Η μουσική για τον ίδιο ήταν η έμπνευσή του, η καταφυγή και η παρηγοριά του, το όπλο του, ο τρόπος της ελευθερίας του, η επικοινωνία του με τον κόσμο.

Σίγουρα, μεγάλο ταλέντο και αδιαμφισβήτητο.

Για τον Θάνο Μικρούτσικο όμως δεν αρκεί αυτό.

Γνωρίζει καλά ότι το μεγάλο ταλέντο είναι συνδυασμός πολλών ικανοτήτων, προϊόν σκληρής εργασίας και μελέτης. Είναι σαφής: «Το καλύτερο ταλέντο του κόσμου να έχεις και είναι αποδεδειγμένο ιστορικά, χωρίς γνώσεις κάποια στιγμή δεν δίνει έργο». Γι' αυτό και η κύρια συμβουλή του προς τους νεότερους είναι να διευρύνουν συνεχώς τις γνώσεις τους με τρόπο δημιουργικό.

Στην περίπτωση, λοιπόν, του Θάνου Μικρούτσικου έχουμε την ιδανική περίπτωση, το μεγάλο ταλέντο να πατά πάνω στη γνώση και με αυτόν τον τρόπο να εκφράζει αριστουργηματικά τον εαυτό του και την εποχή του. Μουσική βαθιά κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη, απέριττη και δίδαγμα ευθύνης του καλλιτέχνη μπροστά στην εποχή του και μπροστά στον κόσμο.

Πράγματι, κοντά 50 χρόνια τώρα, σειρές γενεών εμπνέονται, εμψυχώνονται, αισθάνονται, κατανοούν τον κόσμο και αγωνίζονται να τον αλλάξουν, συντροφιά με τη μουσική του, μέσα και από τη μουσική του.

Και πάλι στην προσπάθειά μας να προσδιορίσουμε ποιο στοιχείο είναι εκείνο που κάνει την τέχνη του Μικρούτσικου να είναι μοναδική, θα ανατρέξουμε πάλι στην ομιλία του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος, ο οποίος ξεχώρισε: «Την ικανότητά του να δημιουργεί πιο βαθιά και σταθερά συναισθήματα, που πηγάζουν από τη σκέψη. Είναι η διαλεκτική σχέση έμπνευσης - σκέψης, καρδιάς και μυαλού, που διαπερνά τη δημιουργία του. Μια σκέψη που μας υποχρεώνει να την κινητοποιούμε σε δύο επίπεδα, το ιδεολογικό και το αισθητικό. Οπου το ένα διεισδύει στο άλλο, προσκαλώντας μας να συμμετέχουμε στην προσπάθεια της δημιουργίας του». Μια ομιλία που τον είχε συγκινήσει ιδιαίτερα. «Ενα απίστευτο κείμενο αισθητικής, που εκφερόμενο από τα χείλη του Γενικού Γραμματέα αποκτά τεράστια σημασία και με γεμίζει ελπίδες», είχε σημειώσει χαρακτηριστικά.

INTIME NEWS

Ηταν ένας βαθιά μορφωμένος και πλατιά καλλιεργημένος άνθρωπος σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δημιουργίας. Από την οικονομία, τη φιλοσοφία, έως την αισθητική και τη λογοτεχνία.

Ηταν χαρακτηριστική η επιμέλειά του για κάθε συναυλία. Γνώριζε καλά τι ήταν αυτό που ήθελε να «βγάλει» και αυτό ακριβώς καθιστούσε και κάθε του συναυλία ξεχωριστή.

Η μεγάλη του δοτικότητα, η αγάπη και η εμπιστοσύνη που έδειχνε προς τη νέα γενιά. Η αγάπη και η στήριξη προς τους συνεργάτες του, χωρίς ποτέ να κάνει «εκπτώσεις»...

