«Αν βάλετε εκατό άγνωστους μεταξύ τους χιμπατζήδες σε ένα δωμάτιο, θα γίνει αιματοχυσία», λέει ο Στίβεν Τσόρτσιλ, παλαιοανθρωπολόγος του πανεπιστημίου Ντιουκ. Η ικανότητα να ανέχεται ο ένας τον άλλο και να συνεργαζόμαστε ήταν σημείο - κλειδί στην εξέλιξη από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Βοήθησε τους προγόνους μας να μοιράζονται τη γνώση, έτσι που να μπορούν να φτιάχνουν όλο και πιο περίτεχνα εργαλεία. Ο εξελικτικός βιολόγος Μπράιαν Χάρε, επίσης του πανεπιστημίου Ντιουκ των ΗΠΑ, είναι μέλος μιας μικρής ομάδας επιστημόνων που θεωρούν ότι έχουν ανακαλύψει πώς οι ανθρωπίδες ανέπτυξαν αυτήν την ικανότητα πριν από 5 έως 7 εκατομμύρια χρόνια, όταν διαχωρίστηκαν εξελικτικά από τους προγόνους των σημερινών πιθήκων.
Από φυσιολογικής πλευράς, τα σκυλιά και οι εξημερωμένες αλεπούδες μοιάζουν με νεαρές εκδοχές των άγριων αδελφών τους. Από πλευράς συμπεριφοράς, δεν είναι μόνο λιγότερο επιθετικές και πιο παιχνιδιάρες (ως ενήλικα ζώα), αλλά και πιο φιλικές σε καταστάσεις, όπου οι άγριες αλεπούδες θα ήταν πολύ φοβισμένες και βίαιες. Ο Χάρε είδε μια αναλογία με τους πιθήκους που μελετούσε. Παρατήρησε ότι οι ενήλικοι μπονόμπο - στενότεροι συγγενείς των χιμπατζήδων - μοιάζουν με νεαρούς χιμπατζήδες από πολλές πλευρές. Εχουν επίσης τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά των εξημερωμένων ζώων, όπως μειωμένη επιθετικότητα, παρότι ποτέ δεν επιλέχθηκαν (για αναπαραγωγή) με αυτό ή οποιοδήποτε άλλο κριτήριο. Ο Χάρε και οι συνάδελφοί του αποκαλούν αυτό το φαινόμενο φυσικής επιλογής για περισσότερο συνεργατική συμπεριφορά, ως «αυτοεξημέρωση». Θεωρούν ότι και οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου υποβλήθηκαν σε παρόμοια διαδικασία νωρίς στην πορεία εξέλιξης του γένους homo (χόμο).
Το πώς ανέπτυξαν οι μπονόμπο αυτήν την κοινωνική ανοχή χωρίς να αναπαραχθούν επιλεκτικά με βάση αυτό το κριτήριο ίσως σχετίζεται με το τι συνέβη νωρίς στην εξέλιξη του ανθρώπου. Ο Οουεν Λάβτζοϊ, παλαιοανθρωπολόγος του πολιτειακού πανεπιστημίου Κεντ, αφιέρωσε την καριέρα του στη μελέτη των απολιθωμάτων πρώιμων ανθρωπίδων. Στα οστά τους βρίσκει ενδείξεις ότι οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου γίνονταν σταδιακά όλο και λιγότερο επιθετικοί. Ουσιαστικά σε όλα τα ανώτερα πρωτεύοντα, τα αρσενικά έχουν μεγάλους και μυτερούς κυνόδοντες, που συχνά χρησιμοποιούν για να απειλήσουν και να επιτεθούν σε άλλα αρσενικά, κυρίως στον ανταγωνισμό τους για το ζευγάρωμα. Σύμφωνα με τον Χάρε, η μείωση του μεγέθους των κυνοδόντων είναι κάτι που συμβαίνει ανεξαίρετα σε όλα τα εξημερωμένα θηλαστικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μικρούς και όχι μυτερούς κυνόδοντες, επειδή στο πέρασμα του χρόνου έπαψε να τους χρειάζεται για να τσακώνεται με άλλα αρσενικά για να προσελκύσει το ταίρι του.
Είναι δύσκολο να εντοπιστεί η βιολογική βάση των αλλαγών που συνέβαιναν στους πρώιμους προγόνους του ανθρώπου και στα ζώα που «αυτοεξημερώθηκαν» καθώς ανέπτυσσαν χαμηλότερα επίπεδα επιθετικότητας. Κανείς δεν ξέρει ακόμα ποια γονίδια σχετίζονται με την ήμερη - ήρεμη συμπεριφορά, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι πρέπει να είναι εκείνα που ελέγχουν την απελευθέρωση στο αίμα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες) και τεστοστερόνης, ορμονών που σχετίζονται με το φόβο και την ανταγωνιστική συμπεριφορά. «Ισως να υπάρχουν 10, 50 ή εκατοντάδες γονίδια που σχετίζονται με το σύνδρομο εξημέρωσης», λέει ο Κάρλος Ντρίσκολ, των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ.
Πολλοί επιστήμονες λαθεμένα προσπαθούν να εξηγήσουν τις ανώτερες συμπεριφορές του ανθρώπου στη βάση της έκφρασης γονιδίων. Ομως, δε φαίνεται καθόλου αβάσιμη μια εξελικτική διαδικασία «αυτοεξημέρωσης», που πραγματοποιήθηκε πιθανώς σε περισσότερα του ενός είδη πιθήκων, δημιουργώντας κατάλληλο βιολογικό υπόβαθρο για την εμφάνιση της κοινωνικής εργασίας στους απογόνους κάποιων απ' αυτά, μετά από εκατομμύρια χρόνια. Αν οι άνθρωποι δε μπορούσαν να συμβιώσουν εύκολα ως τροφοσυλλέκτες, να κυνηγούν θηρία ομαδικά και αργότερα να συγκεντρωθούν σε χωριά και πόλεις, τότε δε θα αποκτούσαν τους δεσμούς της κοινωνικής εργασίας που γέννησαν τα περίτεχνα εργαλεία. Κι αν με κάποιο τρόπο έβρισκαν αυτά τα εργαλεία μπροστά τους, θα τα χρησιμοποιούσαν όχι για να εργάζονται φτιάχνοντας προϊόντα και υποδομές για ανταλλαγή και κοινή χρήση, αλλά για να σκοτώνονται πιο αποτελεσματικά μεταξύ τους.