Οι ναζί οδηγούν τη Ζόγια για εκτέλεση. Η φωτογραφία βρέθηκε σε σκοτωμένο Γερμανό αξιωματικό

Τιμώντας τα 70 χρόνια της Αντιφασιστικής Νίκης, η θεατρική ομάδα του Πολιτιστικού Κέντρου «Ναζίμ Χικμέτ» της Κωνσταντινούπολης θα παρουσιάσει το ποίημα - ελεγείο προς τιμήν της Ζόγια Κοσμοντεμιάνσκαγια, της θρυλικής ηρωίδας της Σοβιετικής Ενωσης στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Η επιλογή του αποσπάσματος από την ομάδα μάς δίνει τη δυνατότητα να αισθανθούμε, για ακόμη μια φορά, την οικουμενικότητα της διεισδυτικής ματιάς του Χικμέτ, που μοιράζεται μαζί μας την οδύνη και ταυτόχρονα το θαυμασμό του για την ηρωική δράση και τον μαρτυρικό θάνατο της 18χρονης μαθήτριας και μέλους της Κομσομόλ. Η γενναία στάση της απέναντι στους δήμιους, τα φλογερά της λόγια τις τελευταίες στιγμές προς τους συμπατριώτες της, ξεπέρασαν μέσα σε ελάχιστο χρόνο τα σύνορα της σοβιετικής πατρίδας, ακούμπησαν και δόνησαν κάθε χορδή της ανθρώπινης συνείδησης, πόσο μάλλον την καρδιά και τη σκέψη του φυλακισμένου κομμουνιστή.

Ο Χικμέτ ξεχώρισε και πρόβαλε, θα λέγαμε προφητικά και συγχρόνως τραγικά επίκαιρα για την εποχή μας, ορισμένες πλευρές της ηρωικής στάσης της Ζόγιας, ως δικής του «συντρόφισσας» στον αγώνα κατά του απάνθρωπου εκμεταλλευτικού συστήματος και του φασισμού. Μέσα από τη βαθιά του πίκρα για τα φριχτά, κτηνώδη βασανιστήρια που υπέστη από τους δήμιους φασίστες η νεαρή κομμουνίστρια, αναβλύζει ο χείμαρρος της απέραντης ευγνωμοσύνης του ποιητή στη ΓΥΝΑΙΚΑ, αδελφή, κόρη, που κόσμησε το «τοπίο» της ανθρωπότητας με το μεγαλείο της ψυχικής και σωματικής της αντοχής. Παίρνει δύναμη αναλογιζόμενος ότι ο δικός του εγκλεισμός στη φυλακή δεν είναι παρά ένα μικρό κομμάτι συμβολής στον τιτάνιο αγώνα απαλλαγής της ανθρωπότητας από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, στον αγώνα για την οριστική νίκη πάνω στο φασισμό και το σύστημα που τον εκτρέφει.

Ο Χικμέτ καμαρώνει τη Ζόγια και στο πρόσωπό της κάθε «καινούριο άνθρωπο» της πρώτης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Το ψευδώνυμο «Τάνια» η Ζόγια το «δανείστηκε» από την ηρωική μορφή της «μπολσεβίκας» δασκάλας Τατιάνας Σολομούχινα, η οποία το 1918 βασανίστηκε από τους «λευκοφρουρούς». Δεν παρακαλούσε για έλεος, ήταν ήρεμη και ψύχραιμη, όπως έγραψε αργότερα ένας μαθητής της. Ελεγε στους βασανιστές πως όπου να ΄ναι θα έρθουν τα Σοβιέτ και λίγο πριν τη σφαγή ευχήθηκε δυνατά να μην πάει χαμένο το αίμα των αγωνιστών. Το όνομά της το τίμησε η Ζόγια δυο δεκαετίες αργότερα, δείχνοντας την ίδια ψυχραιμία και ετοιμότητα στις απαντήσεις στη διάρκεια της ανάκρισης:

-- Ποιος είναι ο σκοπός σας;

-- Να σας συντρίψουμε!!!

