Με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου πραγματοποιήθηκαν, την Κυριακή 26/6, οι εκδηλώσεις της Επιτροπής Περιοχής της ΚΟ Ηπείρου - Κέρκυρας - Λευκάδας του ΚΚΕ προς τιμήν των μαχητών και των μαχητριών της 8ης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που πολέμησαν στη Μουργκάνα Θεσπρωτίας.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, το πρωί της Κυριακής, άνθρωποι κάθε ηλικίας και από όλους τους νομούς συγκεντρώθηκαν στο χωριό Τσαμαντάς και από εκεί πραγματοποίησαν ανάβαση στον ορεινό όγκο της Μουργκάνας, έως το ύψωμα Σταρόδα, όπου και τοποθετήθηκε τιμητική πλάκα για τους μαχητές της 8ης Μεραρχίας του ΔΣΕ.

Εκεί οι συμμετέχοντες ξεναγήθηκαν και ενημερώθηκαν για το χρονικό των μαχών που έγιναν στην περιοχή. Είχαν ακόμα την ευκαιρία να ακούσουν τη συγκλονιστική μαρτυρία του επιζώντα μαχητή του ΔΣΕ, Βαγγέλη Πλιάκου, ο οποίος είχε πάρει μέρος στις μάχες στη Μουργκάνα.

Στεφάνια στην πλάκα, που τοποθετήθηκε στο ύψωμα, κατέθεσαν ο Κώστας Αβραμόπουλος, εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Λαέρτης Ρέγκας, εκ μέρους της ΚΟ Ηπείρου - Κέρκυρας - Λευκάδας και η Αφροδίτη Μπόμπολη, εκ μέρους της αντίστοιχης Οργάνωσης Περιοχής της ΚΝΕ, καθώς και δύο επιζώντες μαχητές του ΔΣΕ. Στο ίδιο σημείο, ο Θάνος Μπίμπας, μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ, διάβασε τον όρκο του μαχητή του ΔΣΕ.

Ακολούθησε η παρουσίαση μουσικο-αφηγηματικού δρώμενου και λαϊκό γλέντι στον Τσαμαντά, ενώ οι εκδηλώσεις κορυφώθηκαν με συγκέντρωση στην Ηγουμενίτσα, όπου χαιρέτισε ο Λ. Ρέγκας, μέλος της ΕΠ της ΚΟ Ηπείρου - Κέρκυρας - Λευκάδας και μίλησε ο Κ. Αβραμόπουλος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στην ομιλία του στην Ηγουμενίτσα, ο Κ. Αβραμόπουλος τόνισε σχετικά με τη μάχη της Μουργκάνας:

«Εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής σας μεταφέρω θερμό αγωνιστικό χαιρετισμό, ιδιαίτερα σε όλες τις αγωνίστριες και τους αγωνιστές του ΔΣΕ, τους συγγενείς και τους απογόνους των μαχητών, που έπεσαν, τραυματίστηκαν ή πήραν μέρος στη μάχη της Μουργκάνας ή άλλες μάχες.

Είμαστε σήμερα εδώ για να τιμήσουμε τους αλύγιστους της μάχης της Μουργκάνας. Εμπνεόμαστε και διδασκόμαστε από την 100χρονη Ιστορία του ΚΚΕ, από την τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ.

Στη μάχη της Μουργκάνας, ο ΔΣΕ ανέπτυξε τη λεγόμενη τακτική της ενεργητικής άμυνας. Οπως περιγράφει ο Δ. Χατζής στο διήγημα "Μουργκάνα", "ενεργητική άμυνα θα πει πέντε τουφέκια, που χτυπούν ολάκερο εχθρικό καταυλισμό, μια προφυλακή που γίνεται γραμμή κύριας άμυνας. Θα πει ποδάρια που περπατούνε ξυπόλυτα κάποτε - μέσα σε λάσπες και χιόνια για να φτάσουν πίσω από τις εχθρικές θέσεις. Θα πει νάρκες που τινάζουνε τα αυτοκίνητα μακριά από το μέτωπο. Ολμοι που κουβαλιούνται δέκα με δώδεκα ώρες στην πλάτη. Θα πει ένας σύνδεσμος δεκαοχτώ χρονών που τρέχει ανάμεσα από τις σφαίρες, ένας γέρος μεταγωγικός που κουβαλάει στην πλάτη του ένα κορίτσι με σπασμένο ποδάρι και αυτό τραγουδάει: «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα».

