«Κι από το μέλλον, ατενίζοντας τις μέρες των

αλυσίδων, πρώτα του Λένιν θα δεις τη μορφή.

Που μετά τη σκλαβιά τόσων χιλιετηρίδων άνοιξε

το δρόμο για της κομμούνας την κορυφή.

Θα περάσουν τα χρόνια των δεινών ο καιρός,

στους αιώνες της κομμούνας τα καλοκαίρια ζεστά,

κι η ευτυχία γλυκός χυμώδης καρπός θα ωριμάσει

στα κόκκινα του Οχτώβρη κλαριά.

Κι αυτοί που του Λένιν την ιστορία θα διαβάζουν,

φυλλομετρώντας διατάγματα σε κιτρινισμένα χαρτιά,

θα νιώσουνε δάκρυα, απ' την καρδιά τους να βγάζουν,

και το αίμα τους να χτυπάει στα μηνίγγια γερά»

Β. Μαγιακόφσκι¹

Στις 10/22 Απρίλη του 1870 γεννήθηκε στην πόλη Σιμπίρσκ (κατοπινή ονομασία Ουλιάνοφσκ), που βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Βόλγα, ο Βλαντίμιρ Ιλιτς Ουλιάνοφ (Νικολάι Λένιν). Πατέρας του ήταν ο Ιλιά Νικολάγιεβιτς, που καταγόταν από μικροαστική οικογένεια της πόλης Αστραχάν και ήταν άνθρωπος με ανώτερη μόρφωση. Είχε τελειώσει το Πανεπιστήμιο του Καζάν, για 14 χρόνια είχε δουλέψει ως καθηγητής των μαθηματικών και της φυσικής, από το 1869 έγινε επιθεωρητής κι έπειτα διευθυντής των δημοτικών σχολείων στο νομό Σιμπίρσκ κι όταν συμπλήρωσε τα χρόνια υπηρεσίας, του δόθηκε τίτλος ευγενείας. Μητέρα του Λένιν ήταν η Μαρία Αλεξάντροβνα Μπλανκ, κόρη γιατρού, μορφωμένη, προικισμένη με μεγάλες ικανότητες και ισχυρή θέληση, γνώριζε να μιλάει κάμποσες γλώσσες, έπαιζε πιάνο και μελετούσε συστηματικά τη ρωσική και την παγκόσμια λογοτεχνία.

Ο Βλαντίμιρ Ιλιτς ήταν το τέταρτο, στη σειρά, από τα οκτώ παιδιά που απέκτησαν οι γονείς του, αν και δεν έζησαν όλα. Τα δύο πέθαναν πολύ μικρά².

Η αδελφή του Λένιν Αννα Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα γράφει για τον πατέρα τους πως «παρέμεινε πάντα το υπόδειγμα δουλευτή, το ίδιο απλός στον τρόπο που ζούσε και στη συμπεριφορά του... Για τον εαυτό του ξόδευε πολύ λίγα, δεν αγαπούσε τις μεγάλες παρέες και τις διασκεδάσεις. Τις ελεύθερες ώρες του προτιμούσε να συζητά με ανθρώπους που τους ενδιέφερε η συζήτηση, αγαπούσε να ξεκουράζεται μέσα στο περιβάλλον της οικογένειαά του, παρακολουθώντας την ανατροφή των παιδιών του, του άρεσε να παίζει σκάκι. Ηταν απαιτητικός απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους στην ώρα της δουλειάς, ήξερε όμως να είναι γοητευτικός και εύθυμος συζητητής τις ώρες της ανάπαυσης, αστειευόταν με τα παιδιά, τους διηγιόταν παραμύθια και ανέκδοτα. Στις συζητήσεις και στα παιχνίδια (σκάκι, κρόκετ) φερόταν στα παιδιά σαν ίσος προς ίσο, διασκεδάζοντας κι αυτός σαν παιδί». Για τη μητέρα τους η ίδια συγγραφέας σημειώνει: «Η Μαρία Αλεξάντροβνα δεν αγαπούσε καθόλου τις τουαλέτες, τα κουτσομπολιά και τις φλυαρίες, που αποτελούσαν εκείνη την εποχή το περιεχόμενο των γυναικείων συναναστροφών. Γι' αυτό περιορίστηκε στο οικογενειακό της περιβάλλον και αφιερώθηκε μ' όλη την ψυχή και την καρδιά της στην ανατροφή των παιδιών της. Οταν έβλεπε κάποια αδυναμία στα παιδιά της, την καταπολεμούσε με υπομονή και επιμονή. Ποτέ δεν ύψωνε τη φωνή της, σχεδόν ποτέ δεν κατέφευγε στις τιμωρίες και ήξερε να κάνει τα παιδιά να την αγαπούν και να την ακούν. Η μεγαλύτερη χαρά της ήταν η μουσική, που την αγαπούσε με πάθος και την απέδιδε με μεγάλη θέρμη. Και τα παιδιά της αγαπούσαν ν' αποκοιμιούνται κι αργότερα να δουλεύουν με τη μουσική της».

