Τη συζήτηση περί εμπορικού προστατευτισμού - παγκοσμιοποίησης και ελεύθερου εμπορίου επαναφέρει στο προσκήνιο μέρος της αρθρογραφίας του διεθνούς Τύπου ολοένα και συχνότερα, ιδιαίτερα μετά την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ στον προεδρικό θώκο των ΗΠΑ και την επιλογή του να επιχειρήσει ένα «ξαναμοίρασμα» της τράπουλας στο διεθνές εμπόριο, με στόχο την υποβοήθηση της καπιταλιστικής κερδοφορίας για λογαριασμό αμερικανικών μονοπωλίων και μέσω της αύξησης δασμών στις εισαγωγές πρώτων υλών που θεωρούνται «κλειδιά» στη βιομηχανία, όπως ο χάλυβας και το αλουμίνιο.

Οι τελευταίες επισκέψεις Ευρωπαίων ηγετών στις ΗΠΑ, όπως αυτές που πραγματοποίησαν αυτήν τη βδομάδα ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, μαρτυρούν, αν μη τι άλλο, την όξυνση της ενδοϊμπεριαλιστικής κόντρας όχι μόνο στην αρένα σοβαρών περιφερειακών και μεγαλύτερων πολεμικών συγκρούσεων όπως αυτές στη Συρία και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και στο πλαίσιο ενός εμπορικού πολέμου, που αποτελεί τη βάση της όξυνσης πολιτικών και στρατιωτικών σχέσεων μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών διεθνώς. Δεν είναι τυχαίο πως Μακρόν και Μέρκελ μετέβησαν αυτήν τη βδομάδα στις ΗΠΑ, επιδιώκοντας μεταξύ άλλων τη μακροπρόθεσμη και όχι την πρόσκαιρη «εξαίρεσή» τους από τους αμερικανικούς δασμούς σε χάλυβα και αλουμίνιο που εκπνέει την 1η Μάη...

Είναι, επιπλέον, χαρακτηριστικές σε αυτό το σημείο οι προειδοποιήσεις που απηύθυνε στις αρχές της βδομάδας σε τραπεζικό συνέδριο στο Σίτι του Λονδίνου ο επικεφαλής της γαλλικής Κεντρικής Τράπεζας και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Βιλερουά ντε Γκαλό. «Γνωρίζουμε όλοι ότι μία κλιμάκωση των προστατευτικών απειλών από τις ΗΠΑ θα περιορίσει την ανάπτυξη παντού... Η πρόσφατη αβεβαιότητα έχει πιθανόν ήδη κάποιες αρνητικές συνέπειες στις επενδύσεις: Τις είδαμε στη βρετανική οικονομία μετά το δημοψήφισμα για το Brexit το 2016. Ομως, το πλήγμα από τους πραγματικούς δασμούς θα ήταν μεγαλύτερο», τόνισε ο κεντρικός τραπεζίτης, προβλέποντας ότι «αρκεί μία αύξηση των δασμών κατά 10% για να προκαλέσει διψήφια μείωση του παγκόσμιου εμπορίου και μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ άνω του 2%». «Εμείς οι Ευρωπαίοι, μαζί με τον Καναδά, την Ιαπωνία και άλλες χώρες, πρέπει να υπερασπιστούμε σθεναρά τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις που βασίζονται σε αμοιβαία σεβαστούς κανόνες και πολυμερείς θεσμούς», πρόσθεσε με νόημα.

Βεβαίως, θα πρέπει κανείς να παρατηρήσει σε αυτό το σημείο ότι δεν υπάρχουν «σινικά τείχη» ανάμεσα στους καπιταλιστές (και τα κράτη τους) που υποστηρίζουν περισσότερο τον προστατευτισμό και αυτούς που υπερθεματίζουν υπέρ του ελεύθερου εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης. Πάντα το βασικό κριτήριο είναι ο συνδυασμός που θα φέρει μεγαλύτερο κέρδος στα μονοπώλια. Για παράδειγμα, η Ινδία τον περασμένο Γενάρη ήταν με το «στρατόπεδο» του διεθνούς «ελεύθερου εμπορίου» και το Φλεβάρη αποφάσισε αύξηση των δασμών σε πλειάδα εισαγόμενων αγροτικών και μη προϊόντων. Το ίδιο και η Κίνα, το 2016, ενεργοποίησε νόμο «ψηφιακού προστατευτισμού» που απαιτεί από τις εταιρείες να αποθηκεύουν τα δεδομένα τους «εντός των συνόρων της Κίνας», να περνούν τακτικά από δοκιμασίες «ασφαλείας» και να κάνουν συλλογή προσωπικών δεδομένων στα οποία οι σινικές αρχές θα έχουν πρόσβαση.

