Σε μια περίοδο που διευρύνονται οι αντιδράσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας για την προωθούμενη από την κυβέρνηση αντιδραστική μεταρρύθμιση στην Ανώτατη Εκπαίδευση, που εναρμονίζεται με τη Διακήρυξη της Μπολόνια, δηλαδή την προσαρμογή της στις ανάγκες και τα συμφέροντα του κεφαλαίου, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία οι απόψεις πανεπιστημιακών δασκάλων που συμπαρατάσσονται στον αγώνα ενάντια στην επιχειρούμενη υποβάθμιση συνολικά των σπουδών. Ο «Ρ» δημοσιεύει σήμερα την παρέμβαση του Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου, Ιωάννη Σ. Βαβούρα κατά την πρόσφατη εκδήλωση που έγινε στο πανεπιστήμιο για να τιμηθεί ο Γάλλος κοινωνιολόγος Πιερ Μπουρντιέ και στη συζήτηση που ακολούθησε με θέμα: «Το νέο μοντέλο της Ομογενοποίησης των Ευρωπαϊκών πανεπιστημίων ή η Υπαγωγή της Ανώτατης Εκπαίδευσης στους Νόμους της Παγκοσμιοποιημένης Αγοράς». Η παρέμβαση έχει ως εξής:

Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, οι εθνικές πολιτικές υποτάσσονται στις αρχές του φιλελευθερισμού και ο ρόλος του κράτους περιορίζεται κυρίως σε εκείνον του εγγυητή των αρχών αυτών και του προμηθευτή του αναγκαίου ανθρώπινου κεφαλαίου, υπό τους όρους βέβαια που απαιτεί η παγκοσμιοποίηση. Υπ' αυτές τις συνθήκες, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αποκτούν ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα, αφού έχουν την αναγκαία τεχνογνωσία να παράγουν ελεύθερα τα προϊόντα τους σε οποιαδήποτε χώρα και να τα πωλούν σε οποιαδήποτε. Θα μπορούσε, λοιπόν, να υποστηριχτεί η θέση ότι ο φιλελευθερισμός ίσως δεν είναι μόνο μια ιδεολογία, αλλά και ένα μέσον επιβολής των ισχυρών οικονομικών οργανισμών.

Κλασικό πλέον παράδειγμα που εξυπηρετεί καθαρά τις αρχές της παγκοσμιοποίησης όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, αποτελεί η Διακήρυξη της Μπολόνια της 19ης Ιουνίου 1999. Σκοπός της Διακήρυξης αυτής είναι η δημιουργία μέσα στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης που θα προωθεί την κινητικότητα και την απασχολησιμότητα των Ευρωπαίων πολιτών. Οι χώρες- μέλη της Διακήρυξης αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συντονίσουν τις πολιτικές τους για τη διαμόρφωση αυτού του χώρου και για την προώθηση του ευρωπαϊκού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης σε ολόκληρο τον κόσμο.

Παρακάμπτοντας την πρόθεση του εκπαιδευτικού επεκτατισμού, θα πρέπει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης υιοθετείται ένα σύστημα σπουδών του προπτυχιακού κύκλου, ένα προπτυχιακό και ένα μεταπτυχιακό. Η πρόσβαση στο μεταπτυχιακό προϋποθέτει την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών του προπτυχιακού κύκλου, οι οποίες διαρκούν τουλάχιστον τρία χρόνια. Ο τίτλος των σπουδών που χορηγείται μετά τον πρώτο κύκλο θα αναγνωρίζεται στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας ως ικανό επαγγελματικό προσόν. Εφόσον μάλιστα σκοπός δεν είναι η παροχή επιστημονικής γνώσης, αλλά η ευελιξία και η απασχολησιμότητα του εργατικού δυναμικού, το σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης καλείται να συμβάλει στην παραγωγή εργατικού δυναμικού προσαρμόσιμου στους κανόνες της αγοράς. Τα ΑΕΙ θα πρέπει καταρχήν να στραφούν στην παραγωγή πτυχιούχων για τις ειδικότητες των οποίων η αγορά εργασίας παρουσιάζει στενότητες.

Εφόσον βασικός σκοπός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα είναι η απασχολησιμότητα, αυτή κατά συνέπεια θα αποτελεί και το σημαντικότερο κριτήριο για την αξιολόγηση των ΑΕΙ. Βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της ποιότητας των ΑΕΙ θα είναι η ανταπόκρισή τους στις επιταγές της αγοράς. Οι φοιτητές έτσι γίνονται μάλλον εμπορεύματα που θα πρέπει να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις των αγοραστών - εργοδοτών τους. Αλλά και οι παρεχόμενες σπουδές καθίστανται εμπορεύματα που θα πρέπει να προσαρμόζονται ή θα φαίνεται ότι προσαρμόζονται στις προσδοκίες των ενδιαφερομένων για αύξηση του βαθμού της απασχολησιμότητάς τους. Ως εμπόρευμα πλέον η ανώτατη εκπαίδευση θα αρχίσει να διαφοροποιείται και θα διαχωρίζεται σε υποκατηγορίες, διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και φυσικά διαφορετικές δυνατότητες πρόσβασης και απασχολησιμότητας. Ηδη είναι ορατές δύο υποκατηγορίες της: Στην πρώτη κατηγορία θα εντάσσεται η μαζική φτηνή και χαμηλής ποιότητας εκπαίδευση, ενώ στη δεύτερη τα «κέντρα αριστείας». Η ομογενοποίηση, λοιπόν, της ανώτατης εκπαίδευσης είναι προφανές ότι θα είναι μόνο ονομαστική και όχι πραγματική. Αντίθετα, είναι περισσότερο από βέβαιη η διεύρυνση της κατηγοριοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης, τόσο σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο, όσο και στο επίπεδο των ίδιων των ΑΕΙ.

