Για να δημιουργηθούν τα ΔΗΠΕΘΕ (Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα) ήταν καθοριστικός ο αγώνας των ίδιων των ηθοποιών. Ο σκοπός τους ήταν η ανάπτυξη του θεάτρου στην περιφέρεια, στις επαρχιακές πόλεις, η ανάγκη για ποιοτικό θέατρο, αλλά και να εξασφαλιστούν ανθρώπινες και αξιοπρεπείς σχέσεις εργασίας για τους ίδιους τους καλλιτέχνες και το υπόλοιπο προσωπικό. Από τα ΔΗΠΕΘΕ πέρασαν σπουδαίοι καλλιτέχνες και έγιναν σημαντικές θεατρικές παραγωγές.

Το υπουργείο Πολιτισμού - Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) από το 1997 έως το 2007 (προ κρίσης) επιχορηγεί με έως και 7,75 εκατ. ευρώ το Εθνικό Θέατρο (λίγο πιο πολλά από το ΚΘΒΕ), γύρω στα 14 εκατ. ευρώ την Εθνική Λυρική Σκηνή, γύρω στα 3 έως 5 εκατ. ευρώ θιάσους του ελεύθερου θεάτρου, ενώ για όλα μαζί τα ΔΗΠΕΘΕ δίνει από 2,5 έως 3 εκατ. ευρώ. Το 2010 για τα ΔΗΠΕΘΕ δόθηκε από το ΥΠΠΟΑ το ποσό των 2,479 εκατ. ευρώ, ενώ το 2014 η επιχορήγηση μειώθηκε δραματικά και έφτασε στις 483.000 ευρώ. Το 2018 αυξήθηκε ο προϋπολογισμός για 6 μόνο ΔΗΠΕΘΕ (δηλαδή συνολικά πρέπει να έφτασε γύρω στις 700.000 ευρώ) που κατά την τότε υπουργό Λυδία Κονιόρδου με τον ΣΥΡΙΖΑ, αφορούσε θέατρα που «τηρούν τις δεσμεύσεις τους».

Χωρίς να αναλύουμε εδώ τις διαχρονικές ευθύνες των κυβερνήσεων που πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια, έχει σημασία να σταθούμε στο γεγονός ότι από όταν ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση, διά στόματος Κονιόρδου, μπήκαν οι βάσεις για μια «μεταβατική περίοδο» στα ΔΗΠΕΘΕ, κατά την οποία ενισχύθηκαν οι συμπαραγωγές και οι συνεργασίες μεταξύ ΔΗΠΕΘΕ, έγινε μείωση του προϋπολογισμού για μισθοδοσίες, αυξήθηκαν οι τιμές των εισιτηρίων κ.ά. Μάλιστα, οι συμπαραγωγές με εταιρείες ή ιδιώτες παραγωγούς του ελεύθερου θεάτρου είναι ένα από τα κριτήρια αξιολόγησής τους για επιπλέον χρηματοδότηση. Το ΥΠΠΟΑ, το 2017, έκανε το πρώτο βήμα για την αναμόρφωση του θεσμού των ΔΗΠΕΘΕ με βάση κριτήρια όπως είναι η επαγγελματική θεατρική δραστηριότητα, η οικονομική στήριξη των δήμων, η ύπαρξη καλλιτεχνικής διεύθυνσης και οι συνέργειες - δηλαδή συμπαραγωγές.

Παίρνοντας τη σκυτάλη η ΝΔ, μιλώντας για «εξωστρέφεια» του πολιτιστικού προϊόντος και παίρνοντας αντίστοιχα μέτρα σε όλους τους τομείς του πολιτισμού (π.χ. μουσεία, πνευματικά δικαιώματα), θέλει και μέσα από τα ΔΗΠΕΘΕ, αλλάζοντας το νομικό πλαίσιό τους, να ενισχύσει την ανταποδοτική τους λειτουργία, τη λειτουργία τους ως ΑΕ. Και βέβαια, δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι αναφορά για τα ΔΗΠΕΘΕ υπάρχει και στις νέες δράσεις που ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτισμού με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού. Αρα, οι αναδιαρθρώσεις αυτές είναι πιθανόν να γίνουν πιο έντονες και με πιο γοργούς ρυθμούς.

