Παπαγεωργίου Βασίλης

Τι συμβαίνει πραγματικά στην ανώτατη εκπαίδευση; Από πού υπαγορεύονται και ποιες ανάγκες εξυπηρετούν οι αλλαγές που ξεκίνησαν να προωθούν και πώς συνδέονται με την αντιεκπαιδευτική μεταρρύθμιση που ήδη εφαρμόζεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση; Το παραπάνω απόσπασμα είναι από την ομιλία της Ελένης Μηλιαρονικολάκη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνης του Τμήματος Παιδείας του Κόμματος, σε προχτεσινή εκδήλωση της ΚΟΒ Παιδείας Κοκκινιάς - Κορυδαλλού. Η ομιλία δίνει μια πρώτη ολοκληρωμένη απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα που βρίσκονται στο μυαλό σπουδαστών, φοιτητών, εκπαιδευτικών, μαθητών και γονιών. Ο «Ρ» δημοσιεύει παρακάτω εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία.

«Η πολιτική που εφαρμόζεται σήμερα στην ανώτατη εκπαίδευση είναι συνέχεια της πολιτικής που γνωρίσαμε στο λύκειο. Οπως μειώθηκαν οι μαθητές του λυκείου, το ίδιο θα μειωθούν και οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων για να φτάσουν στο 30% και λιγότερο των σημερινών αποφοίτων τους. Η κυβέρνηση, υλοποιώντας τις αποφάσεις της Συνόδου των υπουργών Παιδείας της ΕΕ, που έγινε πριν δυο χρόνια στην Μπολόνια, προετοιμάζει το έδαφος για τη διάσπαση των σημερινών πανεπιστημιακών σπουδών σε δύο αυτόνομους κύκλους, από τους οποίους ο ένας θα λέγεται προπτυχιακός και θα διαρκεί 3 χρόνια και ο άλλος μεταπτυχιακός και θα διαρκεί 1 ή 2. Στο μεταπτυχιακό κύκλο θα εισάγεται μόνο το 15-30% των προπτυχιακών φοιτητών και μάλιστα θα υπάρχουν δίδακτρα. Μη φανταστείτε όμως ότι από κει θα βγαίνει καμιά ελίτ. Το πτυχίο τους ουσιαστικά θα αντιστοιχεί στο σημερινό πτυχίο. Οσο για εκείνους που θα βγαίνουν από τον προπτυχιακό κύκλο, δεν μπορεί βεβαίως να λογαριάζονται για επιστήμονες. Θα είναι ένα "ευέλικτο" και φτηνό εργατικό δυναμικό μέσου επιπέδου, χωρίς δικαιώματα και με την ψευδαίσθηση του πανεπιστημιακού τίτλου. Κάτι σαν απόφοιτος επαγγελματικής σχολής.

Αυτό το τριτοκοσμικό μοντέλο "πανεπιστημιακής" τάχα εκπαίδευσης δεν αφορά όλους. Τα καλά πανεπιστήμια των μητροπόλεων της ΕΕ, η Οξφόρδη, οι μεγάλες σχολές της Γαλλίας, εξαιρούνται, γιατί από κάπου θα πρέπει να βγαίνει η διευθυντική ελίτ της κοινωνίας. Πρόκειται δηλαδή για μέτρα που ο ισχυρός πυρήνας, το Διευθυντήριο της ΕΕ, επιβάλλει στους υφισταμένους του, σε εμάς τους παρακατιανούς, της τρίτης και τέταρτης ταχύτητας».

Η Ε. Μηλιαρονικολάκη τόνισε ότι τα κοινά αντιδραστικά χαρακτηριστικά της κυβερνητικής εκπαιδευτικής πολιτικής στις δύο μη υποχρεωτικές βαθμίδες της παιδείας μας είναι:

«1. Η ανακοπή της κοινωνικής απαίτησης για ανέβασμα του γενικού μορφωτικού επιπέδου, απαίτησης που εκφράστηκε με τη μαζικοποίηση του λυκείου και του πανεπιστημίου τα τελευταία 10-15 χρόνια. Το ποσοστό των μαθητών που συνέχιζαν πριν τη "μεταρρύθμιση" στο λύκειο άγγιζε το 90%-93%, ενώ οι εισαγόμενοι στα ΑΕΙ - ΤΕΙ διπλασιάστηκαν.

2. Η προώθηση, στη θέση της εκπαίδευσης, μιας μαζικής φτηνής πρακτικίστικης και επομένως ληξιπρόθεσμης "κατάρτισης" στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μέσα από τα ΤΕΕ, τα μεταγυμνασιακά ΙΕΚ, τα ΚΕΚ. Στα ΑΕΙ μέσα από τον προπτυχιακό κύκλο. Γιατί η απόκτηση στα τρία χρόνια κάποιας επαγγελματικής ικανότητας, γίνεται μόνο σε βάρος της θεωρητικής βάσης των σπουδών και της πρόωρης μετάδοσης στη θέση της, απογυμνωμένων από τη θεωρητική εμπέδωσή τους, τυποποιημένων, αποσπασματικών γνώσεων και πρακτικών συνταγών».

