Με γνώμονα τη διασφάλιση των συμφερόντων των ευρωπαϊκών μονοπωλιακών ομίλων αλλά και ευρύτερων γεωπολιτικών επιδιώξεων της ΕΕ στον διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισμό και ειδικότερα στον τομέα της Ενέργειας, το Συμβούλιο της Ευρώπης έδωσε την προηγούμενη βδομάδα τις βασικές κατευθύνσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάσει των οποίων θα ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για τον εκσυγχρονισμό της Συνθήκης για τον Χάρτη Ενέργειας (ΣΧΕ).

Η ΣΧΕ είναι μια πολυμερής εμπορική και επενδυτική συμφωνία που αφορά τον ενεργειακό τομέα. Υπεγράφη από την ΕΕ τον Δεκέμβρη του 1994 και τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλη του 1998, με τα κράτη - μέλη της ΕΕ να αποτελούν περίπου τα μισά του συνόλου των συμβαλλόμενων μερών της. Στη ΣΧΕ συμμετέχουν παράλληλα μια σειρά χώρες της πρώην ΕΣΣΔ σε Καύκασο και Κεντρική Ασία (Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν), οι οποίες έχουν έναν ιδιαίτερο ρόλο σε διεθνή ενεργειακά θέματα, είτε αναφορικά με την παραγωγή είτε τη μεταφορά και διαμετακόμιση.

Μέλη της αποτελούν επίσης η Ρωσία, η Τουρκία, η Ουκρανία και η Ιαπωνία, ενώ πολλά κράτη έχουν λάβει τον τίτλο του παρατηρητή της Συνθήκης, μεταξύ των οποίων αρκετές χώρες της αφρικανικής ηπείρου, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, διεθνείς οργανισμοί και ιδρύματα όπως ο ASEAN, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας, ο ΠΟΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ κ.ά. Επιπλέον, ειδικό μνημόνιο κατανόησης έχει υπογραφεί μεταξύ της Γραμματείας της ΣΧΕ και της Συνόδου των Αραβικών Κρατών.

Πρόκειται με λίγα λόγια για μια Συνθήκη που ορίζει τους όρους του «παιχνιδιού» στον τομέα της Ενέργειας, καλύπτοντας το σύνολο των σύγχρονων ενεργειακών εμπορευμάτων, και αφορά από ζητήματα διαμετακόμισης ενεργειακών αγαθών μέχρι τις επενδύσεις σε ενεργειακές υποδομές, ακόμα και τους όρους υπό τους οποίους μεταφέρονται διεθνή κεφάλαια για την εκτέλεση τέτοιου τύπου επενδύσεων, ή τον τρόπο επίλυσης διενέξεων μεταξύ εταιρειών αλλά και μεταξύ κρατών.

Οπως ρητά αναφέρεται στο εισαγωγικό της εδάφιο, η ΣΧΕ αποσκοπεί στην προώθηση και προστασία των ξένων επενδύσεων στις χώρες - μέλη. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού προβλέπει συγκεκριμένους όρους για τη διενέργεια επενδύσεων, με κύριο γνώμονα την προστασία των ξένων επενδυτών από «πολιτικούς κινδύνους», όπως η απαλλοτρίωση ή η εθνικοποίηση των επενδύσεών τους, η παραβίαση των επενδυτικών συμβάσεων που έχουν υπογραφεί με κάποιο κράτος - συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης, περιορισμοί που μπορεί να τεθούν στη μεταφορά κεφαλαίων, ενώ προβλέπει ακόμα και αποζημιώσεις σε περίπτωση πολέμου ή άλλες «παρόμοιες εκδηλώσεις».