Ενας γοητευτικός συνομιλητής και μεγάλος «παραμυθάς». Ποτέ δεν έμενε μόνο σε αυτό που ήταν προγραμματισμένο να κουβεντιαστεί. Πάντα η συζήτηση τραβούσε παραπέρα και σε «πλούτιζε» με γνώση και συναίσθημα. Στην προσπάθειά του να μας εξηγήσει τι μοναδικό έχουν τα ποιήματα του Γ. Ρίτσου στην «Τέταρτη Διάσταση», που κατά τη γνώμη του δεν έχουν προηγούμενο στην ευρωπαϊκή ποίηση και δημιουργούν έναν πρωτότυπο οικουμενικό κόσμο χωρίς να μπορεί ο αναγνώστης να προσδιορίσει τον τόπο και το χρόνο, με τον δικό του μοναδικό τρόπο μάς έλεγε: «Παράδειγμα: "Σονάτα του Σεληνόφωτος", αυτή η κυρία που λέει ο Ρίτσος αρχικά σε κάποιο αρχοντικό στα Πατήσια κ.λπ., 1950 φαντάζεσαι, γιατί το γράφει το ποίημα το 1956. Εγώ σας διαβεβαιώνω ότι τη συνάντησα το 2005 στο Παρίσι την κυρία αυτή, καθόταν απέναντί μου σε ένα καφέ. Και ήταν η κυρία του Ρίτσου. Και ο γιος μου θα τη δει στο Βερολίνο το 2032. Αν το διαβάσετε το ποίημα, χωρίς την παραπομπή του Ρίτσου, δεν μπορείς να καταλάβεις αν είναι 1850, 1950, 2000, 2120 και πάει λέγοντας...».

Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα το 1947. Ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του από τεσσάρων ετών στη Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών και στο Ελληνικό Ωδείο. Εφτασε στο πτυχίο σε ηλικία 12 ετών. Η μουσική έγινε η βασική διάσταση στη ζωή του. «Στην αρχή εγκαταστάθηκε εντός μου η κλασική μουσική, ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Μότσαρτ. Παίζοντάς τους στο πιάνο 10 - 12 χρόνων, ταξίδευα στους δρόμους της πόλης μου, στην Πάτρα, στις στοές της, στα νεοκλασικά κτίριά της, αλλά έφευγα και πέραν αυτής. Σε πόλεις και εποχές παλιές που δεν ήξερα. Αυτοσχεδίαζα στο πιάνο με τις ώρες». Σε πολύ μικρή ηλικία μπήκε στη ζωή του και η άλλη του μεγάλη αγάπη, η ποίηση, ηθικός αυτουργός ο πατέρας του, «κρατώντας με στην αγκαλιά του, από τα 5 μου χρόνια, μου διάβαζε ποιήματα σχεδόν κάθε βράδυ. Από τότε θυμάμαι απέξω ολόκληρο τον Καρυωτάκη. Αλλά και Καβάφη και Ρίτσο και όλους σχεδόν τους ελάσσονες ποιητές, που δεν είναι όσο ελάσσονες τους είπαν».

Στη δεκαετία του '60 μπαίνει στη ζωή του η έντεχνη ελληνική μουσική. «Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, το τραγούδι δηλαδή. Δεύτερο αγκωνάρι εντός μου. Χρωστάω και σε αυτούς ταξίδια, αλλά και πόνους αφόρητους. Ο αυστηρός δάσκαλος του Ωδείου εξασκείτο με τον χάρακα στα δάχτυλά μου, με δύναμη, για να πάψω να τους παίζω στο πιάνο...».

Στη συνέχεια ήρθαν τα χρόνια της ενηλικίωσης, η αποφοίτησή του από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα η μελέτη αρμονίας, αντίστιξης, φούγκας και σύνθεσης με καθηγητή τον συνθέτη Γ. Α. Παπαϊωάννου. Σε αυτά τα χρόνια ανακαλύπτει νέους μουσικούς κόσμους, τη μεταπολεμική avant garde μουσική, την πρωτοπορία της δεκαετίας του '60. «Νέοι ήχοι, νέες θεωρίες έγιναν καθημερινότητά μου. Καινούρια ταξίδια, νέα όνειρα, άγνωστοι τόποι». Αυτήν την περίοδο ξεκινά και τη μελέτη έργων του Καρλ Μαρξ.

Βασικό θέμα που απασχολούσε τον Θάνο Μικρούτσικο από την αρχή κιόλας της συνθετικής του διαδρομής ήταν η μελοποίηση της ποίησης. Τον ενδιέφερε πώς θα κατάφερνε να δώσει νέο ήχο και ταυτόχρονα να μπορεί να υπάρχει επικοινωνία με το κοινό, τον αποδέκτη δηλαδή του έργου. Η «λύση» αυτού του ερωτήματος ήρθε από τον δάσκαλό του, έτσι τον χαρακτήριζε, τον κομμουνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Οι συμβουλές του ποιητή προς τον νεαρό συνθέτη, να προσπαθεί να ανακαλύπτει το «είναι» και όχι το «φαίνεσθαι», αποτέλεσαν τον οδηγό για τις κατοπινές μελοποιήσεις του. Πάντα προσπαθούσε να ανακαλύπτει τις κρυμμένες πλευρές που κάθε μεγάλο ποίημα διέθετε. Οι συμβουλές του δασκάλου του ήταν «οδηγός» και ήταν ίδιες με αυτές που και ο ίδιος έδινε σε νέους καλλιτέχνες και μουσικούς: «Γράφε για ό,τι σε καίει. Σε καίει ο έρωτας; Γράφε. Η μοναξιά σου; Γράφε. Ο αγώνας ενάντια στη βία του φασισμού; Γράφε. Αλλά ΠΡΟΣΕΧΕ. Το θέμα δεν ορίζει την αξία του έργου. Αυτό που έχει σημασία είναι το αδιάσπαστο περιεχόμενου και φόρμας. Γιατί κάθε νέο περιεχόμενο απαιτεί μια νέα φόρμα, γιατί η φόρμα είναι κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη. Θα σέβεσαι το παρελθόν, θα το περιέχεις, θα το αφομοιώνεις, αλλά δεν θα το μιμηθείς».