Οσον αφορά τώρα την αιτία αυτής της μαζικής μορφωτικής υποβάθμισης εξηγεί ότι «θα πρέπει να αναζητηθεί στη βάση της κοινωνίας μας, στην παραγωγή και στην οικονομία. Στο γεγονός ότι η τεράστια αύξηση της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου δίνει τη δυνατότητα στους καπιταλιστές να οργανώνουν την παραγωγή με πολύ μικρότερο αριθμό υψηλά ειδικευμένης εργατικής δύναμης.

Στις αμερικάνικες ταινίες τα δικηγορικά γραφεία παρουσιάζονται με έναν - δύο επικεφαλής μεγαλοδικηγόρους και οι υπόλοιποι είναι βοηθοί. Ετσι θέλουν τον απόφοιτο του πρώτου κύκλου π.χ. της Νομικής. Χωρίς δυνατότητα αυτόνομης επιστημονικής δουλιάς. Ταυτόχρονα τα σύγχρονα, ηλεκτρονικά, μέσα παραγωγής, έχοντας ενσωματώσει το τυποποιημένο κομμάτι της διανοητικής εργασίας, διευκολύνουν ακόμη περισσότερο την ελάττωση του επιστημονικού δυναμικού και την αναπλήρωσή του από ένα μαζικό στρώμα απλών χειριστών της νέας τεχνολογίας, την οποία βεβαίως αδυνατούν να κατανοήσουν. Θέλουν π.χ. ένα είδος μηχανικών που θα χειρίζεται κάποιο λογισμικό, κάποια συγκεκριμένα προγράμματα, αλλά δε θα μπορεί να θέσει τα δεδομένα ούτε να ελέγξει τα αποτελέσματα και να προβεί στις αναγκαίες αλλαγές παραμέτρων. Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, το παράδειγμα των καθηγητών στην Ιταλία, που μετά τις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τη Διακήρυξη της Μπολόνια, με το πτυχίο του πρώτου κύκλου μπορούν να διδάξουν μόνο μέχρι το επίπεδο του γυμνασίου. Αυτοί θα είναι οι απόφοιτοι των προπτυχιακών σπουδών των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Οσο για τους απόφοιτους των ΤΕΕ, δεν έχουν καμία άλλη προοπτική εκτός από δουλιές του ποδαριού. Γιατί σε μια εποχή όπου η επιστήμη ασκεί τεράστια επίδραση σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας, οι μαθητές που εκτοπίζονται πρόωρα από το σχολείο για τα ΤΕΕ, θα εκτοπιστούν γενικότερα από την εργασία και τη ζωή, σαν μηχανές παλιάς γενιάς. Οι απόφοιτοι των ΑΕΙ θα αντικαταστήσουν σταδιακά, στο πόστο τους, τους αποφοίτους της κατώτερης και μέσης επαγγελματικής εκπαίδευσης. Απόδειξη ότι η κυβέρνηση έχει ήδη ανακοινώσει πως η συντριπτική πλειοψηφία των προσλήψεων στο Δημόσιο θα αφορά στο εξής αποφοίτους των ΑΕΙ - ΤΕΙ».

Από την ανάλυση της σημερινής κατάστασης, του κατακερματισμού και της υποβάθμισης σπουδών και γνώσεων, η Ε. Μηλιαρονικολάκη στάθηκε σε δυο βασικά συμπεράσματα.

Το πρώτο έχει να κάνει με το «τι είδους παιδεία χρειάζονται στην εποχή μας οι νέοι άνθρωποι». Εξηγεί λοιπόν ότι «το πρόβλημα έχει τη ρίζα του στο τι άνθρωπο, και για ποια κοινωνία, ενδιαφέρεται να διαμορφώσει η εκπαίδευση και κατά συνέπεια στο σκοπό του σχολείου, της εκπαίδευσης συνολικά». Εκεί βρίσκεται η ουσία της αντιπαράθεσης που γίνεται σήμερα και όχι σε επιμέρους αιτήματα. Το βασικό πρόβλημα είναι η διάπλαση ανθρώπινου χαρακτήρα.

Με βάση αυτό, η ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να έχει σκοπό «να προετοιμάζει το επιστημονικό δυναμικό που θα αναπτύξει στο έπακρο τις παραγωγικές και πνευματικές δυνατότητες της χώρας μας, για να εξασφαλίσει την ευημερία και την πρόοδο όλου του λαού. Σκοπός της ανώτατης εκπαίδευσης είναι να διαμορφώνει επιστήμονες, δηλαδή ανθρώπους που θα σκέφτονται και θα δρουν επιστημονικά. Ικανούς να αντιμετωπίσουν όλα τα νέα προβλήματα και τις ανάγκες της παραγωγικής και κοινωνικής πράξης, που θα δουλεύουν με πρωτότυπη, δημιουργική σκέψη και πρωτοβουλία για το συνειδητό μετασχηματισμό της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας και τον πλουτισμό της ανθρώπινης γνώσης, της ίδιας της επιστήμης.

