Ιστορικό αφιέρωμα στην Ηλέκτρα Αποστόλου για τα 70 χρόνια από τη δολοφονία της, 26 Ιούλη 1944. Εκτενή αποσπάσματα άρθρου της Αύρας Παρτσαλίδου, που γράφτηκε στις 25 Ιούλη 1949.
Με την ηρωική της ζωή και το μαρτυρικό της θάνατο έγινε το σύμβολο της μαχόμενης γυναίκας του τόπου μας, πήρε σεμνά τη θέση της δίπλα στις ηρωίδες του 1821 και πέρασε με τη σειρά της στην ιστορία. Κάθε χρόνο στην επέτειο του θανάτου της -στη Μέρα της Ηλέκτρας- τιμάμε την ιερή μνήμη των ηρωίδων που δώσανε τη ζωή τους για τη λευτεριά, ανεξαρτησία και προκοπή της πατρίδας μας, για την πραγματική απελευθέρωση της γυναίκας από όλα της τα δεσμά.
Ποια ήταν η Ηλέκτρα, που τ' όνομά της έγινε σύμβολο;
Η Ηλέκτρα ήταν ένα πιστό κι αφοσιωμένο μέλος του ηρωικού και τιμημένου μας Κόμματος, του Κόμματος των ηρώων και των μαρτύρων. Μέσα στις γραμμές του η Ηλέκτρα διαπαιδαγωγήθηκε κι ατσαλώθηκε και με τη ζωή και το θάνατό της έδειξε σε ποιο ύψος μπορεί ν' ανεβάσει το Κόμμα τη γυναίκα - κομμουνίστρια. Οταν πρωτομπήκε στην Κομμουνιστική Νεολαία ήταν μια απλή κοπελίτσα με μια πολύ μεγάλη θέληση. Οταν πέθανε ήταν πια μια ώριμη ατσαλωμένη επαναστάτρια που ήξερε καλά τι θέλει και προχωρούσε αδίσταχτα στο γεμάτο θυσίες δρόμο του μέλους του Κόμματος. Μέσα στα σπλάχνα του το Κόμμα μας την ανάθρεψε στοργικά και παρακολουθούσε το κάθε της βήμα. «Παιδί απίστευτων στερήσεων και ηρωικών προσπαθειών», η Ηλέκτρα κράτησε σ' όλη της τη ζωή ψηλά τον τιμημένο τίτλο του μέλους του Κόμματος. Εδωσε όλη της τη σκέψη, ολόκληρο τον εαυτό της στον αγώνα κι όταν χρειάστηκε πρόσφερε πρόθυμα κι αδίσταχτα τη ζωή της.
Τώρα η Ηλέκτρα είναι μια μεγάλη ηρωίδα. Τ' όνομά της έχει φτάσει μακριά, πέρα από τα σύνορα της πατρίδας μας. Τη διεκδικούν οι αγωνιζόμενες γυναίκες όλου του κόσμου σαν ηρωίδα του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος. Αν μπορούσαν οι νεκροί να μιλήσουν, η Ηλέκτρα θα μας έλεγε σεμνά και με την απλότητα που τη χαρακτήριζε: «Τέτοια έγινα γιατί τέτοια μ' έκανε το Κόμμα μου».
Η Ηλέκτρα ήταν ένα άξιο και γενναίο παιδί του περήφανου κι αδούλωτου λαού μας, που 'χει χύσει άφθονο το αίμα του για να λεφτερώσει τον τόπο μας απ' τους κάθε λογής καταχτητές και ντόπιους εχθρούς. Ενας τέτοιος ήρωας λαός, που με το μεγάλο αγώνα του στέκει σήμερα στις πρώτες γραμμές του παγκόσμιου δημοκρατικού κι αντιφασιστικού κινήματος, τέτοιες θυγατέρες βγάζει.