Και το κατάφερε! Τραγούδησε τους ποιητές μας και μαζί του μάθαμε και εμείς...

Στα πάνω από 50 χρόνια καριέρας που ακολούθησαν, ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής. Δεν εφησύχασε ποτέ. Η μουσική του Θάνου βρισκόταν «σε διαρκή, εμπόλεμη κατάσταση ενάντια στον εφησυχασμό».

Εχει γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Εχει συνεργαστεί με πολλούς Ελληνες και ξένους σκηνοθέτες γράφοντας μουσική για δεκάδες θεατρικά έργα, τα οποία έχουν παρουσιαστεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του έχει δώσει εκατοντάδες συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εχει συμμετάσχει ή έχουν παιχτεί έργα του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής (Λονδίνο, Γλασκόβη, Εδιμβούργο, Παρίσι, Λιλ, Λιόν, Ρενς, Μονπελιέ, Βρυξέλλες, Λιέγη, Γενεύη, Λοζάνη, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Βερόνα, Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Λιψία, Βιέννη, Κωνσταντινούπολη κ.α.).

Ο Θάνος Μικρούτσικος έχει συνεργαστεί με όλους σχεδόν τους σημαντικούς Ελληνες ερμηνευτές και μουσικούς: Μαρία Δημητριάδη, Δημήτρης Μητροπάνος, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας, Γιώργος Μεράντζας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Γιώργος Νταλάρας, Μανώλης Μητσιάς, Γιάννης Κούτρας, Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Αιμιλία Σαρρή, Κώστας Θωμαΐδης, Μίλτος Πασχαλίδης, Χρήστος Θηβαίος, Γιάννης Κότσιρας, Ρίτα Αντωνοπούλου, Σάκης Μπουλάς, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Βλάσης Μπονάτσος, Διονύσης Τσακνής. Εχει, επίσης, συνεργαστεί με πολλούς διεθνείς καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν οι: Irene Jarsky, Petro Guelfutsi, Milva, Udo Reineman, Lucienne Van Deyck κ.ά.

Εχει τη δική του ιδιαίτερη αξία το γεγονός ότι η τελευταία του δουλειά ήταν να γράψει μουσική για παιδική παράσταση. Αλλωστε, για τον Θ. Μικρούτσικο η σοβαρή τέχνη πάντα ήταν η καλύτερη άμυνα ενάντια στη βαρβαρότητα του καιρού μας. Εγραφε πριν από δύο μήνες γι' αυτήν την παράσταση: «Οι ιστορίες με τα ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες με κατασπαράζουν. Ετσι γεννήθηκαν το "Ως την άκρη του κόσμου", με την Μπαρμπαρόζα και τον Πυξίδα να τολμάνε το αδύνατο».

«Επιτρέψτε μου να σας πω ότι παρότι πορεύομαι με την πλάτη στον τοίχο, είμαι ένας απόλυτα ευτυχισμένος άνθρωπος.

Είναι αφενός η μουσική μου και κυρίως ο κόσμος που με αγκάλιασε με τέτοια αγάπη, τέτοιο πάθος και μου αναπτερώνει κάθε λεπτό το ηθικό, αλλά είναι και οι πέντε δικοί μου άνθρωποι.

Με τη σημερινή ευκαιρία θέλω να πω σε όλους τους φίλους που είναι σήμερα εδώ:

Μην αφήσετε καμιά στιγμή στη ζωή σας να πάει χαμένη. Ρουφήξτε κάθε δευτερόλεπτο. Ο χρόνος τρέχει τόσο γρήγορα. Διευρύνετε τις γνώσεις σας μέχρι τέλους. Συνεχώς να ονειρεύεστε. Κυνηγήστε την ουτοπία, όπως σας διαβεβαιώνω το έκανα εγώ και θα συνεχίσω, μέχρι τέλους.

Σας ευχαριστώ όλους από καρδιάς».