Η οικογένεια που μεγάλωσε ο Λένιν ήταν σφιχτοδεμένη και μονιασμένη. «Το οικογενειακό περιβάλλον και οι όροι ανατροφής - γράφει η Αννα Ουλιάνοβα - ήταν πολύ ευνοϊκοί για την ανάπτυξη του μυαλού και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Τα παιδικά χρόνια του Βλαντίμιρ Ιλιτς, των αδελφών και των αδελφάδων του πέρασαν πολύ φωτεινά και ευτυχισμένα»³.

Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Βλαντίμιρ Ιλιτς τα πέρασε στην περιοχή του Βόλγα, στους νομούς του Σιμπίρσκ, Καζάν, Σαμάρας. Επρόκειτο για καθαρά αγροτικές περιοχές, όπου ήταν φανερή η ληστρική εκμετάλλευση των χωρικών, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους, αλλά και ο σκοταδισμός που διπλασίαζε πάνω τους το βάρος της κοινωνικής καταπίεσης. Η πραγματικότητα αυτή, αλλά και η γενικότερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση που βίωνε τότε η Ρωσία - μια αχαλίνωτη και θηριώδης αντίδραση που πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις ύστερα από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Β` το 1881 από τους ναρόντνικους - άσκησαν ισχυρή επίδραση πάνω στο νεαρό Βλαντίμιρ, ο οποίος παρακολουθούσε τη ζωή γύρω του με μεγάλο ενδιαφέρον, άκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων κι διάβαζε πολύ τη δημοκρατική φιλολογία της εποχής⁴.

Βαθιά επίδραση στο χαρακτήρα, αλλά και στην επαναστατική σκέψη του Λένιν άσκησε η επαναστατική - δημοκρατική ρωσική φιλολογία και κυρίως τα έργα του Τσερνισέφσκι, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε πολύ αργότερα ως «μεγάλο Ρώσο σοσιαλιστή της προμαρξικής περιόδου»⁵. Εξίσου όμως, και ίσως ισχυρότερη, ήταν η επίδραση που δέχτηκε από τη συναναστροφή με τον μεγαλύτερο αδελφό του Αλεξάντρ Ουλιάνοφ. «Ο Σάσια - γράφει η Αννα Ουλιάνοβα⁶- ήταν ένα παιδί εξαιρετικά σοβαρό, εμβάθυνε πάντα στα προβλήματα κι έδειχνε μεγάλη ευσυνειδησία στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών του. Διακρινόταν επίσης όχι μονάχα για το σταθερό, μα και το δίκαιο, ευαίσθητο και τρυφερό χαρακτήρα του. Ολοι οι μικρότεροι τον αγαπούσαν πάρα πολύ. Ο Βολόντια μιμούνταν το μεγαλύτερο αδελφό μας τόσο πολύ που εμείς τον κοροϊδεύαμε».

Δεν είχε άδικο ο νεαρός Λένιν να θαυμάζει τόσο πολύ τον αδελφό του. Επρόκειτο για έναν πολύ μορφωμένο άνθρωπο - που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε φυσιογνωμία της ρωσικής πανεπιστημιακής κοινότητας - αλλά και για έναν αποφασισμένο επαναστάτη, που θυσίασε τη ζωή του για την κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεζόμενων μαζών. Ιδεολογικά βρισκόταν στο στάδιο του περάσματος από τον Ναροντνικισμό στο Μαρξισμό, αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το βήμα. Την 1η Μαρτίου του 1887 τον συνέλαβε η αστυνομία στην Πετρούπολη για συμμετοχή στην προετοιμασία δολοφονικής απόπειρας κατά του Τσάρου Αλεξάνδρου του Γ` και στις 8 Μαΐου του ιδίου έτους οι τσαρικοί δήμιοι τον εκτέλεσαν στο φρούριο Σλίσελμπουργκ. Ο θάνατος του Αλεξάντρ «είχε δυνατή επίδραση στην απόφαση του νεαρού Λένιν να γίνει επαγγελματίας επαναστάτης και τον ανάγκασε να σκεφτεί με ασυνήθιστη οξύτητα ποιος είναι ο σωστός δρόμος για τον επαναστατικό αγώνα»⁷.