Συνεπώς η σημερινή ανώτατη παιδεία μας χρειάζεται ριζικά να ανασυγκροτηθεί, στο περιεχόμενο, στη λειτουργία, στη δομή της και προπαντός στον προσανατολισμό της. Τη θέση του σημερινού αχταρμά, όπου ανακατεύονται επιστημονικές σπουδές με σχολές κατάρτισης, να πάρει μια Ενιαία ως προς το επίπεδο και τους στόχους Ανώτατη Εκπαίδευση. Να καταργηθεί ο ξεπερασμένος διαχωρισμός σε ΑΕΙ - ΤΕΙ, με την ένταξη των τμημάτων των ΤΕΙ στην ανώτατη εκπαίδευση, με την προϋπόθεση βεβαίως ενός αποσαφηνισμένου επιστημονικού αντικείμενου και κατόπιν αναπροσαρμογής των προγραμμάτων σπουδών τους ώστε να εξασφαλίζεται το ανώτατο επίπεδο.

Να μην προχωρήσει η διάσπαση των προπτυχιακών σπουδών, που αποσκοπεί να μετατρέψει την ανώτατη εκπαίδευση σε τεταρτοβάθμια. Οι προπτυχιακές σπουδές να εξασφαλίζουν και υψηλού επιπέδου θεωρητική γενική μόρφωση και εμβάθυνση σε κάθε επιστημονικό αντικείμενο. Οι μεταπτυχιακές σπουδές να είναι ενός κύκλου και να οδηγούν αποκλειστικά σε διδακτορικό. Και βεβαίως η σημαντικότερη προϋπόθεση μιας υψηλού επιπέδου ανώτατης εκπαίδευσης είναι η έρευνα, που είναι η πηγή που τροφοδοτεί τη γνώση. Το γεγονός ότι είμαστε τελευταίοι στην ΕΕ σε χρηματοδότηση της έρευνας είναι αδιάψευστος μάρτυρας του μεσαίου και χαμηλού επίπεδου των πανεπιστημιακών μας σπουδών».

Τα παραπάνω οδηγούν στο δεύτερο συμπέρασμα που λέει ότι «η αναγκαία αναδιοργάνωση της παιδείας δεν μπορεί να γίνει έξω από τον αναγκαίο αναπροσανατολισμό της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής, ώστε να υπηρετεί πραγματικά τα συμφέροντα και τις ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού μας και όχι των λίγων».

Η Ε. Μηλιαρονικολάκη τονίζει ότι «οι αγώνες δε θα δώσουν από μόνοι τους τη λύση, αν δε διαμορφωθεί μια ισχυρή κοινωνικοπολιτική συμμαχία, με πολιτικό σχέδιο για ριζικές αλλαγές σε επίπεδο εξουσίας». Κι εδώ συνδέεται η θέση του ΚΚΕ για την παιδεία με τη συνολική πρόταση του Κόμματος για το λαϊκό μέτωπο, που θα συνενώνει όλα τα επιμέρους κινήματα.

«Γιατί μια οικονομία, μια παραγωγή, στην οποία κριτήριο της οικονομικής ανάπτυξης δε θα είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους και της εξουσίας των λίγων, αλλά η μεγιστοποίηση της γενικής ευημερίας, δεν έχει να διαλέξει ανάμεσα σε άριστους και μέτριους μαθητές, ούτε υπάρχουν σ' αυτή επιστήμονες που πλεονάζουν και επιστήμες περιττές. Χρειάζονται γιατροί μέχρι και στο τελευταίο χωριό. Χρειάζεται να αναπτυχθεί η προληπτική ιατρική και η ιατρική της εργασίας. Χρειάζονται μηχανικοί για να θωρακιστεί αντισεισμικά η χώρα μας. Χρειάζονται όλοι οι εκπαιδευτικοί της επετηρίδας και πιθανά δε φτάνουν, αν θέλουμε να μορφώσουμε και όχι να παραμορφώσουμε όλη τη νεολαία μας. Και φυσικά μόνο σε μια τέτοια προοπτική μπορεί το ζήτημα της εισαγωγής στο πανεπιστήμιο να πάψει να φαντάζει σαν το κυρίαρχο πρόβλημα της εκπαίδευσης. Γιατί ο εφιάλτης της ανεργίας θα πάψει να σκιάζει τα όνειρα των νέων ανθρώπων και κίνητρο για την επιλογή των σπουδών θα είναι τα πραγματικά ενδιαφέροντα και οι κλίσεις του καθενός και όχι η εξασφάλιση προϋποθέσεων απασχόλησης.

Εμείς κάπως έτσι βλέπουμε να χτίζεται το σκάφος της παιδείας μας και δεν το κρύβουμε ότι επιδίωξή μας είναι να πείσουμε όλη την κοινωνία, και προπαντός την εργατική τάξη της χώρας μας που είναι το πρώτο θύμα της αντιδραστικής πολιτικής, πως δε γίνεται αλλιώς. Αυτή δεν είναι μόνο αναγκαία, αλλά και η μόνη ρεαλιστική διέξοδος από το τέλμα στο οποίο βυθίζεται η παιδεία μας μέσα στον καπιταλισμό, που όσο γερνά γίνεται χειρότερος».