Απαράμιλλα γενναία η νεαρή κομσομόλα κατακομμάτιασε τα χείλη της, για να μη δείξει τον πόνο, να μην επιτρέψει στους βασανιστές της να αισθανθούν τη γνώριμη για τους φασίστες «ηδονή της κυριαρχίας» πάνω στο θύμα. Το μέγεθος της φρικαλεότητας των βασανιστηρίων μέχρι και σήμερα καταχωρείται στα ντοκουμέντα με τον όρο «ανομολόγητα». Ακόμη και την ύστατη στιγμή, την ώρα της αγχόνης, ένας αξιωματικός προσπαθούσε να στήσει καλύτερα τη φωτογραφική του μηχανή, για να απαθανατίσει τον τραγικό τους θρίαμβο! Ο Χικμέτ οργίζεται και ταυτόχρονα συγκλονίζεται, γιατί η Ζόγια βρίσκει ευκαιρία να τεντώσει τη θηλιά και να φωνάξει δυνατά με τη στεντόρεια καθαρή φωνή της...

«Σύντροφοι, γιατί κατσουφιάσατε; Να 'στε θαρραλέοι, αγωνιστείτε, χτυπήστε τους φασίστες, κάψτε, δηλητηριάστε τους....δε φοβάμαι να πεθάνω σύντροφοι. Είναι ευτυχία να πεθαίνεις για το Λαό σου...Με κρεμάτε τώρα, μα είμαστε διακόσια εκατομμύρια, δεν μπορείτε να μας κρεμάσετε όλους. Θα με εκδικηθούν. Οι στρατιώτες μας. Πριν είναι αργά, παραδοθείτε, όπως και να 'χει η νίκη θα είναι ΔΙΚΗ ΜΑΣ... Αντίο σύντροφοι! Αγωνιστείτε, μη φοβάστε!!!»

Πράγματι, σε ένα μήνα ο Κόκκινος Στρατός πέρασε σε αντεπίθεση ελευθερώνοντας τις περιοχές γύρω από τη Μόσχα, ελευθερώνοντας και το χωριό Πετρίσεβο. Οπως γράφει ο Πιότρ Λίντοφ, πολεμικός ανταποκριτής της «Πράβδα», ήταν το μόνο χωριό που δεν πρόλαβαν να κάψουν φεύγοντας οι ναζί. Ετσι σώθηκαν και οι κάτοικοι - μάρτυρες του φρικιαστικού εγκλήματος... «σώθηκαν τα μέρη που συνδέθηκαν με τον "ηρωικό άθλο" της θρυλικής παρτιζάνας, σώθηκε ο τιμημένος τάφος της». Οι στρατιώτες της απέδωσαν τιμές ήρωα, ενώ ο αρχηγός τους Λεονίντ Γκόβοροβ θα απευθυνθεί σε κάθε πατριώτη με τα λόγια:

«Σημαδεύοντας το φασίστα, θυμίσου την Τάνια. Ας μην αστοχήσει το βόλι σου, εκδικήσου την. Την ώρα της επίθεσης, θυμήσου την Τάνια και μην κοιτάξεις πίσω...».

Στις 16 Μάρτη 1942, με την πράξη 606/56, η Ζόγια Κοσμοντεμιάνσκαγια ανακηρύχθηκε Ηρωίδα της Σοβιετικής Ενωσης.¹ Με το όνομα της Ζόγιας συνδέθηκαν χιλιάδες μαθητικές και νεανικές οργανώσεις των «Πιονιέρων» και Κομσομόλων, σχολεία, ιδρύματα, πανεπιστημιακά τμήματα και εργοστάσια.