Στις 22/01/20, η ηγεσία του ΥΠΠΟΑ έκανε συνάντηση με εκπροσώπους της Τοπικής Διοίκησης, καλλιτεχνικούς διευθυντές και προέδρους των ΔΗΠΕΘΕ. Το θέμα ήταν, στο πλαίσιο της γενικής στρατηγικής της κυβέρνησης, η «επανεκκίνηση» του θεσμού των ΔΗΠΕΘΕ με αφορμή το έτος «Μελίνα».

1. Η πρόταση είναι τα ΔΗΠΕΘΕ να λειτουργούν ως ΑΕ ΟΤΑ, με πολυμετοχικό σχήμα αποτελούμενο από το ΥΠΠΟΑ, την Περιφέρεια στην οποία ανήκει το καθένα και εθελοντικά από όσους δήμους ανήκουν στην αντίστοιχη Περιφέρεια. Δεν είναι απίθανο, ίσα ίσα μάλλον στην πράξη σε αυτό το σχήμα θα μπουν και κάθε είδους επιχειρηματίες επενδυτές. Με βάση το προτεινόμενο σχήμα, για παράδειγμα το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας θα γίνει Θέατρο Δυτικής Ελλάδας και όποιος δήμος «θέλει» θα δίνει ένα ποσοστό από τη χρηματοδότηση.

2. Να υπάρχει ένα ΔΗΠΕΘΕ ανά Περιφέρεια, άρα να μειωθούν σε 13 (από 16 που είναι σήμερα).

3. Δεν έχει συζητηθεί ή δημοσιοποιηθεί το πόσοι και ποιοι θα μπορούν να είναι μέτοχοι και σε τι ποσοστό, όπως επίσης και σε ποιανού ευθύνη θα είναι η καλλιτεχνική διεύθυνση του θεάτρου από όλους τους παραπάνω.

4. Από τα παραπάνω και με βάση τη μέχρι τώρα πείρα προκύπτει ότι η χρηματοδότηση από το ΥΠΠΟΑ, την Περιφέρεια και προαιρετικά τους δήμους θα είναι πενιχρή και ανταποδοτική. Κατά συνέπεια τα ΔΗΠΕΘΕ είτε θα υπολειτουργήσουν είτε αναγκαστικά θα λειτουργήσουν με επιχειρηματικό πνεύμα, προσπαθώντας ταυτόχρονα να προσελκύσουν επενδυτές και χορηγούς.

Αντί δηλαδή το έργο τους να επικεντρώνεται στο μορφωτικό σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκαν, αυτά θα δίνουν βάρος στο να χτίζουν ένα εμπορικό brand name με μπαρ, εστιατόρια, αγορές κ.λπ. Αυτό φυσικά θα επιδρά και στις επιλογές των έργων που θα παρουσιάζονται, ώστε να είναι εμπορικά αποδοτικά.

Ακόμα και αν στο πολυμετοχικό σχήμα δεν μπουν επίσημα ιδιώτες επιχειρηματίες, η ύπαρξη συμπράξεων με ιδιώτες από το ελεύθερο θέατρο σημαίνει πως ο ιδιώτης συμπαραγωγός ανάλογα με το μπάτζετ του θα θέτει τους δικούς του όρους στο περιεχόμενο, στον οικονομικό προϋπολογισμό κ.λπ.

Αρα με αυτόν τον τρόπο τα ΔΗΠΕΘΕ οδηγούνται είτε σε κλείσιμο - υπολειτουργία είτε σε αναβαθμισμένη, αποτελεσματικότερη επιχειρηματική λειτουργία.

5. Την ίδια στιγμή, με πιο ευθύ τρόπο προτείνεται η αξιολόγηση των ΔΗΠΕΘΕ, από την οποία θα εξαρτάται η κεντρική χρηματοδότηση από το ΥΠΠΟΑ ή /και τις Περιφέρειες.

Συνολικά ως πρότυπο λειτουργίας προτείνεται το παράδειγμα διοικητικής δομής του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, το οποίο έχει εξαρχής συσταθεί ως πολυμετοχική ΑΕ ΟΤΑ.

Ταυτόχρονα, η νέα κατάσταση θα επιδράσει και στα μεροκάματα των καλλιτεχνών και τεχνικών. Αυτήν τη στιγμή μόνο το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας έχει υπογράψει σύμβαση με το ΣΕΗ και αυτό με μεγάλες οικονομικές δυσκολίες. Επίσης, η σύμβαση δεν αφορά τον λεγόμενο «συμπαραγωγό», ο οποίος πληρώνει το δικό του καστ σε τιμές αγοράς. Ενας μέσος μηνιαίος μισθός στα ΔΗΠΕΘΕ είναι περί τα 500 ευρώ.