Πρόσφατα στο περιοδικό «Foreign Affairs» δημοσιεύτηκε άρθρο με τον εξής εύγλωττο τίτλο: «Η παγκοσμιοποίηση δεν βρίσκεται σε φάση υποχώρησης». Οι αρθρογράφοι Σούζαν Λαντ και Λόρα Τάισον, που είναι και οι δύο καθηγήτριες στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας και πρώην οικονομικοί σύμβουλοι των κυβερνήσεων του πρώην Προέδρου Μπιλ Κλίντον, εκτιμούν πως αυτό που συμβαίνει δεν είναι «υποχώρηση» της παγκοσμιοποίησης λόγω π.χ. πρόσφατων μέτρων εμπορικού προστατευτισμού από την κυβέρνηση Τραμπ. Επισημαίνουν, άλλωστε, ότι αυτό γινόταν και πριν, αφού από το Νοέμβρη του 2008 οι 20 πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες (G-20, δηλαδή Αργεντινή, ΗΠΑ, Αυστραλία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία, Ιαπωνία, Ιταλία, Ινδία, Ινδονησία, Καναδάς, Κίνα, Μεξικό, Ν. Αφρική, Νότια Κορέα, Ρωσία, Σαουδική Αραβία, Τουρκία και ΕΕ) εφάρμοσαν πάνω από 6.000 μέτρα εμπορικού προστατευτισμού.

Οι αρθρογράφοι θεωρούν ότι αυτό που συμβαίνει στο ρευστό πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου είναι πως η παγκοσμιοποίηση, με φόντο τις τεχνολογικές εφαρμογές που συνοδεύουν τη λεγόμενη «4η Βιομηχανική Επανάσταση», εισέρχεται σε μία φάση που θα συμβούν διάφορες ανατροπές. Βλέπουν ακόμη ότι «επιβραδύνεται» το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο, που βασίστηκε τις προηγούμενες δεκαετίες (έως την καπιταλιστική κρίση του 2008) σε διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, με χαρακτηριστικό την εκμετάλλευση της φθηνής εργασίας σε αναπτυσσόμενες χώρες, εκτιμώντας ότι οι νέες τεχνολογίες «ανοίγουν το παιχνίδι» ώστε να μπουν στην αρένα του ανταγωνισμού, εκτός από τα πολυεθνικά μεγαθήρια που κυριαρχούν ήδη, και μικρότερες εταιρείες. Υποστηρίζουν ακόμη ότι σε αυτήν τη «νέα φάση παγκοσμιοποίησης» θα καταγραφούν σημαντικές αλλαγές σε επίπεδο χωρών και σε επίπεδο μονοπωλίων, προειδοποιώντας ότι αναπτυσσόμενες χώρες που τώρα είναι στην περιφέρεια του διεθνούς εμπορίου (π.χ. Μπανγκλαντές όπου χτυπά η «καρδιά» της διεθνούς μεταποίησης λόγω πάμφθηνης εργασίας) «διακινδυνεύουν να μείνουν πίσω εάν εξακολουθήσουν να έχουν ελλείψεις σε υποδομές και δεν αποκτήσουν ικανότητες ώστε να επωφεληθούν από την ψηφιοποίηση».

Προβλέπουν, επίσης, ότι χώρες που θα επωφεληθούν μεσοπρόθεσμα από τα κέρδη του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου δεν θα είναι απαραίτητα αυτές που θα έχουν εμπορικά πλεονάσματα, αλλά εκείνες που θα έχουν ταυτόχρονα μεγαλύτερες εισροές και εκροές κεφαλαίων και προϊόντων, όπως στο παρελθόν «επωφελήθηκαν περισσότερο χώρες που ανοίχτηκαν στον ξένο ανταγωνισμό, στις ξένες επενδύσεις και στα ταλέντα μεταναστών».

Παρατηρούν ότι μέσα στα τελευταία 40 χρόνια τριπλασιάστηκε ο αριθμός των μεταναστών διεθνώς και ότι σήμερα τουλάχιστον 250.000.000 εργαζόμενοι ζουν και εργάζονται μακριά από τη χώρα που γεννήθηκαν. Επικαλούμενες στοιχεία του ινστιτούτου οικονομικών μελετών «Mc Kinsely Global Institute», υπολογίζουν επίσης ότι οι μετανάστες συμβάλλουν ετησίως στην παγκόσμια οικονομία 6,7 τρισ. δολάρια ή το 9% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 3 τρισ. δολάρια παραπάνω από ό,τι θα παρήγαγαν εάν έμεναν στις χώρες τους.