Το 1887 ήταν έτος στροφής για τον Λένιν. Από το σημείο αυτό και μετά η επαναστατική του σταδιοδρομία υπήρξε έντονη, ορμητική, με σταθμούς ανεπανάληπτους, που σφράγισαν όχι μόνο τη ρωσική, αλλά και την παγκόσμια ιστορία του εργατικού κινήματος. Τη χρονιά αυτή γράφτηκε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Καζάν και πήρε ενεργά μέρος στο φοιτητικό κίνημα, με αποτέλεσμα το Δεκέμβρη του ίδιου έτους να συλληφθεί και να εξοριστεί στο χωριό Κουκούσκινο. Ενα χρόνο αργότερα επέστρεψε στο Καζάν, αλλά δεν του επιτράπηκε να ξαναφοιτήσει στο πανεπιστήμιο. Προσχώρησε στον επαναστατικό όμιλο του Ν. Ε. Φεντοσέγιεφ κι άρχισε να μελετά έργα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Πλεχάνοφ, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε συνειδητό πια μαρξιστή.

Το Μάιο του 1889 η οικογένειά του μετακόμισε στη Σαμάρα και το 1891 έδωσε πτυχιακές εξετάσεις στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης, απ' όπου μπόρεσε να πάρει το πτυχίο του με άριστα.

Στην Πετρούπολη ο Λένιν (μετοίκησε το 1893) έγινε ο αρχηγός των μαρξιστών της ρωσικής πρωτεύουσας και στις αρχές του 1895 η ομάδα που καθοδηγούσε πήρε την ονομασία «Ενωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης». Επρόκειτο για το έμβρυο - όπως ο ίδιος έλεγε⁸- του επαναστατικού κόμματος.

Το Δεκέμβρη του 1895, ο Λένιν συνελήφθη για την επαναστατική του δράση. Υστερα από φυλάκιση 14 μηνών, το Φλεβάρη του 1897, εξορίστηκε στην Ανατολική Σιβηρία κι αφού εξέτισε την ποινή του, στα 1900, αναχώρησε για την Ελβετία, όπου έζησε ως πολιτικός εξόριστος. Επέστρεψε στην Πετρούπολη, με αφορμή την πρώτη ρωσική επανάσταση, το Νοέμβρη του 1905, αλλά μετά την ήττα της επανάστασης ξαναπήρε το δρόμο της προσφυγιάς, φεύγοντας για τη Γενεύη το Γενάρη του 1908. Τη Ρωσία θα την ξανάβλεπε πάλι το 1917, όταν ξέσπασε η δεύτερη ρωσική επανάσταση.

Χωρίς αμφιβολία, είναι αδύνατο να παρουσιάσει κανείς τον Λένιν ως ηγέτη του επαναστατικού προλεταριάτου μέσα σε λίγες γραμμές. Αν θέλαμε όμως να δούμε ορισμένες απλές, αλλά σημαντικές πινελιές αυτής του της διαδρομής, θα στεκόμασταν στα παρακάτω:

Τη δεκαετία του 1890-1900 ο Λένιν θα συμβάλει αποφασιστικά στην ιδεολογικοπολιτική νίκη του μαρξισμού κατά του ναροντνικού μικροαστικού κινήματος στη Ρωσία, αλλά και κατά των λεγόμενων Νόμιμων Μαρξιστών, που αλλοίωναν το περιεχόμενο της μαρξιστικής επιστήμης, ανακατεύοντας το με υπερταξικές πανανθρώπινες ηθικές αξίες. Ταυτόχρονα κατάφερε να βάλει τα θεμέλια της θεωρίας για το επαναστατικό κόμμα νέου τύπου και να βοηθήσει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των υποκειμενικών όρων ίδρυσής του.

Στις παραμονές της πρώτης ρωσικής επανάστασης καταφέρνει να αναπτύξει ακόμη περισσότερο τη θεωρία για το κόμμα, ενώ κατά τη διάρκειά της έστρεψε την προσοχή του κυρίως στη θεωρία της επανάστασης και στα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτήν για το κόμμα και το προλεταριάτο.

Μετά την ήττα της επανάστασης, στα χρόνια της αντίδρασης, το κύριο βάρος της δράσης του το έριξε στην απόκρουση, με επιστημονικό - μαρξιστικό τρόπο, της αστικής ιδεολογίας, που δυνάμωνε την επίδρασή της στην εργατική τάξη και στο κόμμα. Επίσης, από το 1912 και μετά ασχολήθηκε συστηματικά για την ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας πάνω στο εθνικό ζήτημα. Τέλος, τόσο πριν όσο και στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αγωνίστηκε συστηματικά ενάντια στο σοσιαλιμπεριαλισμό, στο σοσιαλπατριωτισμό, στο σοσιαλισοβινισμό, αλλά και στον πασιφισμό, ενάντια στην προδοσία της Β` Διεθνούς, για την ενότητα των διεθνιστών και τη δημιουργία μιας νέας, πραγματικά προλεταριακής, πραγματικά επαναστατικής διεθνούς. Ταυτόχρονα μελέτησε την εξέλιξη του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο και κατέληξε σε σημαντικά συμπεράσματα, όσον αφορά το θεωρητικό εξοπλισμό του προλεταριάτου στην πάλη του για την κατάκτηση της εξουσίας.