Το παράδειγμα της Ζόγιας μπόλιασε τη συλλογική συνείδηση του σοβιετικού λαού τόσο βαθιά και στέρεα, που παρ' όλες τις προσπάθειες της εξουσίας των καπιταλιστών, μετά τις ανατροπές, να αποδομήσουν, να κόψουν στα μέτρα τους την ηρωική πρωτοπορία της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, αποτυγχάνουν και αναδιπλώνονται οικειοποιούμενοι τις δοξασμένες στιγμές των επιτευγμάτων της. Την αρχική προπαγάνδα αμφισβήτησης των γεγονότων και της ηρωικής στάσης της Ζόγιας, στις αρχές της δεκαετίας του '90, τη διαδέχτηκε η προσπάθεια «αγιοποίησης» της «ιερομάρτυρος». Δε βρέθηκαν, όμως, «τεκμήρια της θρησκευτικής της πίστης» (!!!) Ετσι, οι σύγχρονες αναρίθμητες έρευνες και ντοκιμαντέρ χάνονται σε λεπτομέρειες, μήπως και καταφέρουν να συσκοτίσουν την ουσία του ηρωισμού της επενδύοντας με όρους ψευτοεπιστημονικούς και αόριστους το... «πατριωτικό καθήκον». Την παρουσιάζουν ως τη Ρωσίδα Ζαν ντ' Αρκ, μήπως αποκρύψουν την συνειδητή στράτευσή της στην υπόθεση της εδραίωσης και υπεράσπισης της πρώτης σοσιαλιστικής πατρίδας των πρώην «κολασμένων της Γης»!

Στην πραγματικότητα, τρέμουν την ωστική εκρηκτική δύναμη της κομμουνιστικής ιδεολογίας, αυτής που ενέπνευσε και διαπαιδαγώγησε τις Ζόγιες, τις δικές μας Ελληνίδες Ηλέκτρες, τις εκατόμβες κομμουνιστών ηρώων μας, τους Μπελογιάννηδές μας, τόσους και τόσους παρτιζάνους όπου Γης..., που με αφοβιά και παλικαριά στάθηκαν στο απόσπασμα φωνάζοντας «Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΜΑΣ - NO PASSARAN!!!».

Αυτούς τους ήρωες και αυτές τις Ζόγιες ύμνησε ο Χικμέτ και με τρυφερότητα παρέδωσε στην ΑΘΑΝΑΣΙΑ, κάθε φορά «που η καρδιά του στην Ελλάδα τουφεκιζόταν».

Εννοια σου Ναζίμ, στο Συνέδριο προς τιμήν σου, στην έδρα του ΚΚΕ, στον Περισσό, θα ακουστεί καθάριο το τραγούδι σου!!!

Ενότητα 1η: «Γεια στης ανθρωπιάς το μεγαλείο!»

Στην ενότητα αυτή, θα παρουσιαστεί το ταραχώδες ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο διαμορφώνονται από πολύ νωρίς η προσωπικότητα και η επαναστατική σκέψη του Χικμέτ, η πορεία των ιδεολογικοπολιτικών και καλλιτεχνικών αναζητήσεών του, οι αισθητικές επιδράσεις που δέχτηκε και άσκησε με τη σειρά του, η τομή που επέφερε στην τουρκική λογοτεχνία, σε συνδυασμό με στοιχεία από τη βιογραφία του επαναστάτη δημιουργού.

Ενότητα 2η: «Τα τραγούδια μας πιο μπροστά στη γραμμή να ορμάνε στον εχθρό»

Στην ενότητα αυτή, θα παρουσιαστεί το λογοτεχνικό κυρίως έργο του Χικμέτ (ποιητικό, πεζογραφικό, θεατρικό, παραμύθια κλπ), με έμφαση στο πρωτοπόρο περιεχόμενο και την πρωτοποριακή -για τα τότε δεδομένα της τουρκικής λογοτεχνίας- μορφή του. Κυρίως θα αναδειχτεί η ταξική θέση του Χικμέτ απέναντι στο βασικό ερώτημα «τέχνη για ποιον και για ποιο σκοπό», στο οποίο απαντά με τη συνειδητά ανεπιφύλακτη και μαχητική στράτευσή του στον αγώνα για τη συνένωση, εμψύχωση και προτροπή των καταπιεσμένων να παλέψουν για την κοινωνική τους απελευθέρωση, μέχρι να πάρει τέλος «της δυστυχίας το συμπόσιο».