Οι δυσκολίες κείνης της εποχής ήταν πολύ διαφορετικές απ' τις σημερινές. Το επαναστατικό κίνημα ήταν νεαρό κι ανώριμο και δεν ήταν ακόμα σε θέση να σπάσει την προκατάληψη που υπήρχε μέσα σ' ορισμένα στρώματα του λαού σχετικά με τους κομμουνιστές, προκατάληψη που καλλιεργιότανε καθημερινά απ' την εχθρική προπαγάνδα, πως τάχα οι Κομμουνιστές θέλουν να πουλήσουν την πατρίδα, να διαλύσουν την οικογένεια κλπ. Κείνα τα χρόνια δεν άνοιγαν όλες οι πόρτες όπως σήμερα να δεχτούν τον καταδιωκόμενο και πεινασμένο αγωνιστή. Τα μέλη του Κόμματος και της Νεολαίας δεν έβρισκαν βοήθεια πολλές φορές ούτε από τις ίδιες τις οικογένειές τους, που νόμιζαν πως το παιδί τους «έχει παραστρατήσει». Πολλοί διώχνονταν απ' τα σπίτια τους κι αναγκάζονταν, στερημένοι και καταδιωκόμενοι, να ψευτοκοιμούνται και να ψευτοτρώνε εδώ κι εκεί, να δουλεύουν σκληρά, νηστικοί και κουρελιασμένοι. Απ' τους αγώνες και τις ηρωικές προσπάθειες των χρόνων εκείνων βγήκε η σημερινή μεγάλη στρατιά των κομμουνιστών της Ελλάδας, ρίζωσε το Κόμμα μας μέσα στο κάθε σπίτι, στο κάθε καλύβι, μέσα στην καρδιά του κάθε πατριώτη κι έγινε η ελπίδα κι η απαντοχή ολόκληρης της βασανισμένης πατρίδας μας.
Στα 1935 φεύγει με την αντιπροσωπεία της Ελλάδας για το συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων και στο γυρισμό της γίνεται μέλος του Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής της ΟΚΝΕ (Κομ. Νεολαίας).
Με τη φασιστική διχτατορία φυλακίζεται κι εξορίζεται, τούτη τη φορά για πολλά χρόνια με μια μικρή διακοπή.
Σε τούτο τον καιρό γεννάει το κοριτσάκι της, που δεν το χάρηκε ποτέ. Οταν πλάκωσαν οι Γερμανοί, η Ηλέκτρα, που δεν το βάσταγε η καρδιά της να βρεθεί μακριά από τον εθνικό - απελευθερωτικό αγώνα, δραπέτευσε μ' έναν τρόπο μαστόρικο, που μόνη της τον σκέφτηκε και μόνη της τον έβγαλε πέρα. Ετσι ήταν πάντα σ' όλη της τη ζωή -εφευρετική και πρωτόβουλη. Σεβότανε βαθιά τ' ανώτερα στελέχη όμως δεν περίμενε να της πουν κάθε φορά τι θα κάνει, έπαιρνε απάνω της την ευθύνη, κούραζε το μυαλό της και μόνη της τα κατάφερνε.
Μετά τη δραπέτευσή της αναλαβαίνει αμέσως την καθοδήγηση της καινούργιας πανελλαδικής κοριτσίστικης οργάνωσης «Ελεύθερη Νέα» που 'δωσε τόσες κοπέλες - ηρωίδες της πρώτης και δεύτερης κατοχής. Αργότερα, με την ίδρυση της ΕΠΟΝ, γίνεται μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της. Οι Επονίτισσες της Αθήνας και του Πειραιά, όσες ζουν σήμερα, τη θυμούνται καλά την Ηλέκτρα. Τ' όνομά της γι' αυτές δεν είναι ένα ιερό σύμβολο μονάχα αλλά μια ζωντανή, χαρούμενη, αξιαγάπητη και γεμάτη στοργή γυναίκα που τις οδήγησε στα πρώτα τους βήματα και τις βοήθησε να γίνουν τέτοιες που 'γιναν.
Η Αθήνα έλαμπε κάθε πρωί πιο κόκκινη και πιο περήφανη, βουτηγμένη στα συνθήματα που καλούσαν το λαό στον αγώνα. Οι τοίχοι της δε χωρούσαν πια τις εφημερίδες, τις προκηρύξεις και τις αφίσες. Ο κάθε αέρας που φυσούσε σήκωνε ψηλά κι έριχνε στα μούτρα των Γερμανών τις χιλιάδες τρικ και προκηρύξεις που κάθε μέρα σκορπίζονταν στην Αθήνα. Πνίγονταν οι Γερμανοί κι οι προδότες μες στο έντυπο υλικό. Κι ο λαός περίμενε να ξημερώσει για να δει τι καινούργιο θα 'χει πάλι στους τοίχους και στους δρόμους. Μέσα απ' τον ύπνο του τον ξυπνούσαν τα χωνιά, διπλά χωνιά, τριπλά χωνιά, ευλογημένα χωνιά, που φέρνανε κάθε βράδυ το μήνυμα πως ο ΕΛΑΣ βρίσκεται στη συνοικία, πιστός φρουρός της ζωής και της τιμής του βασανισμένου μα ακατάβλητου λαού. Ψηλά στα τηλεγραφικά σύρματα κρέμονταν σημαίες και πανό, που οι Γερμανοί δεν άδειαζαν να τα ξεκρεμάνε. Μπαλόνια σηκώνονταν στον ουρανό με τη λέξη «ΕΑΜ» γραμμένη με μεγάλα γράμματα και χάνονταν στα βάθη. Μεγάλα φωτεινά συνθήματα γέμιζαν όλους τους λόφους της Αθήνας.