Με αυτά τα λόγια χαιρέτισε ο Θάνος Μικρούτσικος τη βράβευσή του για τη συνολική προσφορά του στη μουσική στις 10 Δεκέμβρη 2019 στο Μουσείο Μπενάκη.

Το χαιρετισμό είχε διαβάσει ο γιος του Στέργιος.

Η συγκεκριμένη συλλεκτική έκδοση περιλαμβάνει νέα, αναθεωρημένη ηχογράφηση των δύο έργων που μελοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος το 1976 - «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», σε ποιητική απόδοση Γιάννη Ρίτσου, και «Καντάτα για τη Μακρόνησο» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου - και είναι αφιερωμένη στα 100 χρόνια ηρωικής ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Το βιβλίο - cd περιλαμβάνει την ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, στο Γαλάτσι, στην πρώτη από τις τρεις συναυλίες που αφιέρωσε τον περασμένο Μάρτη ο συνθέτης στα 100χρονα του Κόμματος. Ακολουθούν κείμενο του Θάνου Μικρούτσικου καθώς και στοιχεία από τη ζωή και το έργο των δύο μεγάλων ποιητών. Ξεχωρίζουν, ακόμα, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και κριτικές που έχουν γραφτεί στον ελληνικό και ξένο Τύπο για τον Θ. Μικρούτσικο.

Με τα λόγια του συνθέτη...

«Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή του, με κάλεσε να δώσω τρεις συναυλίες με αυτά τα έργα και αυτό ήταν μέγιστη τιμή για μένα. Ηταν όμως ταυτόχρονα και μία μεγάλη πρόκληση.

Ειδικά η "Καντάτα " είναι οριακό έργο στη δημιουργία μου, σε ό,τι αφορά και το περιεχόμενο αλλά και τη φόρμα. Παίχτηκε όμως λίγες φορές από το 1976 έως το 1983 στην Αθήνα, στο Βερολίνο, στη Βιέννη και στην Οπερα της Γλασκόβης και μετά... κοιμήθηκε.

Δουλεύοντας την "Καντάτα " και τη "Σπουδή", αρχικά για τις συναυλίες, ενορχήστρωσα εκ νέου πολλά μέρη τους, διατηρώντας απολύτως τη φόρμα της αρχικής εκδοχής. Πρόσθεσα όμως στοιχεία, πρόσθεσα και αφαίρεσα ταυτοχρόνως όργανα, κάνοντας ακόμα πιο στέρεη τη φόρμα, που στηρίζεται σε εναλλαγές του ατονικού τρόπου με το τονικό σύστημα. Η παλιά ενορχήστρωση και μορφή είναι "εδώ" αλλά ταυτοχρόνως είναι "άλλη". Πρόκειται δηλαδή για μια επαναδημιουργία, με όλο το προηγούμενο υλικό να είναι παρόν.

Η "Καντάτα για τη Μακρόνησο" είναι ένα έργο που δεν ανήκει μόνο στους δημιουργούς του. Ανήκει σε όσους αγωνίστηκαν και πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του Κόμματος αλλά και δίπλα σ' αυτό, σε χρόνους ζοφερούς. Σε όσους εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και αντιστάθηκαν. Σε όσους πάλεψαν για μια δίκαιη κοινωνία. Οπως και η "Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη", του ποιητή που εξέφρασε με τη μεγάλη τέχνη του την πιο δημιουργική και απελευθερωτική δεκαετία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Τη δεκαετία του '20 στην ΕΣΣΔ. Ποιήματα μεταφρασμένα έξοχα από τον Γιάννη Ρίτσο.

Τα έργα αυτά παίχτηκαν στον φυσικό τους χώρο και οι 22.000 θεατές που τα παρακολούθησαν δημιούργησαν την πιο κατανυκτική ατμόσφαιρα που έχω ζήσει ποτέ. Τους ευγνωμονώ. Οπως και τον Δημήτρη Κουτσούμπα για το απίστευτα συγκινητικό αλλά και καίριο κείμενό του γι' αυτά τα έργα και γενικότερα για τη συνολική εργασία μου.

Μπήκαμε στο στούντιο ενθουσιασμένοι και ηχογραφήσαμε εκ νέου τα δύο αυτά οριακά μου έργα. Το αποτέλεσμα έξοχο χάρη στους μουσικούς, στους τεχνικούς, στο στούντιο και τους δύο σπάνιους συνεργάτες μου που τραγούδησαν εκπληκτικά. Την Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Κώστα Θωμαΐδη. Τους ευχαριστώ όλους από την καρδιά μου για την ψυχική ανάταση που μου χάρισαν».