Η Συνθήκη εμπεριέχει επίσης διατάξεις που αφορούν την επίλυση διαφορών μεταξύ κρατών και ανάμεσα σε κράτη και επενδυτικούς ομίλους, παρέχοντας τους όρους της επίλυσής τους υπό καθεστώς διεθνούς διαιτησίας. Υπάρχουν μάλιστα και προβλέψεις αναφορικά με τη μείωση των «πολιτικών κινδύνων» που αντιμετωπίζουν οι επενδύσεις στα συμβαλλόμενα κράτη, αφού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «ο βαθμός πολιτικών κινδύνων στη χώρα υποδοχής επηρεάζει σημαντικά την απόφαση των ξένων εταιρειών να προβούν ή όχι σε μια επένδυση και ποιο ύψος απόδοσης απαιτεί αυτή η επένδυση», καθώς όσο υψηλότερος είναι ο εκτιμώμενος κίνδυνος, τόσο υψηλότερη είναι και η απόδοση κερδών που ζητούν οι ξένοι επενδυτές. Αντίθετα, όσο χαμηλότερος είναι ο κίνδυνος, τόσο περισσότερο αυξάνονται το κεφάλαιο που είναι πιθανό να επενδυθεί και τα πιθανά έσοδα που θα κερδίσει η χώρα υποδοχής. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «με τη μείωση των πολιτικών κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι ξένοι επενδυτές στη χώρα υποδοχής, η Συνθήκη επιδιώκει να ενισχύσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να συμβάλει στην αύξηση των διεθνών επενδυτικών ροών»...

Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που εξέδωσε το Συμβούλιο, η Επιτροπή προσέρχεται στις διαπραγματεύσεις για την «επικαιροποίηση» - ουσιαστικά αναθεώρηση - της ΣΧΕ με στόχο να λαμβάνονται στο εξής υπόψη οι στόχοι για τη «βιώσιμη ανάπτυξη και το κλίμα» (σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της Συμφωνίας του Παρισιού), ούτως ώστε να διασφαλιστεί ότι η κλιματική αλλαγή και οι στόχοι για «καθαρή Ενέργεια» θα περιλαμβάνονται συγκεκριμένα στην εκσυγχρονισμένη ΣΧΕ.

Επιπλέον, περιλαμβάνεται η διευκρίνιση ότι η ΕΕ θα μπορεί να απαιτεί από τα υπόλοιπα συμβαλλόμενα μέρη τα οποία προέρχονται από τρίτες χώρες «να συμμορφώνονται με την εφαρμοστέα νομοθεσία της ΕΕ και των κρατών - μελών της, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας που αφορά την πολιτική για το περιβάλλον και την ασφάλεια». Η ΕΕ έχει επίσης ως στόχο να διευκρινίσει ότι οι διατάξεις για την προστασία των επενδύσεων δεν μπορούν να ερμηνευθούν ως δέσμευση των συμβαλλόμενων μερών να μην αλλάξουν την εσωτερική τους νομοθεσία, ακόμα κι αν αυτή η αλλαγή επηρεάζει μια επένδυση που έχει προηγηθεί στο εσωτερικό της και η οποία υλοποιήθηκε με άλλο νομοθετικό καθεστώς.

