Με αφορμή το αφιέρωμα του «Ριζοσπάστη» στα 50 χρόνια από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967, ο σ. Σάκης Χατζηιωάννου, κρατούμενος στη διάρκεια της χούντας στο Λακκί της Λέρου, μας έστειλε ένα σημείωμα για τη μορφωτική δουλειά που γινόταν μέσα στο στρατόπεδο. Οπως ο ίδιος αναφέρει, και μέσα στις φυλακές ήταν διαρκής η φροντίδα του ΚΚΕ για γνώση, μόρφωση και βελτίωση του ιδεολογικού και πολιτικού επιπέδου του κάθε μέλους και στελέχους σε όποιες συνθήκες δρα, λειτουργεί, αγωνίζεται. Αυτό έγινε καθαρό και μέσα από τη μορφωτική προσπάθεια που έγινε στο στρατόπεδο εξορίας στο Λακκί Λέρου από τους κρατούμενους αγωνιστές κατά της δικτατορίας. Παραθέτουμε τα σχετικά στοιχεία:

«Το στρατόπεδο στο Λακκί Λέρου ήταν το μεγαλύτερο σε αριθμό κρατουμένων και παρουσίαζε μια ξεχωριστή ζωή και λειτουργία. Εκφράστηκαν, εφαρμόστηκαν και οργανώθηκαν εκεί πολύπλευρες δραστηριότητες. Η πείρα και η κουλτούρα των κομμουνιστών είχαν από τα προηγούμενα χρόνια εφαρμογή στους περισσότερους τομείς της καθημερινής ζωής των κρατουμένων.

Αρχικά αντιμετωπίστηκαν τα βασικά προβλήματα διατροφής, υγείας, καθαριότητας και δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, ώστε να γίνουν πιο ανθρώπινες οι συνθήκες ζωής των εξορίστων.

Την οργάνωση και λειτουργία του στρατοπέδου καθοδηγούσε επιτροπή, η οποία είχε γίνει αποδεκτή από τη μεγάλη πλειοψηφία των κρατουμένων και πειθαρχούσε στις αποφάσεις και κατευθύνσεις της.

Χαρακτηριστικά στοιχεία αυτού του στρατοπέδου, εκτός των άλλων, ήταν η καθημερινή διεκδίκηση από τους δικτατορικούς μηχανισμούς της απελευθέρωσης των εξορίστων, της αφαίρεσης μέτρων περιορισμού με αγωνιστικές κινητοποιήσεις, όπως εγκλεισμό στα κτίρια, απεργία πείνας κ.ά.

Καθοριστική στιγμή αποτέλεσε η κρίση του Κόμματος στη 12η Ολομέλεια, το 1968. Μετά την πρώτη ενημέρωση για τα γεγονότα, αμέσως ζητήθηκε η υποστήριξη των Αποφάσεών της και η καταδίκη των διασπαστών - οπορτουνιστών από τους κρατούμενους. Αυτή ήταν καθοριστική, αφού 905 κρατούμενοι σε σύνολο 1.100 είπαν όχι στους αναθεωρητές και αποστάτες του ΚΚΕ. Το ίδιο έγινε και όταν ανακοινώθηκε η ίδρυση της ΚΝΕ με την υποστήριξη των νεολαίων τον Αύγουστο του 1968.

Το μορφωτικό πρόγραμμα που ξεδιπλώθηκε στο στρατόπεδο στο Λακκί της Λέρου περιελάμβανε πολλούς τομείς και δράσεις. Ηταν για όλους τους κρατούμενους, όμως κυρίως επικεντρωνόταν στους νεολαίους που είχαν ανάγκη βελτίωσης του μορφωτικού και ιδεολογικού τους επιπέδου.

Η πρόθεση ήταν οι νέοι εξόριστοι να έχουν ποιοτικό περιεχόμενο στην καθημερινή ζωή τους ως κρατούμενοι, αλλά και να εξοπλιστούν, ώστε όταν αλλάξουν οι συνθήκες, να προσφέρουν στο κίνημα με βελτιωμένη ποιοτική κατάσταση των ικανοτήτων τους. Αυτή η επιλογή επιβεβαιώθηκε στη ζωή. Οι κρατούμενοι είχαν πολλές δυνατότητες και ευκαιρίες για να αξιοποιήσουν τον χρόνο τους.

Αλλά και όταν απολύονταν από την εξορία, στη συνέχεια προσέφεραν και προσφέρουν ακόμη μέχρι σήμερα τις δυνάμεις τους μέσα στις γραμμές του Κόμματος σαν μέλη, στελέχη Οργανώσεων, σε όλη την κλίμακα της καθοδήγησης του Κόμματος και του κινήματος.