Προβλέπουν μεταξύ άλλων μία «νέα εποχή» που θα:

• Φέρει περισσότερα οικονομικά οφέλη (υπέρ των μεγαλύτερων μονοπωλίων).
• Θα επιφέρει «μετατόπιση» του κέντρου βάρους των φορέων του παγκοσμιοποιημένου μεγάλου κεφαλαίου από δυτικές χώρες όπως π.χ. ΗΠΑ, Βρετανία, Γερμανία σε αναδυόμενες οικονομίες όπως π.χ. η Κίνα, χώρες της Βαλτικής, όπως η Εσθονία που έχει ήδη αναδειχθεί «σε γίγαντα της ψηφιοποίησης» παρά το μικρό της μέγεθος και τον πληθυσμό των μόλις 1.300.000 κατοίκων...
• Θα συνεχίσει να μεταβάλλεται ο τόπος παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, προκαλώντας «μετατοπίσεις» μεταξύ χωρών (π.χ. από Κίνα σε Βιετνάμ και από εκεί σε Μπανγκλαντές) όχι μόνο με γνώμονα τη φτηνή εργασία, αλλά και με κριτήριο την ύπαρξη σύγχρονων υποδομών.
• Θα αυξήσει την πρόσβαση των καταναλωτών σε πληροφορίες και ροές (μέσω διαδικτύου) προϊόντων και υπηρεσιών, προκαλώντας σημαντικές αλλαγές. Οπως, πρώτα - πρώτα, στον τομέα της εργασίας, καθώς αναμένεται να εξαφανιστούν πολλά εκατομμύρια θέσεις εργασίας και χιλιάδες σημερινά επαγγέλματα, κάποια εκ των οποίων (σαφώς λιγότερα) θα αντικατασταθούν από νέες μορφές απασχόλησης, διευρύνοντας την καπιταλιστική εκμετάλλευση.

Σε κάθε περίπτωση, προτείνουν από τώρα στις χώρες που δεν θέλουν να χάσουν το «τρένο» να προχωρήσουν άμεσα σε μέτρα προετοιμασίας, ώστε να εξασφαλίσουν την ισχύ και την κερδοφορία στα μονοπώλιά τους.

Επισημαίνουν ότι οι «ψηφιακές δυνατότητες» θα λειτουργήσουν ως «πυραυλικό καύσιμο» για την οικονομία μίας χώρας και ότι ως εκ τούτου θα πρέπει π.χ. να δοθεί προτεραιότητα στη δημιουργία ταχύτατων ευρυζωνικών δικτύων, να δοθούν κίνητρα σε μονοπώλια και μικρομεσαίες επιχειρήσεις να επενδύσουν στην ψηφιοποίηση, στην επανεκπαίδευση και στη «διά βίου» μάθηση του εργατικού προσωπικού τους και να προωθηθούν ριζικές αλλαγές στα σχολικά αναλυτικά προγράμματα, ώστε οι μαθητές δημοτικού από τις πρώτες κιόλας τάξεις να διδάσκονται γλώσσες προγραμματισμού, ρομποτική κ.ά. και οι μαθητές δευτεροβάθμιας στατιστική, βασικές αρχές μηχανικής κ.ά.

Προτείνουν επίσης μία τάχα νέα, «πιο δίκαιη» επιδοματική πολιτική υπέρ των πιο ευπαθών κοινωνικών ομάδων και κατηγοριών του εργατικού δυναμικού που πλήττονται τις τελευταίες δεκαετίες έντονα (π.χ. μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι ή ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό).

Βεβαίως, αυτές οι προτροπές των τεχνοκρατών στις αστικές κυβερνήσεις περιγράφουν ένα πλαίσιο ενός δήθεν πιο ανθρώπινου καπιταλισμού. Η ουσία που πρέπει να δουν οι εργάτες και τα λαϊκά στρώματα σε κάθε χώρα είναι, ωστόσο, ότι για να αξιοποιηθούν προς όφελός τους και οι τεράστιες δυνατότητες που δίνουν η επιστήμη και τα επιτεύγματά της σε μια σειρά τομείς στην παραγωγή, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να απαλλαγούν από τους εκμεταλλευτές τους, τους καπιταλιστές - κατόχους των μέσων παραγωγής. Μόνο παίρνοντας στα χέρια τους την οικονομία με την εργατική - λαϊκή εξουσία, μπορούν να μπουν οι τεχνολογικές αλλαγές στην υπηρεσία των δικών τους αναγκών και να αναπτυχθούν πραγματικά αμοιβαίου οφέλους συνεργασίες ανάμεσα στα κράτη.