Η παρεχόμενη σήμερα ανώτατη εκπαίδευση, από πλευράς αναγνωρισιμότητας μετατοπίζεται στο μεταπτυχιακό επίπεδο, στο οποίο η πρόσβαση θα είναι περιορισμένη, ίσως φτάνει στο 30%. Η Διακήρυξη της Μπολόνια δεν οδηγεί λοιπόν στην ουσιαστική διεύρυνση της πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά μάλλον στον περιορισμό της.

Ας εξετάσουμε όμως λίγο αναλυτικότερα το ζήτημα της ομογενοποίησης της εκπαίδευσης. Ομογενοποίηση σημαίνει σύγκλιση προς ένα εκπαιδευτικό σύστημα. Βασικό χαρακτηριστικό της Ευρώπης είναι όμως η πολιτισμική της πολυμορφία. Αυτή δε συμβιβάζεται με ένα ενιαίο εξ ορισμού σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης.

Αγνοούνται, λοιπόν, στο πλαίσιο της Μπολόνια οι ιδιαιτερότητες των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης, αλλά και η εκπαιδευτική παράδοση της κάθε χώρας. Ετσι, μόνο ως ειρωνεία μπορεί να εκληφθεί η θέση που αναφέρεται στη Διακήρυξη της Μπολόνια ότι με αυτήν οι υπουργοί Παιδείας δηλώνουν τη βούλησή τους να παγιώσουν τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης, μέσα στο πλαίσιο των θεσμικών δυνατοτήτων τους και με πλήρη σεβασμό τόσο της διαφορετικότητας των πολιτισμών, των γλωσσών και των εκπαιδευτικών συστημάτων, όσο και στην αυτονομία των πανεπιστημίων.

Τέλος, ας υποτεθεί ότι είναι εφικτή η ομογενοποίηση των εκπαιδευτικών συστημάτων της Ευρώπης. Ποιοι θα είναι οι ωφελημένοι αυτής της διαδικασίας; Ωφελημένοι από τη δημιουργία ενός ομογενούς εμπορεύματος, όπως υποθέτουμε ότι καθίσταται η εκπαίδευση, στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης αγοράς, είναι εκείνοι που μπορούν να το προσφέρουν σ' αυτήν περισσότερο ανταγωνιστικά. Και τι δυνατότητες έχουν όσοι δεν μπορούν να επιβιώσουν κάτω από αυτές τις συνθήκες; Να διαφοροποιήσουν το εμπόρευμα που προσφέρουν, άλλως εγκαταλείπουν την αγορά. Οι χώρες της Ευρώπης όμως καλούνται να συμφωνήσουν στην κατάργηση αυτού του μέσου.

Υπό τις συνθήκες που περιληπτικά εξετάστηκαν, φαίνεται ότι επιχειρείται η πλήρης υπαγωγή της Παιδείας στους νόμους της παγκοσμιοποιημένης αγοράς».

Παιδιά από την Νιγηρία, την Ολλανδία, τη Ρωσία, τις Φιλιππίνες, τις ΗΠΑ, την Αλβανία, τη Ν. Αφρική, την Ουκρανία, τη Ρουμανία, την Αυστραλία, το Ιράκ, τη Βουλγαρία, το Περού, τον Καναδά, που φοιτούν στο 2ο Γυμνάσιο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του Δήμου Ελληνικού, δίνουν το μήνυμα της συναδέλφωσης και της αλληλεγγύης των λαών. Ετσι, την Κυριακή 6 Μάη, οι μαθητές του σχολείου ανεβάζουν το έργο του Αριστοφάνη «Ειρήνη», στις 6.30 το απόγευμα, επί της Ιασωνίδου.

Στο 2ο Γυμνάσιο φοιτούν σήμερα 210 παιδιά από 40 χώρες του κόσμου, με 30 γλώσσες, στο ίδιο σχολείο, στην ίδια τάξη, στο ίδιο θρανίο. Ετσι, όπως επισημαίνεται σε πρόσκληση, «σε πείσμα των καιρών, ενάντια στο ρατσισμό, στην ξενοφοβία, στον εθνοκεντρισμό, και παρ' όλα τα προβλήματα και τις αντιξοότητες, το σχολείο μας συνεχίζει την προσπάθεια να εντάξει τους μαθητές του στην ελληνική κοινωνία, η οποία αρχίζει να αποδέχεται το δικαίωμα στην ετερότητα». Και με βάση αυτές τις ιδιαιτερότητες «θεωρήσαμε ότι η "Ειρήνη" του Αριστοφάνη είναι το καταλληλότερο ίσως έργο για να απεικονίσει αυτό που συμβαίνει στο σχολείο μας».

Το έργο σκηνοθετούν οι: Δήμητρα Ναουνούλη, γυμνάστρια και Ειρήνη Αντωναράκου, φιλόλογος.