Τα σημερινά 16 ΔΗΠΕΘΕ χρηματοδοτούνται κατά ένα πενιχρό μέρος από τον κρατικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟΑ (έως 35.000 - 40.000 τη χρονιά), κατά ένα μέρος από το δήμο στον οποίο ανήκει η λειτουργία τους, κατά την κρίση του δήμου και στα στενά - ασφυκτικά οικονομικά περιθώρια που έχουν οι δήμοι και από εκεί και πέρα υπάρχουν οι συμπαραγωγές των θεάτρων με ιδιωτικούς θιάσους.

Ως αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης τα περισσότερα ΔΗΠΕΘΕ εδώ και χρόνια έχουν χάσει τον περιφερειακό τους χαρακτήρα, είναι ασύνδετα με το λαϊκό κόσμο της επαρχίας, οι παραστάσεις έχουν ακριβό εισιτήριο, ενώ την ίδια στιγμή συμμετέχουν στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο Ηρώδειο με μεγάλους πρωταγωνιστές, με συμπαραγωγές κ.λπ. σε κεντρικές πόλεις και στην πρωτεύουσα.

Πλέον κανένα ΔΗΠΕΘΕ δεν διοργανώνει περιοδείες ούτε χειμώνα ούτε καλοκαίρι σε χωριά, πέρα από αυτό της Πάτρας με τον ευέλικτο θίασο «Αρμα Θέσπιδος». Σε κάποιες περιπτώσεις η υποχρηματοδότηση οδηγεί τα ΔΗΠΕΘΕ στο μαρασμό, στην εγκατάλειψη, στις ερασιτεχνικές παραγωγές.

Σε πολλά ΔΗΠΕΘΕ λείπει ακόμα μέρος ή και ολόκληρος ο τεχνικός εξοπλισμός ή το ειδικευμένο τεχνικό προσωπικό. Ετσι, σε μόνιμη βάση, είτε σε περιοδείες, όλος αυτός ο εξοπλισμός νοικιάζεται, παρέχεται με εργολαβίες από επιχειρήσεις του οπτικοακουστικού χώρου, οι οποίες παρέχουν ακόμα και το προσωπικό (π.χ. ηχολήπτες ή φωτιστές). Το κόστος για όλα αυτά διαχρονικά είναι πολύ μεγαλύτερο από το να αναβαθμιστούν οι υποδομές και ο εξοπλισμός τους, να προσληφθεί το απαραίτητο μόνιμο προσωπικό με ευθύνη του ΥΠΠΟΑ και των δήμων.

Στο πλαίσιο της λεγόμενης «επανεκκίνησης» του θεσμού, γίνεται μια συζήτηση τα ΔΗΠΕΘΕ να συνδέονται με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα που υπάρχουν στην Περιφέρεια. Αυτήν τη στιγμή όμως δεν υπάρχουν πανεπιστημιακά τμήματα με αντικείμενα που να συνδέουν τη θεωρητική γνώση με τη ζωντανή πράξη του θεάτρου. Σχεδόν όλα τα τμήματα είναι μονομερώς θεωρητικά. Ετσι, από το τοπίο της Ανώτατης Εκπαίδευσης λείπουν τα αντικείμενα της υποκριτικής, της σκηνοθεσίας, της δραματουργίας, της σκηνογραφίας κ.ά. Ακόμα από την Επαγγελματική Εκπαίδευση λείπουν αντικείμενα όπως αυτά των φωτιστών, μηχανικών σκηνής κ.ά. Συνολικά σήμερα υπάρχει όλο κι όλο ένα μόνο τμήμα ΑΕΙ από το οποίο μπορεί να αποφοιτήσει κάποιος ηθοποιός ή σκηνοθέτης στη Θεσσαλονίκη και τρία θεατρικών σπουδών που βγάζουν θεατρολόγους (ΕΚΠΑ, Πάτρα, Ναύπλιο), δηλαδή κριτικούς θεάτρου.

Επιπλέον, η τοπική γνώση κάθε πανεπιστημίου είναι μερική σε σχέση με το σύνολο της κατακτημένης θεατρικής γνώσης στη χώρα. Η επιστημονική στήριξη χρειάζεται να είναι συλλογική υπόθεση και ευθύνη του κράτους, ειδικά στις μέρες μας, που η υποκριτική, συνολικά οι θεατρικές σπουδές, είναι μια ξεχωριστή επιστήμη.