Μια γενική αναφορά στο μορφωτικό πρόγραμμα μας δίνει αρκετά στοιχεία:

Λειτουργία εκπαιδευτικού σχολικού προγράμματος Δημοτικού - Γυμνασίου - Λυκείου με κανονικές εξετάσεις για το πέρασμα από την μια τάξη στην άλλη.

Ξεχωριστά δημιουργήθηκαν τμήματα ξένων γλωσσών. Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Σοβιετικά (Ρώσικα).

Εκμάθηση λογιστικών, μουσικών οργάνων, λαϊκής τέχνης, επαγγελμάτων ραπτικής, μαγειρικής, υποδημάτων, κουρέων και άλλων.

Κύκλος μαθημάτων Μαρξισμού - Λενινισμού, Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού, και Πολιτικής Οικονομίας.

Ομιλίες εργατικών στελεχών για το συνδικαλιστικό και εργατικό κίνημα.

Διαλέξεις επιστημονικών θεμάτων.

Σεμινάρια τεχνικής εκπαίδευσης π.χ. ηλεκτρολόγοι.

Μεγάλη έρευνα για τη μελέτη των σύγχρονων κοινωνικών ζητημάτων από ομάδες που συγκροτήθηκαν με αυτόν τον σκοπό.

Λογοτεχνία, ποίηση, ζωγραφική.

Μουσικές εκδηλώσεις και συναυλίες από συγκροτήματα με λαϊκά, δημοτικά, μαντολινάτα, χορωδία, τραγούδια.

Αφιερώματα σε συνθέτες και ποιητές.

Δημοτικούς και λαϊκούς χορούς.

Θεατρικές παραστάσεις, κινηματογράφο και παραστάσεις καραγκιόζη.

Πέρα από την καθημερινή πρωινή γυμναστική:

Ποδόσφαιρο: Δημιουργία ομάδων 7x7 με πρωτάθλημα Α και Β κατηγορίας.

Βόλεϋ: Τουλάχιστον 4 ομάδες.

Τέννις: Οταν μετά από αγώνες αποκτήθηκε ο χώρος που υπήρχαν τα γήπεδα που βρίσκονταν σε απόσταση από το στρατόπεδο.

Πινγκ - Πονγκ: Οταν αποκτήθηκε το τραπέζι και οι ρακέτες.

Πόλο: Αγώνες το καλοκαίρι.

(Η παρουσίαση αυτών των προγραμμάτων πιθανόν να είναι ελλιπής, να υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες και εκδηλώσεις. Μια συνολικότερη παρουσία από τη ζωή εξορίστων και φυλακισμένων είναι αναγκαία).

Δάσκαλοι, καθηγητές, επιστήμονες και φοιτητές υλοποίησαν αυτό το ιδιαίτερο καθήκον που τους ανατέθηκε. Η δουλειά τους στηρίχθηκε στην αρχή με φτωχά μέσα, αφού αργότερα άρχισαν να έρχονται βιβλία, νόμιμα ή παράνομα, και οργανώθηκε η βιβλιοθήκη.

Στο στρατόπεδο αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν μορφές διαβίωσης υψηλού επιπέδου και προσφοράς. Περιορισμοί και άσκηση ψυχολογικής βίας αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά από τους κρατούμενους, αντλώντας δύναμη από την ιδεολογία του ΚΚΕ, από την ενότητά τους στο δίκαιο του αγώνα. Καταχτήθηκαν από τους εξορίστους μεγάλες ηθικές, αγωνιστικές και πνευματικές αξίες. Αποκτήθηκαν δυνατότητες απέναντι στις απαιτήσεις του Κόμματος και στις δυσκολίες της ζωής. Αδυναμίες, προβλήματα και παρεξηγήσεις στην καθημερινή ζωή των εξορίστων ασφαλώς υπήρχαν. Αντιμετωπίζονταν όμως με κατανόηση και υπομονή. Οι κρατούμενοι αγωνιστές βγήκαν νικητές από αυτή τη μάχη κατά της δικτατορίας αλλά και γενικότερα απέναντι στο σύστημα που την εξέθρεψε. Εξοπλίστηκαν για την υπεράσπιση του Μαρξισμού - Λενινισμού, τις αρχές, την Ιστορία και τα επαναστατικά, ταξικά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ. Αυτή την πορεία συνεχίζουμε και τώρα μέσα από τις γραμμές του Κόμματος οι νεολαίοι εκείνης της εποχής».