ΗΠΑ.

Συνολικά η καταναλωτική πίστη αυξήθηκε κατά 26,8 δισ. δολάρια τον Απρίλη, αφού είχε προηγηθεί επίσης αύξηση κατά 19,5 δισ. το Μάρτη, με την επίσημη ανακοίνωση της FED να αναφέρει καταρχήν ότι η μεγέθυνση αυτή συνιστά «θετικό στοιχείο» για την οικονομία καθώς αποτελεί «ένδειξη βελτίωσης της εμπιστοσύνης των καταναλωτών». Ο μεγαλύτερος όγκος νέων δανείων αφορά την αγορά αυτοκινήτου αλλά και τα φοιτητικά δάνεια, καθώς και οι δύο αυτές κατηγορίες αυξήθηκαν συνολικά κατά 18 δισ. δολάρια, με το υπόλοιπο ποσό των 8,8 δισ. δολαρίων να προέρχεται από καταναλωτικές δαπάνες μέσω πιστωτικών καρτών. Γενικά, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η καταναλωτική δαπάνη συνιστά το 70% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ.

Το μέγεθος των φοιτητικών δανείων και τα προβλήματα που μπορεί δυνητικά να προκύψουν από αυτά - καθώς η εξυπηρέτησή τους εξαρτάται από την είσοδο στην αγορά εργασίας των φοιτητών - απασχολούν έντονα την αμερικανική κυβέρνηση, αφού πρόσφατα η αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, S. B. Raskin, ανέφερε ότι το συγκεκριμένο θέμα είναι μεταξύ των κορυφαίων προτεραιοτήτων, καθώς πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα φοιτητικά δάνεια δεν θα πλήξουν την οικονομική δραστηριότητα σε άλλους τομείς⁵...

Το ύψος του χρέους των ΗΠΑ απασχολεί το διεθνή Τύπο και μια σειρά οικονομικούς αναλυτές, καθώς διαβλέπουν εξαιρετικούς κινδύνους από τη μεγέθυνσή του τα τελευταία χρόνια, και προειδοποιούν για τις συνέπειες που μπορεί να έχει στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Χαρακτηριστικό είναι άρθρο που δημοσίευσε ο «Guardian»⁶ με τίτλο «Το επερχόμενο "τσουνάμι" του χρέους και η οικονομική κρίση», όπου σημειώνεται ότι «οι δυνάμεις εκείνες που οδήγησαν στην κατάρρευση την παγκόσμια οικονομία το 2008, έχουν τεθεί ξανά σε λειτουργία».

Είναι αυτονόητο ότι οι αστοί αναλυτές που ασχολούνται με το ζήτημα του χρέους - και του αμερικανικού και γενικότερα - το απομονώνουν από τη γενική λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας και εγείρουν ζητήματα «ηθικής φύσης», αποκρύπτοντας την ταξική του φύση.

Τι σημαίνει αυτό; Οτι το χρέος προκαλείται από τα δάνεια των μονοπωλίων και την ενίσχυσή τους μέσω δημόσιων επενδύσεων με κρατικό χρήμα. Ταυτόχρονα, τα λαϊκά νοικοκυριά δανείζονται από τις τράπεζες γιατί το εισόδημά τους δεν φτάνει για τις ανάγκες τους, π.χ. φοιτητικά, στεγαστικά δάνεια κ.λπ. Βεβαίως, μέσω δανείων καλύπτουν και άλλες ανάγκες (καταναλωτικά), αλλά αυτό σημαίνει αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών, άρα ενίσχυση πάλι των μονοπωλίων. Ετσι αυξάνονται τα κέρδη και το κεφάλαιο, αλλά προκαλούνται χρέη που ενίοτε δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Αυτό το τελευταίο γίνεται επικίνδυνο για τον καπιταλισμό όταν ο κύκλος της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου φτάνει στην κρίση. Γιατί δυσκολεύει τη διαχείρισή της σε όφελος του κεφαλαίου. Το ίδιο ισχύει και στην έξοδο από την κρίση αν η ανάπτυξη δεν είναι μεγάλη και αν σε άλλες ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες υπάρχει κρίση, ή πορεία του κύκλου προς την κρίση, λόγω έντασης της καπιταλιστικής διεθνοποίησης, της αλληλεξάρτησης των καπιταλιστικών οικονομιών.

Γι' αυτό στο άρθρο του «Guardian» τονίζεται ότι παρά τις προσδοκίες περί «γενικής ανάκαμψης» της οικονομίας, υπάρχει έκδηλη ανησυχία, λόγω «τραγικής αύξησης» του ιδιωτικού χρέους στις ΗΠΑ, που αν δεν αλλάξει άμεσα η τρέχουσα οικονομική πολιτική, η «φούσκα του χρέους, που ενισχύεται από την τραγική εισοδηματική ανισότητα, θα σημάνει την αμέσως επόμενη πτώχευση».

Το άρθρο επισημαίνει ότι βασικό πρόβλημα των ΗΠΑ αυτή τη στιγμή είναι η ασθενική εξωτερική ζήτηση των προϊόντων τους, δηλαδή οι μειωμένες εξαγωγές τους, οι «σφιχτοί» κρατικοί προϋπολογισμοί και η υψηλή εισοδηματική ανισότητα, με όλα τα σημάδια να δείχνουν ότι και τα τρία αυτά προβλήματα θα συνεχίσουν να υφίστανται. Θεωρείται ακόμη άμεση η σχέση της αύξησης των εισοδημάτων του 10% του πληθυσμού των ΗΠΑ με την αντίστοιχα αύξηση του χρέους του υπόλοιπου 90%. Με λίγα λόγια, αναφέρει, υπάρχει μία ισχυρή και συνεχής συσχέτιση του γεγονότος ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι και περισσότερο χρεωμένοι. Τέλος, υπογραμμίζει τη ραγδαία αύξηση του χρέους των ιδιωτικών επιχειρήσεων, το οποίο υπολογίζει ότι θα αυξηθεί κατά επιπλέον 4 τρισ. δολάρια μέχρι το 2017. Κατά τον συγγραφέα του άρθρου, δίχως τη συσσώρευση χρέους δεν θα μπορούσε υπό τις σημερινές συνθήκες να υπάρχει η απαιτούμενη εσωτερική ζήτηση, ώστε να μπορεί με τη σειρά της να κινεί την αμερικανική οικονομία. Αλλά αυτή είναι μια εσωτερική λειτουργία του καπιταλισμού, όπως είπαμε πιο πάνω με τα δάνεια των λαϊκών νοικοκυριών, από τα οποία ωφελείται το κεφάλαιο, και ταυτόχρονα μια άλυτη εσωτερική αντίφαση του συστήματος που εδράζεται στην καπιταλιστική ιδιοκτησία.

Παραπομπές:

1. http://www.imf.org/external/np/ms/2014/061614.htm

2. http://online.wsj.com/articles/imf-cuts-u-s-2014-growth-forecast-to-2-1402925865

3. http://research.stlouisfed.org/fred2/series/TCMDO

4. http://research.stlouisfed.org/fred2/series/TOTALSL/

5. http://bigstory.ap.org/article/us-consumer-spending-surges-april

6. http://www.theguardian.com/money/2014/jun/15/us-economy-bubble-debt-financial-crisis-corporations