Ενότητα 3η: «Καρδιά που αντιχτυπά και στο πιο μακρινό αστέρι»

Η ενότητα αυτή θα είναι αφιερωμένη στον προλεταριακό διεθνισμό του Χικμέτ, στη διεθνή απήχηση του έργου του, στη θέση της πάλης των Ελλήνων κομμουνιστών μέσα σ' αυτό και γενικότερα τη στάση του απέναντι στα ελληνοτουρκικά προβλήματα, στην πρόσληψή του στην Ελλάδα. Παράλληλα, θα απαντηθεί η σύγχρονη εκστρατεία «αποχαρακτηρισμού» του με μεθόδους εκλεκτικισμού και άμβλυνσης των επαναστατικών αιχμών της δημιουργίας του.

Ο Ναζίμ Χικμέτ στο δικαστήριο (1931)

Χοροθεατρικό άνοιγμα από την ομάδα του Πολιτιστικού Κέντρου «Ναζίμ Χικμέτ» της Κωνσταντινούπολης, βασισμένο στο απόσπασμα «Τάνια», από το έργο του Χικμέτ «Ανθρώπινα Τοπία της Πατρίδας μου», που αναφέρεται στον ηρωικό θάνατο της κομσομόλας Ζόγια, κατά το Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο της ΕΣΣΔ. Η παράσταση είναι αφιερωμένη στα 70χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης.

Χαιρετισμοί:

Δημήτρης Κουτσούμπας, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Θοδωρής Χιώνης, Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ

Αηντεμίρ Γκιουλέρ, μέλος της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος - Τουρκία

Εναρκτήρια ομιλία: Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού: «Τραγουδώντας μεσ' τα μεσάνυχτα την αυγή».

Εισηγήσεις

Γιάννης Παπαοικονόμου, λογοτέχνης, διδάκτορας Ιστορίας Πανεπιστημίου Σορβόννης, «Ναζίμ Χικμέτ: Οι σταθερές της ζωής και του έργου του».

Κώστας Σκολαρίκος, συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, διδάκτορας Πολιτικών Επιστημών, «Ο Χικμέτ και η εποχή του».

Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής Σύγχρονης Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, «Ο Ναζίμ Χικμέτ από τον οθωμανικό κόσμο στο σοσιαλισμό».

Σταύρος Παντελίδης, μεταπτυχιακός φοιτητής Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών Πανεπιστημίου Αιγαίου, «Η αισθητική του Χικμέτ και οι καινοτομίες που επέφερε στην τουρκική λογοτεχνία».

Σπύρος Τουλιάτος, ιστορικός, οργανωτικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων, «Αντίσταση και ελευθερία: Διαδρομές της Ιστορίας στο έργο του Ναζίμ Χικμέτ».

Ο Ναζίμ Χικμέτ στην φυλακή της Προύσας

Παρεμβάσεις

Κυριακή Καμαρινού, εκπαιδευτικός, διδάκτορας Κοινωνιολογίας, μέλος Συντακτικής Επιτροπής περιοδικού «Θέματα Παιδείας», «Ο ηρωισμός της Ζόγιας και το μεγαλείο της συλλογικής συνείδησης στο τοπίο ανθρωπιάς του Χικμέτ».

Ελένη Ζαφειρίου, δικηγόρος, μέλος της Δημοκρατικής Συσπείρωσης για τις Λαϊκές Ελευθερίες και την Αλληλεγγύη, «Οι δίκες του 1938. Το θέμα είναι να μην παραδίνεσαι».

Κατερίνα Δημάκη, ιδιωτική υπάλληλος, αντιπρόεδρος Συνδικάτου Μετάλλου Εύβοιας, «Βγάλτε την τέχνη στο πεζοδρόμιο».