Στην τελευταία φάση της ζωής του, από το 1917 ως το θάνατό του, ο Λένιν πρόσφερε ανεκτίμητο έργο στο επίπεδο τόσο της θεωρίας όσο και της πολιτικής πρακτικής, ως ηγέτης της επανάστασης που νικά, ως αρχηγός του πρώτου εργατικού κράτους και καθοδηγητής του κόμματος και των μαζών στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Περιγράφοντας τον Λένιν της δεύτερης περιόδου, της περιόδου ανάμεσα στην πρώτη και δεύτερη Ρωσική Επανάσταση, τότε που διαμορφώθηκε σε ηγέτη της παγκόσμιας επανάστασης, η Ν. Κρούπσκαγια γράφει χαρακτηριστικά⁹: «Ο Ιλιτς έμεινε τέτοιος που ήταν. Δούλευε επίσης πολύ και με σύστημα, παρατηρούσε με μεγάλη οξυδέρκεια κάθε λεπτομέρεια, όλα τα συνέδεε σε μια ενότητα, μπορούσε επίσης να κοιτάζει την αλήθεια κατάματα, όσο κι αν ήταν πικρή. Μισούσε, όπως και πρώτα, κάθε καταπίεση κι εκμετάλλευση, ήταν το ίδιο αφοσιωμένος στην υπόθεση του προλεταριάτου, στην υπόθεση των εργαζομένων, έδειχνε εξαιρετικό ενδιαφέρον για τα συμφέροντά τους, και όλη του η ζωή ήταν υποταγμένη στα συμφέροντα της υπόθεσης, αυτό ήταν φυσιολογική απόρροια, δεν μπορούσε να ζει αλλιώτικα. Καταπολεμούσε το ίδιο με πάθος τον οπορτουνισμό, οποιονδήποτε που του έμπαινε εμπόδιο. Οπως και πρώτα ξέκοβε από τους πιο στενούς του φίλους, όταν έβλεπε ότι τραβούν το κίνημα προς τα πίσω, ήξερε να πλησιάζει με ανοιχτή καρδιά, συντροφικά το χτεσινό αντίπαλο, αν ήταν προς όφελος της υπόθεσης, μιλούσε όπως πρώτα, ειλικρινά, ορθά - κοφτά... Δύσκολα ήταν τα χρόνια της προσφυγιάς, αφαίρεσαν από τον Ιλιτς πολλές δυνάμεις, ατσάλωσαν όμως εκείνον τον αγωνιστή, που ήταν χρειαζούμενος στις μάζες και που τις οδήγησε στις νίκες».

Ο Μ. Γκόρκι χαρακτήριζε το Λένιν «ένα μεγάλο αληθινό άνθρωπο τούτου του κόσμου», που ο θάνατός του «υπογραμμίζει ακόμα πιο καθαρά στα μάτι της υφηλίου την αξία του - την αξία του αρχηγού του παγκόσμιου προλεταριάτου»¹⁰. Χωρίς αμφιβολία είχε πολύ μεγάλο δίκιο.

1. Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: «Β. Ι. Λένιν», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 56- 57.

2. Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Β. Ι. Λένιν - Βιογραφία», εκδόσεις «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» 1973, σελ. 20.

3. Οι μαρτυρίες της Α. Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα περιλαμβάνονται στο συλλογικό έργο «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, Οκτώβρης 1957, τόμος 1ος, σελ. 5-71, εδώ σελ. 9-11.

4. Ινστιτούτο Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν: «Λένιν Βλαδίμηρος Ιλιτς - σύντομη σκιαγραφία της ζωής και της δράσης του», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» Α.Ε., Αθήνα 1946, σελ. 8.

5. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 41, σελ. 55.

6. «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, Οκτώβρης 1957, τόμος 1ος, σελ. 11.

7. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 228.

8. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 486.

9. Ν. Κ. Κρούπσκαγια: «Αναμνήσεις για τον Λένιν», εκδόσεις «Πλανήτης», σελ. 6-7.

10. Μ. Γκόρκι: «Β. Ι. Λένιν», εκδόσεις «Ειρήνη», σελ. 72.