Σήμερα, ανοίγοντας δρόμο στη συζήτηση, στη διαπάλη και τη διεκδίκηση θεωρούμε κρίσιμους τους παρακάτω στόχους:

-- Οχι στους σχεδιασμούς για αλλαγές στο καθεστώς και τον αριθμό των ΔΗΠΕΘΕ. Οχι στα νέα σχέδια της κυβέρνησης που σπρώχνουν τα ΔΗΠΕΘΕ να λειτουργήσουν ως ΑΕ. Οχι στα πολυμετοχικά σχήματα που προτείνονται.

-- Οικονομική, τεχνική και επιστημονική ενίσχυση των ΔΗΠΕΘΕ με αποκλειστική ευθύνη του ΥΠΠΟΑ. Το κάθε ΔΗΠΕΘΕ να χρηματοδοτείται με τουλάχιστον 100.000 ευρώ ετήσια.

-- Δημιουργία κρατικών θεάτρων σε κάθε μεγάλη πόλη με ευθύνη του ΥΠΠΟΑ.

-- Να τηρούνται σε όλα τα κρατικά θέατρα και ΔΗΠΕΘΕ οι κλαδικές συμβάσεις σε καλλιτεχνικό και λοιπό προσωπικό. Αυτό να είναι όρος και στις συμπαραγωγές με άλλους θιάσους.

-- Να ενισχυθεί ο πολιτιστικός και μορφωτικός χαρακτήρας των ΔΗΠΕΘΕ και κρατικών θεάτρων ώστε να περιλαμβάνουν παιδικό και εφηβικό θέατρο, την εξασφάλιση δυνατότητας περιοδειών των παραστάσεων ή μικρότερων περιοδευόντων θιάσων σε όλες τις περιοχές της ευθύνης τους, τη δημιουργία θεατρικών εργαστηρίων, διεξαγωγή σεμιναρίων, επιμορφωτικών προγραμμάτων, διαλέξεων πάνω στο θέατρο και άλλες δραστηριότητες που θα απευθύνονται στο λαό της κάθε πόλης.

-- Να υπάρχει επιπλέον χρηματοδότησή τους από το ΥΠΠΟΑ για περιοδείες σε όλες τις πόλεις και χωριά του κάθε δήμου χειμώνα και καλοκαίρι - και για τις δύο σεζόν.

-- Να αναβαθμιστεί συνολικά η Καλλιτεχνική Εκπαίδευση με την ίδρυση σχολών πανεπιστημιακού επιπέδου, αποκλειστικά δημόσιων και δωρεάν σε όλα τα αντικείμενα (θέατρο, κινηματογράφος, σκηνοθεσία, φωτογραφία, χορός, μουσική), αλλά και η αισθητική αγωγή σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Κατ' επέκταση να καταργηθούν οι νόμοι Γαβρόγλου και Κεραμέως που κατηγοριοποιούν τη γνώση και την εμπορευματοποιούν ακόμα περισσότερο.

Σε καμία περίπτωση δεν υπερασπιζόμαστε, αντίθετα καταδικάζουμε τη σημερινή κατάσταση των ΔΗΠΕΘΕ, που υποχρεώνονται να υπολειτουργούν ή να υιοθετούν επιχειρηματικά κριτήρια.

Εδώ επιβεβαιώνεται για μια ακόμη φορά πως διαχρονικά στον καπιταλισμό καμία κατάκτηση ή επιμέρους φιλολαϊκά μέτρα ή θεσμοί μπορούν να είναι σταθεροί ούτε και ολοκληρωμένοι. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πάλη για μια κοινωνικά ανώτερη, κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, το σοσιαλισμό - κομμουνισμό, μπορεί να βάλει τα θεμέλια ώστε ο άνθρωπος και οι διευρυμένες του κοινωνικές, μορφωτικές, πολιτιστικές ανάγκες να είναι στο επίκεντρο.

Μόνο σε μια κοινωνία που ενδιαφέρεται και τείνει προς την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου μπορεί να αναγνωριστούν ουσιαστικά η σημασία και ο ρόλος της Τέχνης, όπως και της θεατρικής, ως ενός από τους καθοριστικούς παράγοντες για την καλλιέργεια του ανθρώπινου ψυχισμού, της νόησης, του συναισθήματος, της βούλησης, της φαντασίας.