Εισηγήσεις

Μπάμπης Παπαδόπουλος, φιλόλογος, πρόεδρος της Ενωσης Φιλολόγων Κατερίνης, μέλος ΔΣ Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων, «Ποίηση και επανάσταση. Μια περιδιάβαση στο πρώιμο ποιητικό έργο του Χικμέτ και σε ποιήματα της φυλακής».

Βασίλης Παυλόπουλος, επίκουρος καθηγητής Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, «Τα Ανθρώπινα Τοπία του Ναζίμ Χικμέτ».

Ρίτα Νικολαΐδου, φιλόλογος, διευθύντρια της τρίμηνης επιθεώρησης «Θέματα Παιδείας», «Ωστόσο φταις κι εσύ καμπόσο».

Αννα Λάζου, λέκτορας Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής - Ψυχολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σκηνοθέτης, «Ο διαλεκτικός Χικμέτ».

Ζωή Βαλάση, συγγραφέας, διδάκτορας Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, «Ο Ναζίμ Χικμέτ στους δρόμους των παραμυθιών».

Μιχάλης Γεωργίου, διδάκτορας Θεατρολογίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, «Η θεατρική δημιουργία του Ναζίμ Χικμέτ».

Παρεμβάσεις

Γιώργος Ηρακλέους, φιλόλογος, DEA Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου της Λιέγης, «Ο δρόμος που πέρασε ο Ναζίμ. Ανιχνεύοντας τη λαϊκότητα στην τέχνη του».

Αλέξανδρος Βαλσαμής, συνεργάτης του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ, διδάκτορας Πολιτικός Μηχανικός, «Η επιλογή των τίτλων στο έργο του Ναζίμ Χικμέτ».

Εισηγήσεις

Οστζάν Χουσεΐν Νουρή, αρχαιολόγος Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης, μεταπτυχιακός στην Ιστορία της Τέχνης του Πανεπιστημίου Αδριανούπολης, «Ναζίμ Χικμέτ, ο Τούρκος, ο Ελληνας, ο Παγκόσμιος: από την Τουρκία σε όλον τον κόσμο, ένας στίχος δρόμος».

Γιώργος Μηλιώνης, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ,«Στα μάτια των συντρόφων μου ολάκερο τον εαυτό μου θωρώ».

Δημήτρης Πατίλας, διδάκτορας Φιλολογίας, εκπαιδευτικός, «Ο Γιάννης Ρίτσος για τον Ναζίμ Χικμέτ».

Μαρία Πεσκετζή, διδάκτορας Λογοτεχνίας, σχολική σύμβουλος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, «Επιδρομή στον ήλιο με την ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ».

Αριστούλα Ελληνούδη, κριτικός θεάτρου, δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη», «Λαλιά του λαού - Φωνή της επανάστασης».

Αηντεμίρ Γκιουλέρ, μέλος της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος - Τουρκία, συγγραφέας, «Για την πολιτική θέση του Ναζίμ Χικμέτ. "Ο αγαπημένος σας είναι κομμουνιστής"».

Παρεμβάσεις

Θωμάς Κασελούρης, εκπαιδευτικός, διδάκτορας Κοινωνιολογίας, «Ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ για παιδιά στα σχολικά εγχειρίδια. Ερμηνευτική και διδακτική προσέγγιση στο ποίημα της ΣΤ΄ Τάξης "Οι Χτίστες"».

Μάρκος Σκόρδος, ιδιωτικός υπάλληλος, μέλος Διοίκησης Συνδικάτου Φαρμάκου Αττικής, μαρτυρία: «Ο Χικμέτ του Αιγαίου».

Κλείσιμο εργασιών Συνεδρίου

Στη συνέχεια, θα παρουσιαστεί η χοροθεατρική παράσταση «Μονάκριβή μου», βασισμένη σε γράμματα και ποιήματα του Ν. Χικμέτ που γράφτηκαν στη φυλακή, μεταξύ 1942-1946. Ενας διάλογος μεταξύ του ποιητικού λόγου του Ναζίμ, με πρωτότυπη μουσική σύνθεση και κίνηση νέων Ελλήνων δημιουργών.