Η Οροσειρά της Μουργκάνας είχε καταληφθεί από τον ΔΣΕ τον Νοέμβρη του '47, με τον ελιγμό της Δυτικής Ηπείρου.

Η στρατηγική της θέση είναι πολύ σημαντική.

Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον του αντίπαλου για τη Μουργκάνα. Οπου και όπως και να κινηθεί στην Ηπειρο και προς το Γράμμο, ενάντια στις άλλες δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού, έχει τη Μουργκάνα στα πλευρά του. Γι' αυτό κουβάλησε εννιά τάγματα ταχτικό στρατό, δυο τάγματα κομάντος, ένα ανεξάρτητο τάγμα από μισθοφόρους εγκληματίες, μια δύναμη από 7.000 πεζικό, μαζί με οχτώ κανόνια μικρά και μεγάλα, κι άρχισε από εδώ την εαρινή εκστρατεία του 1948.

Η εγκατάσταση του ΔΣΕ στη Μουργκάνα αποτελούσε μόνιμη απειλή κατά των νώτων της VIII (8ης) Μεραρχίας του αστικού στρατού. Ετσι διατάχθηκε η μεραρχία αυτή να ανακαταλάβει τη Μουργκάνα πριν αρχίσουν οι μεγάλες επιχειρήσεις του 1948.

Τον ορεινό χώρο της Μουργκάνας υπεράσπιζαν τέσσερα ελαφρά Τάγματα του Αρχηγείου Ηπείρου του ΔΣΕ και το απόσπασμα Σουλίου. Στη Μουργκάνα, ο ΔΣΕ εφάρμοσε με επιτυχία την κατεύθυνση του Αρχηγείου Ηπείρου και οργάνωσε την Επιμελητεία, λειτουργώντας μαζί με τους κατοίκους των χωριών, πολλά συνεργεία βοηθητικών υπηρεσιών, όπως άλεσης σιτηρών, παρασκευής ψωμιού, ραφτάδικο, τσαγκαράδικο, κατασκευής πετάλων και καρφιών για τα μεταγωγικά, αργαλειών και πλεκτομηχανών, σιδεράδικο, ξυλουργείο, άλλα εποχικά συνεργεία.

Στις 25 Φλεβάρη 1948 εκδηλώθηκε η μεγάλη επιχείρηση του αστικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πέργαμος". Παρά τις αρχικές νίκες του αστικού στρατού και την υπεροχή σε άνδρες και υλικό δυναμικό, ο ΔΣΕ κερδίζει κατά κράτος, αναγκάζοντας τον εχθρό, στις 8 Μάρτη να σταματήσει τις επιχειρήσεις με μεγάλες απώλειες.

Αλλά η Μουργκάνα έπρεπε να ανακαταληφθεί! Λίγο μετά την αποτυχία του σχεδίου "Πελαργός" έφτανε στα Γιάννενα ο στρατηγός Βαν Φλιτ, ο οποίος έλεγε στη Διοίκηση της VIII Μεραρχίας: "Πώς είναι δυνατόν να αφήνετε αυτό το αγκάθι μέσα στο σώμα του Στρατού; Η υπόθεση της Μουργκάνας πρέπει οπωσδήποτε να τερματιστεί με νίκη."

Πράγματι η VIII Μεραρχία εκπόνησε το σχέδιο "Ιέραξ". Και την 30ή Μαρτίου του 1948 εξορμούσε πάλι κατά της σκληροτράχηλης οροσειράς.

Ετσι το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και κατά την επιχείρηση "Ιέραξ", που διήρκεσε από τις 28 Μάρτη μέχρι και τις 9 Απρίλη του ΄48, παρά τις τεράστιες δυνάμεις που διέθεσε ο κυβερνητικός στρατός. Το πυροβολικό και η αεροπορία καίνε κυριολεκτικά τον τόπο στο Τσεροβέτσι. Ο ΔΣΕ γράφει νέες σελίδες δόξας και ηρωισμού. Αντιμετωπίζει όλες τις επιθέσεις και περνά στην αντεπίθεση, οδηγώντας τον εχθρό σε άτακτη φυγή.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω - όπως έγραφε η εφημερίδα "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ"- να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους 9 στρατηγοί του αστικού στρατού.

Ετσι και η δεύτερη φάση της εαρινής εκστρατείας στην Ηπειρο τελείωσε με θλιβερή αποτυχία για το μοναρχοφασισμό. Οι αγωνιστές του Αρχηγείου Ηπείρου του Δημοκρατικού Στρατού σκεπάστηκαν με αθάνατη δόξα.