Πίσω απ' όλη αυτήν τη δουλειά βρισκόταν η Ηλέκτρα. Ολη νύχτα δεν κοιμόταν ή κοιμότανε με βάρδιες για να την ετοιμάσει. Οταν νύσταζε ξάπλωνε και κοιμότανε για λίγο κι ύστερα πάλι ξυπνούσε και πάλι διέκοπτε τη δουλειά της για να κλέψει λίγο ύπνο. Πρωί - πρωί ξεκινούσε με την τσάντα γεμάτη καινούργιο διαφωτιστικό υλικό για το τυπογραφείο.
Η Ηλέκτρα, με το φωτεινό της μυαλό, είχε την ικανότητα να διακρίνει γρήγορα το κάθε καινούργιο που παρουσίαζε η ζωή και να προσαρμόζεται αμέσως σ' αυτό. Ποτέ δεν κολλούσε στο παλιό κι ήταν πάντα πρόθυμη να δεχτεί βοήθεια απ' τους συνεργάτες της για να βάλει τη δουλειά στο σωστό δρόμο σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κάθε στιγμής. Ηξερε πως ο καθοδηγητής δε διδάσκει μόνο αλλά και διδάσκεται καθημερινά απ' τους συνεργάτες του κι απ' το λαό. Οταν άκουγε τίποτα που της έκανε εντύπωση απ' τα άλλα μέλη του Κόμματος, τους ανοργάνωτους εργάτες ή τις γυναίκες των συνοικιών, το στριφογύριζε στο μυαλό της, το μελετούσε και πολλές φορές το ανάφερνε στις συζητήσεις της.
Μέσα σ' όλο το φόρτο της δουλειάς της κατάφερνε να εξοικονομεί χρόνο για να μελετάει κι είχε καταφέρει να αποχτήσει μια γερή μαρξιστική - λενινιστική μόρφωση, που καθημερινά τη συμπλήρωνε. Με τις τρεις γλώσσες που 'ξερε εκτός απ' τη μητρική, παρακολουθούσε στενά το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα, μελετούσε την πλούσια πείρα του και την εφάρμοζε ζωντανά στη δουλειά της. Οσοι συνεργάστηκαν μαζί της έχουν να πουν πως η Ηλέκτρα, στην κάθε συνεργασία και συνεδρίαση κάτι καινούργιο τους άφηνε, που πλούτιζε της γνώσεις τους και τους έδινε τροφή για σκέψη.
Μονάχα στην πρώτη ανάκριση απάντησε: «Πώς σε λένε; - Ελληνίδα, Πού κατοικείς; - Στην Ελλάδα. Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου; - Ελληνες. Τι έκανες; - Υπηρετούσα το λαό».
Απ' τη λύσσα τους οι δολοφόνοι τη γδύσαν ολόκληρη κι άρχισαν να τη βασανίζουν. Γυμνή καθώς ήταν την κρέμασαν απ' το ταβάνι με τα χέρια δεμένα πίσω. Ολη νύχτα την παίδευαν, τη μαστίγωναν, σβήνανε πάνω στο κορμί της τα τσιγάρα τους και μαζεμένοι γύρω της λέγανε τα χυδαία και πρόστυχα αστεία τους. Το πρωί άλειψαν διάφορα μέρη του σώματός της με οινόπνευμα και βάλανε φωτιά. Οταν είδαν πως ούτε έτσι δε γίνεται τίποτα τη βάλανε να σταθεί πάνω σ' αναμμένα κάρβουνα.
Ο πόνος έφτασε ως την καρδιά, την πιστή και γενναία αυτή καρδιά που 'βγαλε πέρα τόσες δυσκολίες και βασανιστήρια, μα που τούτη τη φορά δεν άντεξε, παράτησε τις προσπάθειες και σταμάτησε για πάντα.