Υπό αυτό το σκεπτικό, οι προτάσεις μεταρρύθμισης της Συνθήκης περιλαμβάνουν την εισαγωγή ενός συγκεκριμένου «δικαιώματος ρύθμισης», το οποίο θα ενίσχυε περαιτέρω το δικαίωμα λήψης νομοθετικών μέτρων από τα κράτη για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος, των «δικαιωμάτων των καταναλωτών» ή γενικότερα «για λόγους δημόσιου συμφέροντος», ακόμη κι αν η λήψη τέτοιων μέτρων επηρεάζει αρνητικά τους επενδυτές.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα η ΣΧΕ καταγράφεται ως η Συνθήκη εκείνη βάσει της οποίας επενδυτικοί όμιλοι έχουν προχωρήσει στις περισσότερες αγωγές εναντίον κρατών παγκοσμίως, αφού από την έναρξη ισχύος της μέχρι και σήμερα έχουν υπάρξει συνολικά 122 υποθέσεις που οδηγήθηκαν ή βρίσκονται ακόμα στα διαιτητικά δικαστήρια. Οι υποθέσεις αυτές δεν αφορούν βεβαίως μόνο επενδυτές τρίτων χωρών στο έδαφος της ΕΕ, αλλά και ευρωπαϊκούς ομίλους εναντίον ευρωπαϊκών κρατών (μόνο η Ισπανία έχει πάνω από 40 τέτοιες υποθέσεις και αξιώσεις υπέρογκων αποζημιώσεων) καθώς και εναντίον τρίτων χωρών - μελών της Συνθήκης. Σε κάθε περίπτωση, η οριστική κατάληξη της υπόθεσης αυτής θα είναι προϊόν συμβιβασμού, τα χαρακτηριστικά του οποίου θα φανούν όταν και οι υπόλοιποι ενδιαφερόμενοι αποκαλύψουν δημόσια τις δικές τους αξιώσεις.

Στις κατευθύνσεις του Συμβουλίου γίνεται ειδική αναφορά στους όρους διαμετακόμισης ενεργειακών προϊόντων, κυρίως του φυσικού αερίου, όπου σημειώνεται ότι οι ειδικές αυτές διατάξεις «θα πρέπει να διευκρινιστούν ώστε να λαμβάνουν καλύτερα υπόψη τις απαιτήσεις των ολοκληρωμένων αγορών Ενέργειας με δικαιώματα πρόσβασης για τρίτα μέρη, όπως π.χ. στην ΕΕ». Οσον αφορά το αέριο, συνεχίζει το Συμβούλιο, η νέα ΣΧΕ θα πρέπει να καθιστά σαφές ότι η έννοια της διαμετακόμισης «δεν αντιβαίνει στην ακολουθούμενη στην ΕΕ αρχή της ανοιχτής πρόσβασης και της απρόσκοπτης ανταλλαγής αερίου χωρίς εδαφικούς περιορισμούς». Με αυτό ως δεδομένο, η Επιτροπή σκοπεύει να τροποποιήσει τους υφιστάμενους όρους «διαμετακόμισης» της ΣΧΕ, αφού σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Συμβουλίου το υπάρχον κείμενο «δεν συμβαδίζει πλήρως με την έννοια των απελευθερωμένων αγορών Ενέργειας στην ΕΕ», επομένως η διαμετακόμιση ενεργειακών προϊόντων θα πρέπει να «προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των ολοκληρωμένων αγορών Ενέργειας με δικαιώματα πρόσβασης τρίτων».

Η συγκεκριμένη παράγραφος «φωτογραφίζει» ξεκάθαρα τη Ρωσία και τη χρόνια διένεξη που έχει με την ΕΕ - αλλά και τις ΗΠΑ - σχετικά με τους όρους τιμολόγησης του φυσικού αερίου αλλά και το δικαίωμα της λεγόμενης «ανάστροφης» ή «διασυνοριακής» ροής φυσικού αερίου, τη δυνατότητα δηλαδή ένα κράτος - μέλος της ΕΕ να προμηθεύει άλλο κράτος με φυσικό αέριο που είχε προμηθευτεί αρχικά από τη Ρωσία. Ειδικά αυτό το ζήτημα θεωρείται κομβικό στη γενικότερη πολιτική «ενεργειακής ασφάλειας» της ΕΕ, αφού ακόμα και σήμερα τα περισσότερα κράτη - μέλη της Ευρωένωσης εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, γεγονός που με τα σημερινά δεδομένα δεν προβλέπεται να αλλάξει στο ορατό μέλλον τουλάχιστον.

Πηγές:

https://energycharter.org/process/international-energy-charter-2015/overview/

https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10745-2019-ADD-1/el/pdf

https://borderlex.eu/2019/05/15/eu-seeks-ceta-style-rules-for-energy-charter-treaty/