Η Μουργκάνα και το Βίτσι ήταν τα δυο συνοριακά προπύργια που είχαν απομείνει στον ΔΣΕ ύστερα από την απώλεια του Γράμμου. Η εξάλειψη του θύλακα της Μουργκάνας απασχόλησε τη διοίκηση του κυβερνητικού στρατού, πριν ακόμα τελειώσει η μεγάλη μάχη στο Γράμμο.

Οσο διαρκούσαν οι μάχες στο Γράμμο, οι μαχητές του ΔΣΕ στη Μουργκάνα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να καθηλώσουν εκεί δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού.

Ομως στη νέα επίθεση, που άρχισε στις 28 Αυγούστου, ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν πιο καταλυτικός από κάθε άλλη φορά. Οι κυβερνητικοί παρέταξαν 4 ταξιαρχίες πεζικού, ενισχυμένες με 4 τάγματα Εθνοφρουράς, ίλη ιππικού, 60 πυροβόλα, τεθωρακισμένα και αεροπορία, συνολικά περίπου 10.000 άνδρες.

Από την άλλη πλευρά, ο ΔΣΕ είχε στην περιοχή 4 ελαφρά τάγματα (Παπαδημητρίου, Φωκά, Σκεύη, Καινούργιου), διακοσίων μαχητών το καθένα. Δηλαδή, η αναλογία ήταν περίπου ένα προς δέκα υπέρ του αστικού στρατού.

Από τις 10 Σεπτέμβρη άρχισε η αναδίπλωση των ανταρτών. Στις 16 του ίδιου μήνα, μετά την αποτυχία των αντεπιθέσεων στο Μεσοβούνι, πάρθηκε η απόφαση να εγκαταλειφθεί η Μουργκάνα με δρομολόγιο: Λία, Λύκο, Ρίζο, Γρανιτσοπούλα, Δεσποτικό, Νεγράδες, Ζαγόρια.

Η έξοδος οργανώθηκε γρήγορα και μέσα σε μια μέρα, στις 16 του Σεπτέμβρη, τα τμήματα του ΔΣΕ συγκεντρώθηκαν στο χωριό Λία. "...Δόθηκε η εντολή να μην καούν το σιτάρι, η γαλέτα, το παξιμάδι και άλλα τρόφιμα που ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες οκάδες, για να μην υποπτευτεί ο εχθρός ότι η Μουργκάνα εγκαταλείπεται".

Ο ελιγμός αποτελούσε ένα τολμηρό εγχείρημα, που για την επιτυχημένη έκβασή του απαιτήθηκαν μάχες και αντιπερισπασμοί παραπλάνησης του εχθρού, αλλά και μεγάλες προσπάθειες για να περάσει η Επιμελητεία των τμημάτων του ΔΣΕ εκατό μεταγωγικά ζώα, φορτωμένα κυρίως με στρατιωτικά εφόδια. Τελικά, κατάφεραν να περάσουν και να φτάσουν στα Ζαγόρια.

Ολοι οι μαχητές και οι μαχήτριες πολέμησαν με άφταστο ηρωισμό και αυτοθυσία.

Επιχείρησαν μέσα από αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, οπλισμένοι με την αλύγιστη θέληση από το δίκιο του αγώνα τους, να ανατρέψουν τον πιο άνισο συσχετισμό δύναμης και να κάνουν κατορθωτό το ακατόρθωτο.

Και στη μάχη της Μουργκάνας αναδείχθηκε το απαράμιλλο σθένος του ΔΣΕ, η ηθική και πολιτική ανωτερότητά του!

Αποτελεί χρέος και καθήκον να αναδείξουμε τον μεγαλειώδη ταξικό ένοπλο αγώνα του ΔΣΕ και την προσφορά του. Ηταν αγώνας δίκαιος, γνήσια λαϊκός και άνισος (...) Η αστική τάξη, προκειμένου να βάλει στο χέρι ή να εξοντώσει το μεγάλο ΕΑΜικό κίνημα, για να θωρακίσει την αντιλαϊκή εξουσία της, χρησιμοποίησε όλα τα μέσα, τη μαζική τρομοκρατία και τη δολοφονική βία (...) Το δίλημμα για το ΚΚΕ και το κίνημα ήταν: Υποταγή ή ένας νέος ξεσηκωμός! Επέλεξε, έστω με καθυστερήσεις, το δεύτερο, να βαδίσει δηλαδή τον περήφανο δρόμο της σύγκρουσης και όχι αυτόν της υποταγής και της ταπείνωσης».