Η Ηλέκτρα ξεψύχησε στις 26 του Ιούλη. Το μισοκαμμένο και φριχτά παραμορφωμένο κορμί της βρέθηκε τ' άλλο πρωί πεταμένο στους δρόμους της Αθήνας. Σώζεται η γνωστή έκθεση του ιατροδικαστή που μιλάει για μια άγνωστη γυναίκα ηλικίας 33 χρόνων, που βρέθηκε καμμένη μέχρι πάνω απ' τα γόνατα, με φοβερά μωλωπισμένο και γεμάτο εγκαύματα σώμα, με έκδηλα απάνω της τα σημάδια των σβησμένων τσιγάρων.
Ετσι χάσαμε την Ηλέκτρα, τη σεμνή και απλή ηρωίδα. Η απλότητα ήταν κείνο που την χαρακτήριζε όπως χαρακτηρίζει όλους τους ήρωες, όλους τους πραγματικά μεγάλους ανθρώπους. Δεν είχε καθόλου εγωισμό, ούτε και ποτέ μιλούσε για τον εαυτό της. «Απλή σαν την Ηλέκτρα», το λέμε αυτό ακόμα στην Αθήνα. Ετσι απλή ήταν και στην κουβέντα της. Ποτέ δε μεταχειριζόταν μεγάλα λόγια και μπερδεμένες εκφράσεις. Την Ηλέκτρα όταν μιλούσε ή έγραφε μπορούσε να την καταλάβει και ο πιο ακατατόπιστος. Μ' έκπληξη η σεμνή αυτή γυναίκα θα 'βλεπε σήμερα τ' όνομά της να 'χει γίνει σύμβολο και τιμημένο, γεμάτο δόξα, παράσημο.
Η Ηλέκτρα είχε έναν ακέραιο χαρακτήρα και εξαιρετικό κομματικό ήθος. Ποτέ δε φοβήθηκε την κριτική, ούτε την αυτοκριτική. Οταν καταλάβαινε πως είχε κάνει λάθος πήγαινε μόνη της στον καθοδηγητή της. «Ξέρεις -του 'λεγε μόλις τον έβλεπε- έκανα κάτι στραβά». Κι άρχιζε να λέει το λάθος της χωρίς προσπάθεια να δικαιολογηθεί. Το ίδιο όπως ήταν αυστηρή για τον εαυτό της ήταν και για τους άλλους. Κάποτε έγινε ένα πολιτικό λάθος στην εφημερίδα «Νεολαία». Για το λάθος αυτό έφταιγε η Ηλέκτρα, που 'γραψε το άρθρο, μα πολύ περισσότερο ο καθοδηγητής της που της είχε δώσει τη γραμμή. Εγινε αυστηρή κριτική απ' την πιο πάνω καθοδήγηση. Η Ηλέκτρα τη δέχτηκε γιατί κατάλαβε πως έφταιγε. Ο καθοδηγητής της όμως δεν τη δέχτηκε, είπε ψέματα κι έριξε όλο το βάρος στην Ηλέκτρα. Κείνη είπε τη γνώμη της για τη στάση του και για πολύ διάστημα πάλεψε μονάχη να τον ξεσκεπάσει. Οταν πια τον κατάλαβε το Κόμμα και τον καταδίκασε σε μια συνεδρίαση η Ηλέκτρα καταχάρηκε. «Γιατί γελάς Ηλέκτρα;» τη ρώτησαν. «Γελάω γιατί ξεκαθαρίσατε το Κόμμα από τους ψεύτες».
Ποτέ δε χάριζε σε κανέναν τίποτα κι έλεγε αδίστακτα τη γνώμη της για το καθετί και τον καθένα όταν νόμιζε πως έτσι θα εξυπηρετήσει το Κόμμα. Οταν όμως ο καθοδηγητής ήταν καινούργιος ή λιγότερο κατατοπισμένος από αυτήν προσπαθούσε να τον βοηθήσει κάνοντάς του υποδείξεις μ' έναν πολύ λεπτό τρόπο, τηρώντας παράλληλα κάθε κομματικό σεβασμό. Η Ηλέκτρα ήξερε και μ' όλη της τη ζωή το απέδειξε, πως κομματικότητα σημαίνει όχι μονάχα να πεθάνεις για το Κόμμα, αλλά κάθε μέρα με τη δουλειά και την κάθε εκδήλωσή σου να εξυπηρετείς το Κόμμα και το λαό.
*Αναδημοσιεύεται από το περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», τεύχος 8/1949.Τα αρχιγράμματα είναι του «Ριζοσπάστη».